Zaćma u dzieci (inaczej katarakta) jest schorzeniem oczu, które objawia się całkowitym lub częściowym zmętnieniem soczewki oka, która w prawidłowych warunkach jest przezroczysta. Choć choroba jest kojarzona z osobami starszymi, ponieważ najczęściej diagnozuje się ją po 60. roku życia, obserwuje się ją coraz częściej u dzieci. Zdarza się, że pojawia się w pierwszych latach życia, a nawet u noworodków. Zaćma u dzieci często bywa dziedziczona. Szacuje się, że katarakta występuje nawet u jednego do sześciu dzieci na 10 000 urodzeń.
Do zaćmy dochodzi wówczas, gdy soczewka - część gałki ocznej znajdująca się pomiędzy tęczówką a ciałkiem szklistym oka - pokrywa się plamkami i zmętnieniami. Owe naleciałości utrudniają przepływ promieni świetlnych do siatkówki oka, co odbija się ostrości widzenia. Nieleczona katarakta może doprowadzić do nieprawidłowego widzenia (jak przez zaparowaną szybę), pojawienia się wtórnego niedowidzenia, oczopląsu, zeza, zaniku gałki ocznej, a nawet utraty wzroku.
Anatomia człowieka: oko. Co warto o wiedzieć o narządzie wzroku?
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje zaćmy, czyli:
Zaćma nabyta często pojawia się samoczynnie, choć może być wynikiem cukrzycy, zapalenia rogówki czy twardówki, urazu gałki ocznej oraz guzów wewnątrzgałkowych. Zagrożone nią są osoby zmagające się z atopowym zapaleniem skóry, niedoczynnością przytarczyc, krótkowzrocznością czy jaskrą dokonaną.
Zaćma wrodzona może się pojawić już w okresie płodowym, częściej niedługo po narodzinach dziecka. Jej przyczyną są obciążenia dziedziczne. Chorobę dziedziczy się genetycznie, głównie w sposób autosomalny dominujący. Inną przyczyną są aberracje chromosomowe (na przykład zespół Downa). Oprócz uwarunkowań genetycznych wpływ na rozwój choroby mają także czynniki jak:
Zmiany w soczewce mogą dotyczyć zarówno całej powierzchni soczewki oka, jak i jej części. Schorzenie to wygląda dokładnie tak samo jak u osób dorosłych.
Jakie są objawy zaćmy u dzieci? Widoczne są białe źrenice, które nie reagują na światło. Maluch często przeciera oczy, uciska oczy piąstkami lub kciukiem (objaw Franceschettiego, objaw palcowo-oczny. Dziecko przez niewyraźne widzenie jest osowiałe i powolne), nie interesuje się pokazywanym mu przedmiotem.
Warto podkreślić, że zdarzają się przypadki bezobjawowe, a zaćma u dzieci jest rozpoznana na późniejszym etapie rozwoju, na przykład podczas badań profilaktycznych w przedszkolu czy szkole.
Leczenie zaćmy u dzieci polega na operacyjnym usunięciu zmętniałej soczewki, która uniemożliwia prawidłowy rozwój zdolności widzenia. Wykonuje się go niezależnie od przyczyny, która wywołała kataraktę. Zabieg operacyjny, zwany fakoemulsyfikacją, powinien zostać przeprowadzony jak najwcześniej po rozpoznaniu choroby. Sugeruje się, aby u dzieci z zaćmą wrodzoną operacja była przeprowadzona do czwartego miesiąca życia. Zabiegi wykonuje się nawet u kilkudniowych niemowląt, na przykład wtedy, gdy cierpią na zaćmę całkowitą.
Leczenie katarakty polega na ultradźwiękowym rozbiciu zmętniałej soczewki. W jej miejsce wszczepiana jest sztuczna, wytrzymała soczewka o prawidłowej przezroczystości. Ponieważ zabiegi leczenia zaćmy u dzieci i dorosłych wiążą się z ryzykiem komplikacji (często konieczna jest wtórna operacja) oraz z uwagi na różne przeciwwskazania medyczne, czasem stosuje się tymczasowe leczenie wykorzystujące okulary lub soczewki kontaktowe. Nie ma konieczności wymiany wszczepionej soczewki w ciągu całego życia. Po zabiegu wzrok wymaga rehabilitacji, na którą składają się zarówno odpowiednie wyposażenie optyczne, jak i zasłanianie oka zdrowego (w przypadku zaćmy jednoocznej) w celu uzyskania zadowalającej ostrości wzroku.