Darowizna a spadek: czy powinniśmy spisać testament?

Szukając najlepszych sposobów na rozporządzenie swoim majątkiem wiele osób sięga po darowiznę lub spisuje testament. Często jednak mamy mylne wyobrażenia co do tych dwóch rozwiązań prawnych, w konsekwencji dokonujemy niewłaściwego wyboru. Mało tego, bardzo często darowizna uważana jest za najlepszy sposób na swobodne rozporządzenie majątkiem. Nic bardziej mylnego!

Darowizna - czym jest

Darowizna to umowa. Umowa która musi mieć postać aktu notarialnego. W innej formie, w tym zwykłej pisemnej będzie nieważne. Umowa ta polega na nieodpłatnym i de facto bezwarunkowym przekazaniu określonego w umowie składnika majątku osoby darującej, który przechodzi do majątku obdarowanego (członek rodziny lub osoba obca). Trzeba zatem pamiętać, że jest podarujemy nieruchomość, to z chwilą zawarcia umowy przestaje być ona naszą własnością, nie tak jak w przypadku testamentu dopiero po naszej śmierci. Oczywiście darczyńca może zabezpieczyć sobie możliwość wyłącznego dożywotniego zamieszkiwania pod warunkiem ustanowienia służebności osobistej. Warto też pamiętać by to prawo ujawnić w księdze wieczystej. Umowy darowizny nie należy jednak mylić z umową dożywocia, gdzie obdarowany jest obowiązany opiekować się darczyńcą. Z umowy darowizny wprost taki obowiązek nie wynika. Zatem darując komuś mieszkanie robimy to bezpłatnie i nie możemy liczyć na szczególne dowody wdzięczności prawem zagwarantowane.

Trzy miesiące niepłacenia alimentów skończą się u prokuratora. Nowe przepisy weszły w życie

Można cofnąć darowiznę?

Należy także pamiętać że cofnięcie darowizny nie jest sprawą prostą, zdecydowanie trudniejszą niż odwołanie testamentu - co można zrobić w każdej chwili bez podania powodu. W przypadku darowizny tylko rażąca niewdzięczność upoważnia do żądania zwrotu domu czy mieszkania. Tymczasem sądy bardzo restrykcyjnie podchodzą do tego pojęcia i interpretują je bardzo wąsko. Co prawda sądy uznają, że darowizna wytwarza stosunek etyczny między darczyńcą a obdarowanym, wyróżniający się moralnym obowiązkiem wdzięczności. Niemniej jednocześnie zwykle wskazują, że odwołanie darowizny uzasadnia tylko takie zachowanie obdarowanego, które cechuje się znacznym nasileniem złej woli kierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej, przy czym zachowanie to cechuje upór, nieprzejednanie, nieprzyjazny zamiar.

Za rażącą niewdzięczność należy uznać tylko takie działanie obdarowanego, którym zmierza on w sposób świadomy i celowy do wyrządzenia darczyńcy poważnej krzywdy. Nie chodzi bowiem o zwykłe konflikty, lecz rozmyślne działanie mające charakter zamierzonych nieprzyjaznych. Mało tego, za podstawę odwołania darowizny sądy nie uznają nawet zwykłych życiowych konfliktów rodzinnych. Pewne różnice zdań, czy zwyczajne, codzienne konflikty między darczyńcą i obdarowanym - nie wpisują się w treść przepisu art. 898 § 1 KC. Ustawodawca wprowadził bowiem wymóg wykazania na tyle nagannego postępowania, aby z moralnego punktu widzenia w sposób obiektywny można było zakwalifikować je jako oczywiste, rażące.

Nie wchodząc głębiej w analizę pojęcia "rażącej niewdzięczności" mówiąc wprost i w sposób możliwie najbardziej praktyczny - przy rozważaniu dokonania darowizny trzeba o prostu pamiętać, że jej cofnięcie jest niezwykle problematyczne i tylko skandalicznie negatywne zachowania obdarowanego mogą to usprawiedliwiać.

Darowizna tylko dla konkretnej osoby?

Drugą istotną kwestią jest niezwykle często popełniany błąd polegający na mylnym przeświadczeniu, że jeśli dokonamy darowizny na rzecz osoby przez nas wybranej i lubianej to pozwoli nam obejść dziedziczenie ustawowe i spadkobierców którym nie chcemy nic zostawić. Nic bardziej mylnego. Osoby tak myślące pomijają fakt istnienia takiej prawnej instytucji jak zaliczanie darowizn na schedę spadkową. Cóż to takiego? Otóż rozwiązanie prawne, które ma chronić spadkobierców ustawowych i ukrócić obchodzenie przepisów o dziedziczeniu.

Jak to działa?

Zatem, dla przykładu, jeśli Pani Katarzyna podaruje swojemu partnerowi panu Michałowi mieszkanie do niej należące i tym samym dwójka jej dzieci z poprzedniego związku nie otrzyma nic, to i tak wartość tej darowizny (nie fizycznie mieszkanie, lecz jego wartość) wliczać się będzie do spadku i podlegać stosownemu podziałowi. Oczywiście dzieciom będzie należał się zachowek.

Dlatego, oprócz skomplikowanej procedury odwołania darowizny, trzeba pamiętać też, że nie jest to rozwiązanie prawne, które pozwoli nam na obejście przepisów o dziedziczeniu ustawowym. I to niezależnie od tego, czy obdarowanym będzie ktoś z rodziny czy osoba obca. I tak wartość takiej darowizny znajdzie się niejako w spadku po darczyńcy. Warto o tym pamiętać, by nie zrobić wilczej przysługi obdarowanemu.

Darowizna a spadek - spisujemy testament

Dlatego zupełnie innym rozwiązaniem jest spisanie testamentu. Można to zrobić w kilku formach. Najbezpieczniejszą jest forma aktu notarialnego. Inną, równie popularną jest testament w formie pisemnej. Jednak trzeba pamiętać że nie tylko ma być on opatrzony własnoręcznym podpisem i datą, ale przede wszystkim w całości spisany odręcznie przez autora testamentu. Nie można spisać testamentu odręcznego na komputerze i tylko podpisać. Gdy spiszemy testament, w każdej chwili możemy go odwołać bez podawania przyczyny. Można też spisać nowy. Nie jest koniecznym odwołanie poprzedniego, lecz dobrze jest to zrobić by nie wkradło się zamieszanie co do tego, który i w jakim zakresie obowiązuje. Bowiem jeśli zakresy testamentów nie będą się pokrywać to nie będzie obowiązywał tylko nowszy, ale oba, w tym poprzedni w zakresie w jakim danych kwestii nowy nie dotyczy.

Wydziedziczenie - czym jest?

W przypadku testamentu, jeśli chcemy kogoś pozbawić spadku po nas, możemy go wydziedziczyć. Nie tylko wtedy on nie otrzyma spadku, ale co ważne, także nie będzie miał prawa do zachowku. Trzeba jednak pamiętać, że tylko w trzech sytuacjach wydziedziczenie się obroni, a mianowicie:

  • jeśli potencjalny spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępował uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
  • dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
  • uporczywie nie dopełniał względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Darowizna a testament - o tym pamiętaj

Dlatego dobrze jest poznać podstawowe reguły które definiują czym jest umowa darowizny a czym testament. Warto pamiętać, że w wyniku dokonania darowizny od razu tracimy własność a w przypadku testamentu przeniesienie własności nastąpi dopiero po naszej śmierci. Wreszcie, że nie jest prostą sprawą odwołanie darowizny ale także wydziedziczenie i należy posiadać mocne argumenty by to zrobić. Wreszcie, że darowizna nie jest dobrym sposobem na obejście przepisów o dziedziczeniu.

Adwokat Bartosz Bator, współpraca Aleksandra Buda

Przeczytaj także:

Więcej o:
Copyright © Agora SA