Alergia, czyli nadmierna odpowiedź immunologiczna. Co to tak konkretnie znaczy i czym grozi?

Alergia nie jest chorobą, a jednak daje nieprzyjemne objawy i prowadzi do groźnych dla zdrowia powikłań. Im więcej lekarze i naukowcy wiedzą o alergii, tym bardziej skomplikowanym problemem medycznym się okazuje. Szczęśliwie, jej leczenie jest coraz skuteczniejsze i mniej uciążliwe dla pacjentów.

Alergia jest nieadekwatną do sytuacji reakcją naszego układu odpornościowego. Generalnie potrzebujemy kaszlu, gdy coś podrażni drogi oddechowe, łzawienia oczu, kiedy pojawi się w nim ciało obce czy biegunki, by szybko pozbyć się toksyn. Z alergią jest ten kłopot, że organizm w taki sposób reaguje na czynniki teoretycznie mu obojętne, a nawet dla niego korzystne.

Alergia - poważna sprawa

Jeszcze 40 lat temu alergia uznawana była raczej za problem rzadki i leczona w specjalistycznych ośrodkach o utrudnionym dostępie dla pacjentów. Ponieważ trafiali tam głównie pacjenci o ciężkim przebiegu nadwrażliwości (alergia pochodzi od greckich wyrazów: allos - inny i ergon” - działanie, więc oznacza nadwrażliwość), wnioski niejednokrotnie były daleko idące, a nawet za daleko.

Lekarze, alarmując o nadchodzącej cywilizacyjnej epidemii, zapowiadali wysyp najgroźniejszych powikłań, w tym AZS, astmy, ropni mózgu (po alergicznym katarze), upośledzeń układu immunologicznego (odpornościowego). Alergia miała być nieuleczalna i nieodwracalna. Postępująca, nawet mimo ustąpienia objawów. Uniemożliwiać normalne funkcjonowanie, bo leki powodowały wiele skutków ubocznych. I co?

Wszystkie te przewidywania po części się sprawdziły. Alergia nieleczona rzeczywiście może być zabójcza. Nie można nikomu, u kogo ustąpiły objawy, dać gwarancji, że problem już nie wróci, np. w określonych okolicznościach (choćby narażenie na kontakt ze smogiem) czy wieku (czasem alergia z wczesnego dzieciństwa po przerwie wraca w wieku dojrzewania i u czterdziestolatków). Zarazem: wiele osób z alergii "wyrasta", nie doświadcza powikłań, a leczenie jest bardzo przyjazne, pozwala niemal normalnie funkcjonować.

Zobacz wideo

Okazało się, że restrykcyjne diety eliminacyjne nieraz wprowadzano przedwcześnie, a ich stosowanie prewencyjne (w związku z zagrożeniem jednak mniejszym niż zakładane) było przedwczesne (więcej na ten temat).

Oczywiście, wszystkie te dywagacje są umiarkowanie przydatne rodzicom, których niemowlak doświadcza alergii, niewątpliwie cierpi, a ustalenie jego bezpiecznej diety to wyzwanie. Trudno ustalić czy przebieg alergii będzie łagodny, jak wpłynie na zdrowie ogólne, itp. Czy jego alergenami (czynnikami uczulającymi) okażą się liczne substancje powszechnie występujące, jak składniki pyłków roślin i odchody roztoczy zawartych w kurzu, czy też łatwe do wyeliminowania (składniki zawarte tylko w surowym jabłku czy łupinie orzecha). Ważne zatem, by dziecko jak najszybciej trafiło pod opiekę specjalisty alergologa. Właściwe leczenie zazwyczaj pozwala na dzieciństwo niemal identyczne jak zdrowych rówieśników.

Alergia - rodzaje

Podziałów i rodzajów alergii jest sporo. Na co dzień dla większości rodziców spore znaczenie mają te terminy:

  1. Alergia pokarmowa
  2. Alergia skórna (kontaktowa)
  3. Alergia wziewna
  4. Alergiczny nieżyt nosa
  5. Alergia krzyżowa
  6. Wstrząs anafilaktyczny

Alergia pokarmowa to przede wszystkim problem u dzieci. Najczęściej dotyczy już niemowląt, które zazwyczaj nie tolerują białek mleka krowiego i wymagają stosowania preparatów mlekozastępczych. Kiedyś w pierwszej kolejności próbowano stosować preparaty roślinne, np. na bazie soi, ale ta okazała się również częstym alergenem. Bywa jednak tak, że niemożliwe jest przyswajanie przez dziecko nawet hydrolizatów (rozdrobnionych cząsteczek) i konieczna jest dieta elementarna (aminokwasy w formie najprostszych, oczyszczonych cząstek). Zazwyczaj, wraz z dojrzewaniem układu pokarmowego, ten coraz lepiej radzi sobie z trawieniem i z czasem możliwe jest rozszerzanie diety, także o bardziej złożone białka.

Aktywne alergeny zazwyczaj, poza mlekiem, zawierają:

  • jajka,
  • truskawki,
  • pomidory,
  • seler,
  • orzechy,
  • kakao,
  • czekolada,
  • ryby,
  • owoce cytrusowe.

Alergie skórne zazwyczaj nie zagrażają bezpośrednio zdrowiu i życiu, ale mogą znacznie obniżyć jego jakość. Wyprysk alergiczny, pokrzywka, AZS - wszystkie wymagają leczenia pod nadzorem alergologa.

Alergie wziewne kiedyś dokuczały głównie dzieciom w wieku szkolnym. Dziś coraz częściej dopadają przedszkolaki (a nawet młodsze maluchy) i objawiają się nie tylko pod postacią alergicznego nieżytu nosa (inaczej: katar sienny), ale także astmy. Stąd taka popularyzacja nebulizatorów i nebulizacji: bezpiecznego i skutecznego podawania leków w alergii wziewnej.

Alergia krzyżowa to rodzaj reakcji uczuleniowej, występującej dopiero wtedy, gdy organizm nadmiernie reaguje na co najmniej dwa alergeny, działające łącznie. To, że pojawiają się u dziecka objawy alergii po spożyciu konkretnego pokarmu, nie oznacza, że będzie tak samo na nie reagować przez cały rok. Czasem konkretne owoce czy zboża uczulają tylko w okresie pyleń. Na przykład gdy kwitnie brzoza (marzec - maj), dziecko na nią uczulone miewa nasilone objawy choroby po zjedzeniu jabłka, gruszki, kiwi, marchwi, selera czy pomidora, a osoba uczulona na pyłki traw latem źle toleruje rośliny strączkowe (w tym soję), zboża albo ziemniaki. Warto więc porozmawiać z alergologiem o bezpiecznym menu w zależności od pory roku.

Wstrząs anafilaktyczny to najcięższa postać reakcji alergicznej, zagrażająca życiu. Występuje nagle i upośledza pracę wielu narządów. Może pojawić się w wyniku kontaktu krwi z obcym białkiem (np. białkiem surowicy przetaczanej krwi) lub po zjedzeniu czegoś, na co dana osoba jest uczulona (np. orzeszków ziemnych). Pojawia się wówczas silny ból głowy i uczucie niepokoju, pokrzywka, duszność i kołatanie w klatce piersiowej, uczucie wyczerpania, czasem wymioty. Bywa, że chory traci przytomność. Podejrzewasz wstrząs? Wzywaj natychmiast pogotowie.

Alergia - diagnostyka i leczenie

Istnieje szereg badań pozwalających potwierdzić występowanie alergii. Jednak ich dobór, interpretację, a przede wszystkim sposób leczenia na podstawie wyników zawsze trzeba pozostawić lekarzowi specjaliście.

U najmłodszych pacjentów (do 5. roku życia) zazwyczaj nie ma sensu robić testów skórnych, gdyż ich wynik nie jest wiarygodny. Badanie krwi stwierdzające nieprawidłową liczbę immunoglobulin (przeciwciał) alergicznych (IgE całkowite) pomaga postawić diagnozę, jednak nie jest rozstrzygające i decydujące o sposobie leczenia. Za pomocą techniki mikroczipowej jest możliwe badanie swoistych IgE, pozwalające wykrywać w kropli krwi ponad 100 różnych determinantów alergicznych.

Objawy alergiczne mogą być wywołane przez inne immunoglobuliny (np. IgG, a początkowo także IgA, częściej nieprawidłowe przy nietolerancjach). Tymczasem podłoże objawów ma znaczny wpływ na leczenie, np. przy nieprawidłowościach związanych z IgG efektów nie przynosi odczulanie i trzeba stosować inne metody leczenia.

Najważniejszym elementem diagnostyki jest prawidłowo zebrany wywiad przez lekarza alergologa, który jest możliwy tylko wtedy, gdy rodzice bacznie obserwują swoje dziecko i znają dokładnie jego tryb życia. To wcale nie jest takie oczywiste, gdy chodzi ono do przedszkola lub nie łączymy objawów choroby z codziennymi czynnościami (zmiana diety, zabawa z psem etc.). Przy podejrzeniu astmy pomocne bywa badanie rentgenowskie płuc, spirometria.

Leki nawet te dostępne bez recepty powinien dobierać lekarz alergolog - przynajmniej na początku. Jeśli wyrazi zgodę na samoleczenie na dalszym etapie, można tak zrobić, ale wyłącznie wtedy. W zależności od objawów alergii i ewentualnych powikłań, stosuje się inne preparaty.

U osób z astmą najczęściej zaleca się preparaty wziewne (podawane za pomocą specjalnej tuby inhalacyjnej lub nebulizatora, które pomagają odpowiednio je wchłonąć) i doustne. Przy zmianach skórnych stosuje się specjalne kosmetyki (najczęściej tzw. emolienty) i maści, a w przypadku kataru siennego - leki donosowe. Wszystkie muszą być dobierane i dawkowane zgodnie z zaleceniami lekarza. Nawet zwykłe kropelki do nosa (poza solą fizjologiczną czy wodą morską) niewłaściwie stosowane grożą poważnymi konsekwencjami (np. polekowym przewlekłym nieżytem nosa).

Wśród leków wziewnych, doustnych czy stosowanych na skórę wyróżniamy dwie podstawowe grupy: preparaty przeciwhistaminowe i leki kortykosteroidowe (zwane sterydami). Pierwsze łagodzą objawy, drugie działają przeciwzapalnie. Wiele osób obawia się sterydów, gdyż mają one opinię środków powodujących groźne skutki uboczne. Tymczasem te najnowszej generacji są naprawdę bezpieczne, a zarazem pozwalają prowadzić normalne życie. Powikłania źle leczonej alergii są znacznie groźniejsze.

Warto wiedzieć, że objawy alergii może dawać również pseudoalergia, czyli nietolerancja histaminy. To niemal nieznana, groźna choroba, wymagająca leczenia.

Więcej o:
Copyright © Agora SA