Gluten jest szkodliwy? Czy warto wprowadzić dietę gluten free

O glutenie w ciągu ostatnich kilku lat zrobiło się naprawdę głośno. Dziś nie mówimy o nim wyłącznie wtedy, gdy myślimy o celiakii. Pojawia się on także w kontekście mody na dietę bezglutenową, czyli dietę gluten free, która ma pomóc pozbyć się alergii na gluten. Co to jest gluten i jak wpływa na organizm? Jak rozpoznać uczulenie na gluten? I czy gluten może być w diecie niemowlaka? Odpowiadamy.

Co to jest gluten i jak wpływa na organizm

Gluten to mieszanina białek roślinnych powszechnie występująca w ziarnach zbóż: pszenicy, żyta, pszenżyta i jęczmienia. Glutenem mają sobie w nawet niektóre zboża powszechnie uznawane za bezglutenowe - jednym z nich jest owies.Gluten jest wspólną, umowną nazwą mieszanin białek, takich jak np.:

  • gliadyna w pszenicy
  • sekalina w życie
  • hordeina w jęczmieniu

Kiedyś gluten można było znaleźć wyłącznie w zbożach i produktach je zawierających. Dziś glutenu jemy więcej - z dwóch powodów. Sprawdź, w jakich produktach jest gluten:

  1. Po pierwsze gluten dodawany jest do wielu produktów spożywczych, takich jak: wędliny, mielone mięso, parówki, pasztety, żywność wysoko przetworzona, wyroby garmażeryjne, słodycze, nabiał, przyprawy.
  2. Po drugie zboża są modyfikowane genetycznie, co zwiększa w nich zawartość glutenu. Zboża o wysokiej zawartości glutenu są chętnie wykorzystywane w przemyśle piekarniczym i cukierniczym, ponieważ pieczywo i ciasta są bardziej elastyczne i miękkie, lżejsze i mniej zbite.
Zobacz wideo

Czy gluten szkodzi? 

Gluten od jakiegoś czasu podejrzewany jest o wywołanie wielu problemów zdrowotnych, biorących się z nadwrażliwości. Prawdą jest, że białka zbóż mogą być przyczyną chorób związanych z nieprawidłową reakcją organizmu na kontakt z glutenem. Oznacza to, że gluten sam w sobie nie jest toksyczny, jednak może wywoływać w organizmie reakcje, które aktywują układ odpornościowy i uszkadza przewód pokarmowy. Nieprawidłowymi reakcjami na gluten są celiakia, alergia na gluten, uczulenie na gluten, nadwrażliwość na gluten. Lekarze i dietetycy nie polecają eliminowania z diety glutenu, kiedy nie mamy stwierdzonej nietolerancji na gluten, alergii na gluten czy uczulenia na gluten. Jak pisze Anna Wojtasik z IŻŻ, ekspertka kampanii Chleb Dobry- gluten ma korzystny wpływ na organizm zdrowego człowieka. Co dobrego "robi" gluten?

  • zmniejsza poziom lipidów we krwi. W badaniu przeprowadzonym u osób z hiperlipidemią (zespół zaburzeń metabolicznych) wykazano, że dieta z wysoką zawartością glutenu obniżała poziom trójglicerydów. Efekt ten był silniejszy w grupie, która dostała więcej glutenu w porównaniu do grupy, która dostała więcej błonnika. 
  • jeden ze składników tego białka (gliadyna) może przyczyniać się do kontroli ciśnienia tętniczego krwi i funkcji odpornościowych.
  • badania dotyczące związku pomiędzy spożyciem glutenu a cukrzycą wykazały, że osoby, które ograniczały lub całkowicie wyeliminowały gluten z diety, były bardziej narażone na cukrzycę typu 2. 

Gluten w diecie niemowlaka

Kiedy wprowadzić gluten w diecie dziecka? Na stronie Instytutu Żywności i Żywienia mgr  Ewa Emczyńska-Seliga opisuje zmiany, jakie w poprzednich latach następowały w zaleceniach. W 2011 roku polecano wprowadzanie glutenu do diety niemowlaka dopiero w 10 miesiącu życia, po warzywach i owocach. W 2007 i 2014 roku zalecano wprowadzenie glutenu w okolicach 5-6 miesiąca życia, z dopiskiem, żeby podany był nie później niż w 6 miesiącu. Podsuwano pomysł, żeby gluten podawać kiedy jeszcze dziecko jest karmione piersią, żeby zapobiec uczuleniu na gluten czy rozwinięciu się u dziecka celiakii. Obecnie, od 2016 roku utrzymywane jest stanowisko Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, które mówi, że od glutenu można nawet zacząć rozszerzanie diety dziecka. To oznacza, że trzeba go zacząć wprowadzać po skończonym 4. miesiącu życia dziecka. Opóźnianie wprowadzania glutenu do diety nie chroni przed nietolerancją na gluten. Kobiece mleko także przed nią nie chroni. Jak powinno wyglądać rozszerzanie diety o gluten? Mamy mogą zacząć od podawania glutenowych kasz: kaszy manny, kaszy owsianej, kaszy jęczmiennej, kaszy orkiszowej czy kaszy bulgur albo gotowych mieszanek kasz wielozbożowych. Można zrobić dziecku płatki - np. żytnie, orkiszowe, jęczmienne albo po prostu dać mu bułkę, chleb czy makaron.

Celiakia - trwała nietolerancja glutenu

Celiakia, nazywana również chorobą trzewną to trwała nietolerancja glutenu, który prowadzi do upośledzenia (a w przypadku braku leczenia - zaniku) kosmków jelitowych, odpowiedzialnych za wchłanianie substancji pokarmowych. To dlatego wchłanianie pokarmów jest upośledzone, pojawiają się objawy kliniczne. Celiakia jest uwarunkowana genetycznie i występuje u jednego procenta populacji.

Objawy celiakii to:

  • biegunki lub zaparcia,
  • niski wzrost,
  • niedobór masy ciała,
  • powiększony obwód brzucha,
  • niedokrwistość,
  • problemy gastryczne,
  • bóle brzucha,
  • zapalenia jamy ustnej.

Jedyną metodą leczenia celiakii jest zachowanie ścisłej diety bezglutenowej przez całe życie.

Uczulenie na gluten

Innym typem nieprawidłowej reakcji immunologicznej organizmu na białka glutenowe jest uczulenie na gluten (alergia na gluten), który jest jednym z najczęstszych alergenów pokarmowych. Objawy alergii może mieć nawet co czwarta osoba. Reakcja może być natychmiastowa - objawy występują w ciągu kilku minut po spożyciu pokarmu lub późna - objawy pojawiają się po kilku-, a nawet kilkudziesięciu godzinach od spożycia pokarmu. Reakcją alergiczną na gluten mogą być problemy oddechowe, zmiany skórne, a nawet wstrząs anafilaktyczny.

Nadwrażliwość na gluten

Nadwrażliwość na gluten można pomylić z zespołem jelita drażliwego. Zaburzenie dotyczy kilku procent populacji i nie ma podłoża genetycznego. Dolegliwości manifestujące nadwrażliwość na gluten tj:

  • wzdęcia,
  • biegunki,
  • bóle brzucha,
  • uczucie splątania (brain fog),
  • huśtawki nastrojów,
  • uczucie ciągłego zmęczenia,
  • bóle głowy, stawów i mięśni.

Objawy pojawiają się od kilku godzin do kilku dni po spożyciu glutenu, ale wystarczy zastosować dietę bezglutenową, by dolegliwości minęły.

Na czym polega dieta bezglutenowa, czyli dieta gluten free?

W ostatnich latach eliminowanie glutenu z diety stało się wręcz modą. O ile faktycznie w wielu przypadkach jest żywieniową zachcianką lub eksperymentem, dla wielu osób wciąż pozostaje koniecznością. Ponieważ osobom z celiakią, alergią czy z nadwrażliwością na gluten szkodzą białka zawarte w zbożach, w diecie bezglutenowej zabronione są:

  • pszenica (także orkisz),
  • jęczmień,
  • żyto,
  • zwykły owies (jest silnie zanieczyszczony glutenem),
  • wszystkie produkty z ich dodatkiem.

Dieta bezglutenowa polega więc na nie spożywaniu produktów, które zawierają gluten. Można je podzielić na takie, które nie posiadają go w sposób naturalny, to np. amarantus, kasza jaglana, kukurydza, ziemniaki, ryż, soja, mąka z orzechów, jak i produkty bezglutenowe, tzw. gluten free, powstałe w wyniku modyfikacji żywności, która gluten zawiera. Za bezglutenowe uznaje się produkty przetworzone, w których zawartość glutenu nie przekracza 20 mg na kg. Oznacza się je międzynarodowym znakiem Przekreślonego Kłosa. Możemy znaleźć produkty gluten free w wielu sklepach, często mają one osobne półki. Do wyboru są mieszanki do pieczenia chleba gluten free, ciasta gluten free, a także różnego rodzaju sosy i przekąski. Dietę gluten free promuje Anna Lewandowska, która często dzieli się przepisami na posiłki gluten free na swoim Instagramie. Dieta bezglutenowa nie jest łatwa w stosowaniu, ponieważ trzeba być uważnym i czujnym - zwracać uwagę nie tylko na produkty, które naturalnie zawierają gluten (jak choćby pieczywo), ale i takie, w których gluten jest ukryty (dodawany do wielu produktów spożywczych).

Czy gluten skleja jelita?

Jednym z wielu mitów wokół glutenu jest to, że skleja jelita. Przez to ma powodować trudności z trawieniem, zaparcia i złe samopoczucie. Jak jest naprawdę?

W publikacjach medycznych nie spotkałam się z żadnym opisem przypadków zespołu złego wchłaniania (czyli problemów organizmu z wchłanianiem składników odżywczych z pożywienia), spowodowanych zaklejaniem ścianek jelita przez gluten.

– komentuje Anna Wojtasik z Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie, ekspert kampanii Chleb Dobry. – Gluten nadaje specyficzną kleistą i ciągliwą strukturę np. wyrabianemu ciastu, ale przecież nie spożywamy tego ciasta na surowo. Gotowanie czy pieczenie powoduje, że białka ulegają termicznej denaturacji, w wyniku czego stają się zwarte i pozbawione elastyczności oraz rozciągliwości – dodaje.

To także może cię zainteresować:

Więcej o:
Copyright © Agora SA