Większość powszechnych niegdyś dziecięcych chorób zakaźnych, występuje dziś bardzo rzadko, a to za sprawą obowiązkowych szczepień. Jednak nie przed wszystkimi chorobami mamy tak skuteczną ochronę. Zwłaszcza, że prócz typowych chorób wieku dziecięcego najmłodsi są bardziej narażeni także na inne infekcje, które szczególnie ciężko przechodzą. Są to przede wszystkim zakażenia rotawirusowe i bakteryjne, mononukleoza i grypa.
Niejasny początek
Większość chorób zakaźnych wieku dziecięcego zaczyna się podobnie. Maluch robi się marudny, traci apetyt, ma podwyższoną temperaturę, czasem katar lub kaszel. Na tym etapie nawet doświadczony pediatra może mieć trudności z postawieniem diagnozy. Charakterystyczna dla większości tych chorób wysypka pojawia się bowiem często dopiero po dwóch, trzech dniach
Leczenia praktycznie nie ma (wyjątkiem są szkarlatyna i koklusz, wywoływane przez bakterie), choroba mija sama. Możemy tylko podawać dziecku leki obniżające gorączkę i pilnować, żeby przynajmniej przez pierwsze dni leżało w łóżku, a później nie szalało po domu - chodzi o to, by organizm miał siły do walki z chorobą. Dbajmy też, żeby maluch dużo pił. Pewnie nie będzie miał apetytu, więc postarajmy się dawać mu do jedzenia to, co lubi.
Przy swędzącej wysypce ulgę przyniosą zimne okłady lub nawilżanie wykwitów wacikami zmoczonymi w wywarze lawendy, kwiatu bzu czarnego albo rumianku (z wyjątkiem wykwitów ospy wietrznej). W porozumieniu z lekarzem można też podać dziecku leki przeciwświądowe.
Tama dla infekcji
Dołóżmy starań, żeby nasz maluch nie zarażał innych dzieci. Co prawda może to robić jeszcze przed wystąpieniem pierwszych objawów, ale uważni rodzice często potrafią poznać, że coś się już wykluwa. Jeśli wiemy, że w przedszkolu panuje właśnie jakaś choroba zakaźna, to podejrzenie graniczy z pewnością. Powinniśmy więc zatrzymać dziecko w domu i nie zapraszać jego kolegów.
Trudniej uchronić przed zachorowaniem młodsze rodzeństwo i pozostałych domowników (zdarza się, że dorośli, którzy do tej pory jakoś się uchowali, łapią odrę, ospę wietrzną czy koklusz od własnych dzieci, a nawet wnuków). Trzeba pilnować, żeby wszyscy regularnie myli ręce i używali tylko swojego ręcznika, częściej zmieniać pościel, zmywać w bardzo gorącej wodzie. W ten sposób zmniejszymy prawdopodobieństwo, że zachoruje cała rodzina, ale trzeba zdawać sobie sprawę, że uchronić się przed chorobami zakaźnymi w warunkach wspólnego mieszkania jest bardzo trudno. Niemal stuprocentową pewność dają jedynie szczepienia, a w wielu wypadkach także przebycie określonej choroby w przeszłości.
W tabeli obok zamieszczamy opis najczęściej dziś spotykanych chorób wieku dziecięcego - tych, którym nie potrafimy jeszcze zapobiegać, tych przeciw którym szczepienia obowiązują dopiero od kilku lat i tych, które dziecko (wyjątkowo) może przejść pomimo, że było szczepione. Uwzględniliśmy także groźne zakażenia, przed którymi można uchronić dziecko podając mu zalecaną przez lekarzy szczepionkę odpłatną.
TYPOWE CHOROBY ZAKAŹNE WIEKU DZIECIĘCEGO (ZAZWYCZAJ PRZECHODZI SIĘ JE RAZ W ŻYCIU)
GORĄCZKA TRZYDNIOWA
co ją wywołuje : wirus
kto choruje : najczęściej dzieci między 6. miesiącem a 4. rokiem życia
sposób zakażenia : drogą kropelkową, przez kontakt z chorym lub nosicielem wirusa
okres wylęgania : 7-10 dni
okres zarażania : do czasu ustąpienia wysypki
objawy:
nagła gorączka, sięgająca nawet 40°C, która utrzymuje się przez 3 dni (stąd nazwa), po czym spada, a na skórze, głównie tułowia, pojawia się drobnoplamista różowa wysypka, która dziecka nie swędzi
powrót do zdrowia : wysypka ustępuje po 1-2 dniach (czasem nawet po kilku godzinach), nie pozostawiając śladu
leczenie : leki przeciwgorączkowe
zapobieganie : niemożliwe
odporność : na całe życie
KRZTUSIEC, czyli KOKLUSZ
co ją wywołuje : bakteria Bordetella pertussis
kto choruje : aż połowa zachorowań dotyczy niemowląt w pierwszym roku życia
sposób zakażenia : drogą kropelkową, przez kontakt z chorym
okres wylęgania : 5-20 dni (najczęściej 7-10)
okres zarażania : głównie w pierwszej fazie; jeśli podaje się antybiotyk, chory zaraża przez pięć dni od jego podania
objawy:
przez pierwsze 2 tygodnie suchy kaszel, czasem katar. Potem ataki napadowego kaszlu przypominającego pianie koguta. Atak przychodzi nagle, częściej w nocy, maluch nie może złapać tchu, na koniec odkrztusza gęsty, ciągnący się śluz i wymiotuje
powrót do zdrowia : choroba trwa około 6 tygodni, kaszel stopniowo się zmniejsza, ale może nawracać przez kolejne miesiące przy każdej banalnej infekcji
leczenie:
niemowlęta trzeba leczyć w szpitalu, bo mogą u nich wystąpić groźne napady bezdechu. Choremu podaje się antybiotyki, środki uspokajające, robi inhalacje. Uwaga! Jeśli nieszczepione dziecko miało kontakt z chorym na krztusiec, trzeba z nim iść do lekarza, który zleci odpowiedni antybiotyk profilaktycznie
zapobieganie:
obowiązkowe szczepienie di-te-per w 2., 3./4., 5. i 16./18. miesiącu życia. (Ze względu na wygasanie odporności na koklusz z upływem czasu wprowadzono już szczepionkę dla dorosłych.)
odporność : trwa 10-20 lat po szczepieniu i najprawdopodobniej przez całe życie, jeżeli przebyliśmy tę chorobę
OSPA WIETRZNA
co ją wywołuje : wirus
kto choruje : niemowlęta są na ogół dość odporne (do 6. miesiąca życia), o ile matka chorowała na ospę; zdarzają się jednak wyjątki i może zachorować nawet noworodek
sposób zakażenia : drogą kropelkową, przez kontakt z chorym na ospę lub półpasiec; choroba bardzo zakaźna
okres wylęgania : 10-21 dni (najczęściej dwa tygodnie)
okres zarażania : dwa dni przed pojawieniem się wysypki, aż do przyschnięcia wszystkich pęcherzyków
objawy:
osłabienie, ból głowy, podwyższona temperatura, czasem katar; później wysypka: pojedyncze czerwone plamki, zmieniające się w pęcherzyki wypełnione płynem, które z czasem przysychają, tworząc brunatne strupki; wysypka (zwykle bardzo swędząca) pojawia się rzutami, na skórze są jednocześnie świeże plamki, pęcherzyki i strupy
powrót do zdrowia:
strupki odpadają po kilku dniach i zostają po nich białe plamki, które z czasem znikają; blizny mogą powstać tylko wtedy, gdy dziecko rozdrapało pęcherzyki lub wdało się zakażenie bakteryjne
leczenie : objawowe: środki przeciwgorączkowe oraz łagodzące swędzenie. W ciężkich przypadkach lekarz przepisze acyklowir lub inny lek przeciwwirusowy
zapobieganie : szczepionka zalecana powyżej 9. miesiąca życia, o ile malec wcześniej nie chorował na ospę
odporność : na ospę drugi raz się nie zachoruje, ale wirus pozostaje w organizmie i przy spadku odporności może wywołać półpasiec
PŁONICA, CZYLI SZKARLATYNA
co ją wywołuje : bakterie Streptococcus pyogenes (z rodzaju paciorkowców)
kto choruje : niemowlęta są odporne, jeśli chorowała matka. Najczęściej chorują dzieci między 3. a 10. rokiem życia
sposób zakażenia : kontakt z chorym lub z przedmiotami, których używa
okres wylęgania : 1-5 dni
okres zarażania : od początku choroby do 24 godzin od rozpoczęcia kuracji właściwie dobranym antybiotykiem
objawy:
początek nagły: wysoka gorączka, ból gardła (jest szkarłatne). Język, pokryty białym nalotem, trzeciego dnia robi się ciemnoczerwony. Na twarzy (oprócz okolicy brody i ust), pod pachami i w pachwinach pojawia się drobnoplamista wysypka, która rozprzestrzenia się na całe ciało
powrót do zdrowia : wysypka znika w ciągu 7 dni, ale skóra jeszcze przez kilka tygodni jest szorstka i z reguły intensywnie się złuszcza (zwłaszcza na dłoniach i stopach)
leczenie:
konieczne jest jak najszybsze podanie antybiotyku (z grupy penicylin); w miarę potrzeby także leków łagodzących ból gardła i przeciwgorączkowych; dziecko powinno leżeć w łóżku, dopóki antybiotyk nie zacznie działać i jego samopoczucie wyraźnie się nie poprawi
zapobieganie : na razie niemożliwe (szczepionka w opracowaniu)
odporność : przebycie choroby nie daje trwałej odporności, możliwe są następne 2-3 zachorowania
RÓŻYCZKA
co ją wywołuje : wirus
kto choruje : niemowlęta mają odporność od matki, najczęściej chorują dzieci między 5. a 15. rokiem życia
sposób zakażenia : drogą kropelkową, przez bezpośredni kontakt z chorym
okres wylęgania : 14-21 dni
okres zarażania : 10 dni przed wysypką i do 15 dni od jej pojawienia się. Uwaga! Dzieci z różyczką wrodzoną zarażają przez wiele miesięcy
objawy:
początek jak przy lekkim przeziębieniu, ale czasem pierwszym objawem jest bladoróżowa, plamista wysypka na całym ciele; charakterystyczny jest także obrzęk węzłów chłonnych na karku i za uszami
powrót do zdrowia : wysypka znika w ciągu 1-5 dni, nie pozostawiając przebarwień; dłużej może utrzymywać się powiększenie węzłów chłonnych
leczenie : brak
zapobieganie:
Od 2003 r. obowiązkowe szczepienie szczepionką potrójną, tzw. MMR podawaną w 13.-15. miesiącu); wśród starszych dzieci szczepi się obowiązkowo tylko dziewczynki (w 13. roku życia).
odporność : na całe życie
RUMIEŃ ZAKAŹNY
co ją wywołuje : wirus
kto choruje : niemowlęta mają odporność od matki; najczęściej chorują dzieci między 2. a 12. rokiem życia
sposób zakażenia : drogą kropelkową, przez bezpośredni kontakt z chorym
okres wylęgania : 4-14 dni
okres zarażania : ok. 7 dni przed pojawieniem się wysypki i przez pierwsze dni jej trwania
objawy:
początek nagły: maluch wygląda, jakby miał intensywne wypieki, następnego dnia wysypka rozprzestrzenia się na ramiona i nogi; ze względu na różne wzory i kształty, jakie przyjmuje, bywa nazywana girlandowatą
powrót do zdrowia : po 7 dniach wysypka znika, może jednak pojawiać się jeszcze pod wpływem kąpieli, ogrzania, natarcia lub nasłonecznienia skóry
leczenie : nie wymaga
zapobieganie : brak
odporność : na całe życie
ŚWINKA
co ją wywołuje : wirus
kto choruje : niemowlęta mają odporność od matki; rzadko chorują dzieci poniżej 2. roku życia
sposób zakażenia : drogą kropelkową, przez bezpośredni kontakt z chorym
okres wylęgania : 14-24 dni
okres zarażania : do 7 dni przed początkiem choroby i do 9 dni od jej ujawnienia się
objawy:
bolesny obrzęk ślinianki przyusznej (czasem obu), twarz kształtem przypomina gruszkę. Chory czuje suchość w ustach (ślinianki przestają produkować ślinę) i ból przy przełykaniu kwaśnych potraw
powrót do zdrowia : po 7-9 dniach obrzęk ustępuje i jeśli nie ma powikłań, po 10 dniach można uznać, że dziecko jest zdrowe
leczenie : wyłącznie objawowe: okłady rozgrzewające na szyję, leki przeciwgorączkowe, leżenie w łóżku, zalecana lekka dieta, gdyż obrzęk szyi utrudnia gryzienie i przełykanie
zapobieganie : od 2003 r. obowiązkowe szczepienie szczepionka potrójną, tzw. MMR, w 13.- -15. miesiącu i 7. roku życia. (Starsze dzieci można nią szczepić odpłatnie)
odporność : na całe życie (sporadycznie dorośli chorują po raz drugi)
CHOROBY ZAKAŹNE, NA KTÓRE CHORUJĄ ZARÓWNO DZIECI, JAK I DOROŚLI (NA OGÓŁ MOŻNA JE PRZECHODZIĆ WIĘCEJ NIŻ RAZ W ŻYCIU)
GRYPA
co ją wywołuje : wirus
kto choruje : wszyscy; szczególnie niebezpieczna jest jednak dla niemowląt, małych dzieci i osób powyżej 65. roku życia
sposób zakażenia : drogą kropelkową, przez bezpośredni kontakt z chorym
okres wylęgania : 1-6 dni od zarażenia
okres zarażania : w ciągu kilku dni przed wystąpieniem objawów, a później jeszcze przez cztery dni
objawy:
nagle pojawia się wysoka gorączka (powyżej 37,8°C), dreszcze, suchy i męczący kaszel, katar, mogą wystąpić krwawienia z nosa, silne bóle głowy, bóle mięśni, uczucie rozbicia i krańcowego wyczerpania
powrót do zdrowia : choroba trwa około tygodnia, może po niej pozostać jeszcze przez jakiś czas kaszel, ogólne osłabienie i spadek odporności
leczenie:
objawowe - lekarz może zalecić środki łagodzące ból głowy, gorączkę, wysięk z nosa i kaszel. Dziecko musi z początku dużo leżeć i dużo pić, jeść to, na co ma ochotę, bo brak mu apetytu. W czasie rekonwalescencji powinno jak najdłużej pozostać w domu (nawet do trzech, czterech tygodni), żeby nie złapało kolejnej infekcji
zapobieganie : coroczne szczepienie (najlepiej między sierpniem a listopadem), począwszy od 7. miesiąca
odporność : grypę można przechodzić wielokrotnie, bo wywołują ją różne szczepy wirusów
MONONUKLEOZA
co ją wywołuje : wirus
kto choruje : dzieci; dorośli - jeśli nie przechodzili jej w dzieciństwie
sposób zakażenia : drogą kropelkową
okres wylęgania : 30-50 dni
okres zarażania : do pół roku od zachorowania; okresowo wirus może pojawiać się w ślinie przez całe życie
objawy:
bardzo wysoka gorączka utrzymująca się do dwóch tygodni; złe samopoczucie, brak apetytu, powiększenie, nieraz znaczne, migdałków podniebiennych; uogólnione powiększenie węzłów chłonnych, punkcikowate, krwotoczne plamki w tyle podniebienia; powiększenie wątroby i śledziony
powrót do zdrowia : trwa zwykle około miesiąca, malec może być w tym czasie wiecznie zmęczony, apatyczny, mieć kłopoty z koncentracją
leczenie:
jedynie objawowo: leżenie w łóżku, leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, dieta bogata w witaminy; w razie powikłań lekarz może przepisać leki zawierające kortykosterydy, czasem (bardzo rzadko) antybiotyk
zapobieganie : nie ma szczepionki przeciwko tej chorobie
odporność : po przechorowaniu na całe życie
ROTAWIRUS
co ją wywołuje : wirus
kto choruje : wszyscy; szczególnie niebezpieczna dla niemowląt i małych dzieci
sposób zakażenia : drogą pokarmową - to klasyczna choroba "brudnych rąk"; niekiedy także drogą kropelkową
okres wylęgania : 1-7 dni, zazwyczaj 2
okres zarażania : dobę przed i do kilkunastu dni od pierwszych objawów
objawy:
po okresie wylęgania występują łagodne objawy przeziębienia, po czym dołączają się gwałtowne wymioty i biegunka. Stolce (do kilkunastu na dobę) są luźne, wodniste, zielonożółte; z reguły nie zawierają krwi ani śluzu. Dziecko ma niezbyt wysoką gorączkę; traci ogromne ilości płynów i elektrolitów, jest słabe, senne
powrót do zdrowia : choroba trwa około tygodnia, może po niej pozostać jeszcze przez jakiś czas kaszel, ogólne osłabienie i spadek odporności
leczenie:
małe dzieci na ogół w szpitalu, gdzie dostają dożylnie płyn z elektrolitami; starsze zwykle w domu (muszą być regularnie pojone, także doustnymi preparatami elektrolitowymi); gdy miną wymioty, mogą jeść wszystko (poza świeżymi owocami); wskazany jogurt lub mleko z probiotykami i preparat pomocny w odbudowie flory jelit
zapobieganie:
niemowlę między 6. a 24. tygodniem życia można zaszczepić szczepionką zalecaną, starsze dziecko ochroni w pewnym stopniu przestrzeganie zasad higieny (mycie rąk po powrocie do domu, przed jedzeniem i po wyjściu z ubikacji)
odporność : przechorowanie daje częściową odporność, kolejne zachorowania przebiegają na ogół coraz łagodniej aż do bezobjawowych
CIĘŻKIE ZAKAŻENIA BAKTERYJNE (SEPSA)
co ją wywołuje : bakterie (pneumokoki, meningokoki, paciorkowce ropotwórcze, Haemophilus influenzae - Hib i inne)
kto choruje : wszyscy; szczególnie niebezpieczne są jednak dla niemowląt i małych dzieci
sposób zakażenia : ryzyko rośnie przy spadku odporności (np. po długiej kuracji antybiotykami lub sterydami), po przebyciu ospy wietrznej, po operacjach
okres wylęgania : zwykle 1-2 dni; ciężkie zakażenie bakteryjne najdalej w ciągu kilku dni, a u niemowląt nawet paru godzin, może przejść w sepsę (posocznicę)
okres zarażania : różny w zależności od bakterii i stosowanego leczenia
objawy:
wysoka temperatura, utrzymująca się zwykle pomimo podawania środków przeciwgorączkowych, zły stan ogólny dziecka, wysypka podobna do płoniczej; alarmujące jest pojawienie się drobnych sinawych wybroczyn na ciele
powrót do zdrowia : 1-2 tygodnie
leczenie : antybiotykiem w warunkach szpitalnych, najczęściej na oddziale intensywnej terapii. Z reguły lekarz ordynuje także inne środki w zależności od potrzeb małego pacjenta
zapobieganie:
szczepienia przeciw Hib są obowiązkowe; zalecane są szczepienia: przeciw pneumokokom - wszystkie dzieci od 2. miesiąca do 2. roku życia, a starsze - jeśli chodzą do żłobka lub przedszkola, mają obniżoną odporność lub są przewlekle chore; przeciw meningokokom - niemowlęta od 2. miesiąca
odporność : po szczepieniu co najmniej 10-20 lat lub dłużej; przechorowanie przez małe dzieci nie pozostawia trwałej odporności
