Wstrząs anafilaktyczny u dziecka, podobnie jak u osoby dorosłej, to nagła, najsilniejsza reakcja alergiczna, czyli spowodowana nadwrażliwością organizmu na konkretny czynnik. Wstrząs bezpośrednio zagraża życiu i jest najgroźniejszą postacią anafilaksji.
Wstrząs anafilaktyczny u dziecka - najgroźniejsze alergeny
U dorosłych wstrząs najczęściej wywołuje kontakt z jadem czy inną wydzieliną owadów (pszczół, szerszeni, mrówek, os) po użądleniu lub ugryzieniu, a także z lekiem, niejednokrotnie nawet takim dostępnym bez recepty (przykładowo: pyralgina, aspiryna, ibuprofen). U dzieci głównie pokarmy, np.:
- orzechy, także jako dodatek w innym produkcie,
- owoce morza, również ryby,
- cytrusy,
- jajka,
- soja
- konserwanty i inne dodatki do żywności.
Tych ostatnich najtrudniej unikać. Zresztą: czasem w ogóle niełatwo ustalić, jaki czynnik spowodował anafilaksję, a że do reakcji doszło, wiadomo po objawach. Chory we wstrząsie zawsze wymaga natychmiastowej pomocy. Konieczne jest wezwanie pomocy lekarskiej, ale niejednokrotnie przed przybyciem lekarza trzeba podjąć konkretne działania, by choremu uratować życie.
Wstrząs anafilaktyczny - objawy
O wstrząsie mówimy wtedy, gdy właściwie cały organizm niewłaściwie reaguje na czynnik odpowiedzialny za reakcję. Jest ona błyskawiczna: następuje w ciągu kilku minut, a nawet sekund od kontaktu. Objawów jest sporo, w tym takich często spotykanych, ale dla wstrząsu jest charakterystyczne ich równoczesne pojawienie się. Nie muszą wystąpić wszystkie, jednak obecność 2-3 powinna być sygnałem, że to może być anafilaksja. Typowe sygnały wstrząsu to :
- zaczerwienienie i świąd skóry, pokrzywka, wysypka, ale także skóra blada, spocona,
- zimne ręce i nogi,
- łzawienie oczu,
- kaszel, chrypka,
- osłabienie, ogólne złe samopoczucie,
- "kołatanie" serca (jego przyspieszona praca),
- biegunka, wymioty,
- ból i zawroty głowy,
- nagły spadek ciśnienia krwi, prowadzący nawet do zasłabnięcia,
- obrzęki warg, języka, całej twarzy, utrudniające oddychanie,
- obrzęk układu oddechowego, grożący uduszeniem.
Wstrząs anafilaktyczny - pierwsza pomoc
Jeśli u chorego kiedykolwiek wystąpiła ostra reakcja alergiczna lub już klasyczny wstrząs, istnieje ryzyko, że sytuacja może się powtórzyć. Taki pacjent powinien być objęty stałą opieką poradni alergologicznej, przeszkolony w zakresie zagrożenia i zaopatrzony w odpowiednie leki, które w kryzysowej sytuacji pozwolą na udzielenie właściwej pomocy, jeszcze zanim przyjedzie pogotowie ratunkowe. Nie tylko dziecko powinno mieć świadomość zagrożenia i wiedzę o właściwym postępowaniu. Przeszkolone musi też być najbliższe otoczenie, niezależnie od wieku pacjenta. Wstrząs anafilaktyczny często wiąże się z gwałtownym spadkiem ciśnienia krwi, a ten czasem z utratą przytomności. Wówczas chory sam nie jest w stanie sobie pomóc.
Najważniejsze jest natychmiastowe usunięcie czynnika, który spowodował reakcję, kiedy to tylko możliwe (np. usunięcie żądła, przerwanie podawania leku).
Następnie podajemy adrenalinę, którą pacjent sam wstrzykuje sobie w mięsień uda lub ramienia. W aptece na receptę sprzedaje się specjalne automatyczne strzykawki z adrenaliną, zarówno w dawce dla dorosłych, jak i dla dzieci. Chorzy muszą je mieć zawsze przy sobie (także w przedszkolu, na szkolnej wycieczce), a osoby dorosłe, pod opieką których pozostają, świadomość sytuacji. Trzeba też pamiętać, że zestaw z adrenaliną ma, jak każdy lek, określony czas przydatności do użycia. Trzeba to kontrolować, by na czas dokonać podmiany.
Kolejny krok to wezwanie specjalistycznej pomocy (112 lub 999). Jeśli osoba we wstrząsie jest nieprzytomna, umieszczamy ją w pozycji bocznej bezpiecznej. Nie podajemy wówczas choremu nic doustnie.
W razie zatrzymania krążenia, podejmujemy reanimację aż do przyjazdu karetki.
Po wstrząsie
Jeśli uda się ustalić, co spowodowało wstrząs, najlepszym lekarstwem jest unikanie tego czynnika. Niestety, czasem nie można tego zrobić. Jedną z metod pozwalających pozbyć się zagrożenia jest odczulanie. Warto przy tym pamiętać, że czynników może być więcej, stąd wskazane są szczegółowe testy.
Możliwe, że pacjent nie wie, co spowodowało wstrząs? Wyobraźmy sobie, że reakcja nastapiła po zjedzeniu truskawki. Winny owoc? Niekoniecznie. Być może substancja, którą spryskano owoce, a te były niedomyte (trudno spłukać wszelkie toksyny). Trzeba ustalić, co wywołało reakcję, bo może się okazać, że unikanie truskawek to za mało (a przede wszystkim niepotrzebne), by sytuacja się nie powtórzyła.
To zrozumiałe, że osoba zagrożona wstrząsem, chce na co dzień normalnie żyć. I jest to możliwe. Ważne jednak, by nie kusić losu niepotrzebnie. Piknik na trawie ze słodkimi napojami w roli głównej, gdy dziecko jest zagrożone wstrząsem po ugryzieniu osy, to zdecydowanie więcej niż niefrasobliwość. Ewentualne połknięcie owada i jego atak bezpośrednio na krtań niesie ogromne ryzyko uduszenia (z powodu obrzęku) nawet bez anafilaksji.
