Dojrzewanie młodego człowieka wiąże się z bardzo intensywnymi i gwałtownymi przemianami biologicznymi, emocjonalnymi i społecznymi. Proces ten jest regulowany hormonalnie. Ma to związek z układem podwzgórze - przysadka - gonady.
Dojrzewanie charakteryzuje się wieloma przeobrażeniami:
Dojrzewanie płciowe jest uzależnione od czynników genetycznych, płciowych, środowiskowych, klimatycznych czy kulturowych. Można powiedzieć, że proces ten rozpoczyna się w momencie, gdy do mózgu dociera sygnał do rozpoczęcia produkcji hormonów płciowych. Przysadka wydziela gonadotropiny, które stymulują gonady - jajniki u dziewcząt i jądra u chłopców - do produkcji hormonów: estrogenów u dziewczynek i testosteronu u chłopców. Hormony te rozpoczynają dojrzewanie płciowe.
Dojrzewanie przebiega inaczej u dziewczynek i chłopców, co ma to związek z hormonami płciowymi właściwymi dla kobiet i mężczyzn. Zarówno u dziewcząt, jak i chłopców proces rozpoczyna się od zmian sylwetki ciała. Zmiany fizyczne idą w parze z dojrzewaniem psychicznym, psychoseksualnym i społecznym.
U każdej dziewczynki okres dojrzewania może rozpocząć się w innym czasie i przebiegać w indywidualny sposób. Pierwsze objawy dojrzewania mogą pojawić się już w 8. roku życia, średnio jednak obserwuje się je około 10.-11. roku życia.
Pierwszymi objawami dojrzewania u dziewczynek jest zmieniony zapach potu, szybciej przetłuszczające się włosy, pojawienie się niedoskonałości cery, rozwój włosów łonowych oraz początek rozwoju piersi. Z czasem zaokrąglają się biodra, piersi zaczynają rosnąć i zmieniać swój kształt. Występuje pierwsza miesiączka, zwykle nie wcześniej niż 2-3 lata po pojawieniu się pierwszych symptomów rozwoju piersi. Charakterystyczne dla okresu dojrzewania u dziewcząt jest to, że dochodzi do tak zwanego skoku pokwitaniowego, czyli nagłego wzrostu. Pojawia się on u dziewczynek pomiędzy 8. a 13. rokiem życia.
U dziewczynek w okresie dojrzewania wzrasta stężenie estrogenów, a także testosteronu i dehydroepiandrosteronu - jednak w niewielkiej ilości. Zmiany hormonalne są mniej gwałtowne niż u chłopców, szybciej następuje rozwój emocjonalny niż seksualny.
Co należy wiedzieć o cyklu miesiączkowym?
Chłopcy zaczynają dojrzewać już w 9. roku życia, zazwyczaj średnio w 11. roku życia. Symptomem pokwitania u chłopców jest najczęściej tak zwany skok pokwitaniowy, który pojawia się najczęściej pomiędzy 10. a 15. rokiem życia.
Pierwsze objawy dojrzewania u chłopców to zmieniony zapach potu, powiększenie jąder lub penisa, rozwój włosów łonowych, szybki skok wzrostu, zmieniony głos. Pojawia się wzwód i nocne polucje. Normalny dla chłopców w okresie pokwitania jest nasilony pociąg seksualny. Wraz z produkcją testosteronu, zaczyna pojawiać się napięcie seksualne i potrzeba jego rozładowania.
Początkowo widoczne zmiany u chłopców dotyczą tylko narządów płciowych, czyli penisa i moszny. Z czasem zwiększa się masa mięśniowa, barki stają się szersze, a sylwetka coraz bardziej przypomina męską.
Pokwitanie u chłopców trwa od 2 do 5 lat i nie jest to zależne od momentu rozpoczęcia dojrzewania. Średnio przypada na 12.-13. rok życia. Proces dojrzewania trwa średnio 4-5 lat.
Każde dziecko rozwija się w swoim tempie, a proces dojrzewania jest złożony. Wpływa na niego wiele czynników genetycznych, środowiskowych i socjalno-ekonomicznych, w tym znaczącą rolę odgrywa sposób odżywiania się.
W patologii dojrzewania specjaliści wyróżniają dwie grupy zaburzeń:
W naszej szerokości geograficznej przedwczesne dojrzewanie rozpoznaje się, gdy cechy dojrzewania pojawiają się przed ukończeniem 8. roku życia u dziewcząt i przed ukończeniem 9. roku życia u chłopców. Z kolei opóźnione dojrzewanie rozpoznaje się w przypadku braku obecności jakichkolwiek objawów dojrzewania po ukończeniu 13 lat u dziewcząt oraz po ukończeniu 14 lat u chłopców. Obserwacja wymaga konsultacji lekarskiej.