Azoospermia to brak plemników w męskim nasieniu i jedna z form męskiej niepłodności. Stwierdza się ją, gdy w dwóch niezależnych badaniach lekarz potwierdzi wstępną diagnozę.
Brak plemników w nasieniu może być spowodowany wieloma czynnikami. Przyczyny azoospermii można podzielić na: przedjądrowe, jądrowe i pozajądrowe, przy czym azoospermia wynika najczęściej z przyczyn o charakterze jądrowym (jądra nie produkują plemników lub produkują je w niewystarczającej ilości) oraz przyczyn pozajądrowych (polegających na niedrożności dróg wyprowadzających nasienie).
Przyczyny azoospermii mogą mieć podłoże genetyczne - np. zespół Klinefeltera, zespół Kallmana czy zespół Pradera-Willego lub wynikać z:
Azoospermię stwierdza się podczas ogólnego badania nasienia, które należy wykonać przynajmniej dwukrotnie, by wykluczyć ryzyko sytuacji, w której nie zostało ono oddane do badania w sposób prawidłowy i w całości. Jeżeli za pierwszym razem nie zostanie stwierdzona obecność plemników, nasienie odwirowuje się. Jeżeli powtórne badanie znów nie wykaże ich obecności, stwierdza się azoospermię.
Analiza nasienia (seminogram, badanie seminologiczne) pozwala na ocenę właściwości plemników: ich liczby, budowy, szybkości poruszania się, lepkości, zapachu czy czasu upłynnienia ejakulatu. Przed wykonaniem badania przez kilka dni należy zachować wstrzemięźliwość seksualną i nie pić alkoholu. W innym wypadku wyniki mogą nie być wiarygodne.
Azoospermia wymaga dokładnej diagnostyki w celu ustalenia przyczyny niepłodności. Obejmuje ona nie tylko szczegółowy wywiad, ale także badania:
Leczenie azoospermii uzależnione jest od przyczyny schorzenia, a terapia zależy od tego, czy zahamowanie produkcji plemników jest całkowite, czy też jedynie ograniczone.
Leczenie niedrożności może polegać na przeprowadzeniu mikrochirurgicznej korekcji dróg wyprowadzających nasienie bądź eliminacji czynnika zaburzającego spermatogenezę. W zaburzeniach hormonalnych stosuje się leczenie mające na celu pobudzenie spermatogenezy (leczenie gonadotropiną kosmówkową i gonadotropinami menopauzalnymi). Możliwe jest także posiadanie biologicznego potomstwa po zastosowaniu metod wspomaganego rozrodu.
Warto pamiętać, że szybkie wykrycie azoospermii oraz odpowiednia diagnostyka i leczenie zwiększają szansę na zdrowe potomstwo.
Specjaliści są zdania, że z powodu azoospermii dzieci nie może mieć od 5 do 10 procent mężczyzn leczonych na bezpłodność. Azoospermia nie zawsze jednak oznacza wyrok, nie wyklucza szans na posiadanie potomstwa. W wielu przypadkach odpowiednie leczenie umożliwia poczęcie zdrowego dziecka.
Szanse pacjenta na biologiczne ojcostwo może ocenić lekarz - na podstawie badań i szczegółowej diagnostyki. Jeśli plemniki nie są produkowane, azoospermia jest nieodwracalna (z nielicznymi wyjątkami). Inaczej wygląda sytuacja mężczyzn, u których produkcja plemników jest zachowana bądź jedynie upośledzona. Wówczas plemniki wciąż są produkowane, ale nie wydostają się z nasieniem na zewnątrz bądź z powodu niedrożności dróg odprowadzających nasienie nie ma odpowiedniego składu. Wówczas w większości przypadków azoospermia jest odwracalna.