Oczopląs u dziecka trzeba różnicować z zezem. To szczególnie istotne u tych najmłodszych. Często to naturalne (i nieraz samo mija), że noworodek i nieco starszy niemowlak (do pół roku) zezuje. Mięśnie oczu bywają nie w pełni wykształcone, więc utrzymanie oczu w prawidłowym ułożeniu bywa wyzwaniem. Oczywiście, zez jest pilnie obserwowany przez pediatrę i jeśli za długo się utrzymuje, wymaga diagnostyki. Oczopląs nawet u noworodka nie jest z założenia traktowany jako stan fizjologiczny.
Rodzice nieraz maja problem, by te stany odróżnić, stąd - jeśli niepokoi cię wzrok niemowlaka - zgłoś to pediatrze przy najbliższej wizycie. Bywa, że oczka "uciekają" w określonych sytuacjach (np. zaraz po przebudzeniu). Dobrze będzie nagrać zjawisko, które wydaje ci się nieprawidłowością. Lekarzowi będzie wówczas łatwiej ocenić sytuację.
Oczopląs - przyczyny
Zezowanie niemowlaka może się przytrafiać, ponieważ mięśnie oczne u małego dziecka nie są jeszcze dostatecznie wykształcone, więc czasami nie udaje się utrzymać oczu w prawidłowym położeniu. Kiedy jednak lekarz rzeczywiście obserwuje oczopląs, możliwe są różne przyczyny, które zazwyczaj można dopiero wykluczyć po starannej diagnostyce.
Niezależnie od podłoża jest oczopląs jest spowodowany przez pobudzenie receptorów znajdujących się w narządzie przedsionkowym (część ucha wewnętrznego: błędnik i kanały półkoliste).
Niekontrolowane ruchy gałek ocznych odbywają się w różnych kierunkach i z różną częstotliwością, w płaszczyźnie poziomej lub elipsoidalnej. Dla diagnosty ma znaczenie czy jest to oczopląs skośny, obrotowy, poziomy, pionowy. Istotna jest także jego szybkość i kierunek, a także zmiany w czasie. Przykładowo: jeśli oczopląs wyraźnie słabnie (lekarz zaobserwował, że od czasu poprzedniej wizyty oczka "wolniej biegają"), a dziecko jest po trudnym porodzie, bądź ciąży powikłanej, w dodatku urodziło się przedwcześnie, specjalista (ale tylko on) może ocenić, iż oczopląs jest objawem niedojrzałości neurologicznej i odroczyć pogłębioną diagnostykę w czasie.
Czasem rodziców niepokoi fizjologia. Ruchy (drgania) gałek ocznych nie muszą być przez cały czas swego trwania identyczne, mogą się zmieniać w zależności od kierunku, w którym się spogląda, np. podczas patrzenia przez okno w trakcie jazdy samochodem, jest to tzw. oczopląs optokinetyczny.
Neurolodzy odnotowują, że zdarza się też oczopląs występujący rodzinnie, który samoistnie z wiekiem maleje i pojawia się już tylko w określonych sytuacjach. Ten rodzaj wydaje się nie mieć korelacji z żadną jednostką chorobową, jednak podejrzenie tej rzadkiej odmiany nie jest podstawą do rezygnacji z diagnostyki.
Wyróżniamy trzy główne przyczyny oczopląsu patologicznego u dzieci:
- neurologiczne - oczopląs bywa objawem uszkodzenia centralnego układu nerwowego, zmian chorobowych w obszarze śródmózgowia i móżdżku
- okulistyczne, np.wady gałek ocznych (np. zaćma), niedorozwój siatkówki
- laryngologiczne, głównie błędnikowe, powstają najczęściej w wyniku zapalenia błędnika i jego nerwu (nerw przedsionkowo-ślimakowy), np. jako powikłanie grypy, autoimmunologiczne lub naczyniowe.
Inne problemy z błędnikiem i jego okolicą, prowadzące czasem do oczopląsu:
- toksyczne uszkodzenie błędnika, w wyniku zatrucia alkoholem, polekowe (np. po gentamycynie),
- urazy ucha wewnętrznego (i w jego wyniku wstrząśnienie błędnika),
- osteoskleroza błędnikowa (objawia się głównie niedosłuchem),
- chorobę Meniere’a (tzw. wodniak błędnika),
- nowotwór ucha wewnętrznego.
Niedorozwój plamki siatkówki jest częstym problemem u osób z bielactwem (albinizmem), stąd obserwuje się u nich niejednokrotnie oczopląs i pogorszenie widzenia.
Oczopląs - diagnostyka
Konsultacja neurologiczna, otolaryngologiczna i okulistyczna to standardowe postępowanie w przypadku oczopląsu u dziecka. Opieka okulistyczna jest niezbędna wszystkim chorym, niezależnie od przyczyny, gdyż mimowolne ruchy gałek ocznych zazwyczaj upośledzają widzenie.
W zależności od stanu pacjenta i innych objawów klinicznych zazwyczaj zleca się jedno z badań obrazowych głowy (tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny). Bywa jednak, że zostaje ono odroczone w czasie, choćby ze względu na konieczność znieczulenia ogólnego do badania najmłodszych pacjentów. Łagodny, izolowany oczopląs może być oceniony przez neurologa jako wskazanie do badania za kilka miesięcy, a nawet dłużej.
Leczenie oczopląsu
Leczenie polega przede wszystkim na usunięciu (kiedy jest to możliwe) przyczyny oczopląsu. Jeśli tej nie uda się ustalić, najczęściej stosowane są specjalne okulary pryzmatyczne, które poprawiają widzenie (bądź inna korekta wzroku, np. u niemowląt okulary znoszące nadmierną nadwzroczność).
Czasem stosowane są zabiegi:
- iniekcje z toksyny botulinowej, porażające mięśnie odpowiedzialne za nieprawidłowe ruchy
- operacja chirurgiczna mięśni gałkoruchowych. Chirurgiczne wyleczenie samego oczopląsu nie jest możliwe. Stosuje się operacje na mięśniach zewnątrzgałkowych celem zmniejszenia wyrównawczego ustawienia głowy lub towarzyszącego zeza.
