Fosfataza zasadowa, znana również jako fosfataza alkaliczna (ALP), to jeden z enzymów ludzkiego organizmu. Ma on charakter nieswoisty tkankowo - występuje we wszystkich komórkach. Najwyższe wartości przyjmuje w wątrobie, jelitach i kościach. Enzym ten wydalany jest wraz z żółcią.
Fosfataza zasadowa jest obecna:
- w kościach - tzw. frakcja kostna, stanowiąca 50-60% całkowitej aktywności,
- jelitach - komórkach nabłonkowych, tzw. frakcja jelitowa, stanowiąca 30% całkowitej aktywności,
- wątrobie - w komórkach kościotwórczych, tzw. frakcja wątrobowa, stanowiąca 10-20% całkowitej aktywności.
Fosfataza zasadowa - kiedy wykonywać badanie?
Oznaczenie fosfatazy zasadowej ma dużą wartość diagnostyczną, zwłaszcza w przypadku kości oraz wątroby i dróg żółciowych. Badanie fosfatazy zasadowej wykonuje się w przypadku:
- podejrzenia chorób kości czy niedoborów witaminy D,
- podejrzenia chorób wątroby, pęcherzyka i dróg żółciowych,
- niewydolności nerek, zaburzeń przytarczyc,
- nowotworu złośliwego.
Badanie ALP stosowane jest również w celu monitorowania leczenia choroby wątroby i kości oraz wpływu leków na pracę wątroby.
Fosfataza zasadowa - norma
Normy fosfatazy zasadowej zależą od wieku i stanu pacjenta. Należy pamiętać, że fosfataza zasadowa może być fizjologicznie podwyższona u kobiet w ciąży i dzieci.
Normy fosfatazy zasadowej w badaniu biochemicznym u zdrowej osoby wynoszą:
- u niemowląt - 50-165 U/l,
- u dzieci - 20-150 U/l,
- u dorosłych - 20-70 U/l.
Fosfatazę zasadową można oznaczyć podczas rutynowego badania krwi. Jej aktywność oceniania się na podstawie próbki krwi żylnej. Wynik badania zawsze należy analizować i interpretować w oparciu o normy podane przez laboratorium je wykonujące. Wynik fosfatazy alkalicznej (ALP) może mieścić się w normie, ale i wskazywać zarówno obniżony, jak i podwyższony poziom enzymu.
Fosfataza zasadowa w ciąży
Warto wiedzieć, że fosfataza zasadowa w ciąży, zwłaszcza w 3. trymestrze jest fizjologicznie podwyższona, ponieważ łożysko produkuje duże ilości tego enzymu. Sytuacja wraca do normy do mniej więcej 3 tygodni po porodzie.
Fosfataza zasadowa u dzieci
Trzeba pamiętać, że podwyższona fosfataza zasadowa jest typowa i naturalna u niemowląt oraz dzieci w okresie dojrzewania, co jest związane w intensywnym rośnięciem, szybkim wzrostem kości i wysoką aktywnością frakcji kostnej fosfatazy zasadowej. Największe stężenie ALP występuje w okresie intensywnego wzrostu organizmu.
Fosfataza zasadowa podwyższona
Podwyższona fosfataza zasadowa może pojawić się nie tylko w ciąży czy w okresie dojrzewania. Wysoki poziom ALP we krwi może wskazywać na:
- choroby układu kostnego, takie jak: krzywica, choroba Pageta, nowotwory pierwotne i przerzutowe, rozległe złamania, choroby szpiku kostnego,
- choroby wątroby i dróg żółciowych (mogą sugerować marskość i uszkodzenie wątroby),
- choroby przewodu pokarmowego: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna,
- niedobory: witaminy D, fosforanów czy wapnia,
- choroby nerek,
- nadczynność przytarczyc,
- mononukleozę zakaźną,
- długotrwałe stosowanie leków moczopędnych,
- niewydolność serca, zawał serca,
- choroby nowotworowe.
Fosfataza zasadowa obniżona
Fosfataza zasadowa obniżona może świadczyć o toczącym się w organizmie procesie chorobowym. Obniżona fosfataza zasadowa może wskazywać na:
- przewlekłe choroby jelit przebiegające z zaburzeniami wchłaniania (np. celiakia),
- brak prawidłowego odkładania się wapnia w kościach (hipofosfatazemia),
- niedoczynność tarczycy,
- niedożywienie,
- niedobory mikroelementów i witamin (cynku i magnezu),
- nadmierną podaż witaminy D,
- długotrwałą antykoncepcję hormonalną,
- zaburzenia wzrostu kości (kretynizm, niedobór kwasu askorbinowego) czy osteoporozę.
