Pneumokoki to bakterie Streptococcus pneumoniae, nazywane również dwoinkami zapalenia płuc. Bakteria ma kształt kulisty lub zbliżony do kuli, średnicę około 1μm i jest zaliczana do ziarniaków. Drobnoustroje zwykle układają się w pary, a kolonie mogą przyjmować obraz łańcuszków różnej długości. Patogeny te zostały wykryte przez Ludwika Pasteura i Charlesa Chamberlanda oraz niezależnie przez George'a Sternberga w 1881 roku.
Pneumokoki są częstą przyczyną zakażeń u człowieka. Szerzą się drogą kropelkową, ze szczytem zachorowań jesienią i zimą. Pneumokoki najczęściej przenoszą się drogą powietrzno-kropelkową: podczas kaszlu, kichania, rozmowy czy śmiechu. Kropelki śluzu i śliny, które zawierają drobnoustroje bytujące w jamie nosowo-gardłowej, są wydalane przez usta i nos na zewnątrz. Wówczas albo osiadają na różnych powierzchniach i przedmiotach, albo wnikają do innych organizmów, zasiedlając tylną część gardła.
Czy szczepionki chronią przed zachorowaniem? Zobaczcie, dlaczego warto się szczepić:
Pneumokoki - jakie wywołują choroby
Pneumokoki są częstą przyczyną zachorowań na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u małych dzieci oraz zapalenia płuc u osób z osłabioną odpornością. Mogą również odpowiadać za:
- ostre zapalenie zatok,
- zapalenie ucha środkowego,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zapalenie szpiku,
- septyczne zapalenie stawów,
- zapalenie wsierdzia,
- zapalenie otrzewnej,
- zapalenie osierdzia, tkanki łącznej i ropień mózgu.
Najczęściej pneumokoki wywołują choroby górnych dróg oddechowych, zapalenie gardła, zatok, zapalenia ucha środkowego oraz zapalenie oskrzeli. Są również najczęstszą przyczyną zapalenie płuc i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Najcięższą postacią zakażenia pneumokokowego jest tzw. inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP). W pojęciu tym mieści się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsa (posocznica) i zapalenie płuc z bakteriemią. Pneumokoki mogą również wywoływać zapalenie spojówek, zapalenie otrzewnej oraz zapalenie stawów.
Rejestracja zachorowań wywołanych pneumokokami dotyczy inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP). W Polsce każdego roku odnotowuje się ponad 1000 przypadków. Dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-PZH wskazują, że w 2018 roku zarejestrowano ogółem 1315 zachorowań.
Pneumokoki - czy wszystkie są niebezpieczne?
Pneumokoki wytwarzają zewnętrzną polisacharydową otoczkę, która m.in. uwarunkowuje cechy wirulencji bakterii, czyli tego, jak wnika, namnaża się i uszkadza tkanki organizmu, który zainfekuje. I to właśnie różnice w budowie otoczki są podstawą do wyodrębnienia różnych typów serologicznych pneumokoków - jest ich ponad 90, a nie wszystkie są niebezpieczne dla człowieka.
Infekcja wywołana inwazją pneumokoków często jest poprzedzona wcześniejszą kolonizacją, zwłaszcza okolicy nosowo-gardłowej. Sama jednak obecność bakterii w górnych drogach oddechowych nie świadczy o chorobie. Szacuje się, że nawet 60 proc. dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola może mieć bakterie w nosie i gardle. Jeżeli nie mają żadnych objawów zakażenia pneumokokowego, ale narażają inne osoby wrażliwe na zakażenie, mówi się o nosicielstwie.
Objawy zakażenia pneumokokami różnią się w zależności od miejsca zakażenia, grupy wiekowej i czynników ryzyka. Zakażenie pneumokokowe jest często poprzedzone infekcją wirusową dróg oddechowych, w tym często grypą. Streptococcus pneumoniae może być oporny na niektóre antybiotyki, dlatego przed podjęciem leczenia konieczne jest sporządzenie antybiogramu.
Pneumokoki - szczepienia
WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) wprowadziła zalecenie przeprowadzania szczepień u dzieci, ze względu na narastające zjawisko oporności pneumokokków na antybiotyki. Szczepionki przeciw pneumokokom zawierają jedynie mały fragment komórki bakteryjnej, są przebadane i bezpieczne.
Dostępne są dwa rodzaje szczepionek przeciw pneumokokom:
- szczepionki skoniugowane,
- szczepionki polisacharydowe.
Szczepionki skoniugowane zawierają oczyszczone polisacharydy otoczkowe 13 lub 10 serotypów pneumokoków połączonych z nośnikiem białkowym. Antygeny szczepionkowe pochodzą z serotypów bakterii najczęściej odpowiedzialnych za zakażenia u najmłodszych dzieci. Są stosowane u dzieci od szóstego tygodnia życia, młodzieży i dorosłych. W zależności od wieku szczepienie obejmuje jedną-cztery dawki. Szczepienia chronią przed zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, sepsą, bakteriemią, zapaleniem płuc oraz zapaleniem ucha wywoływanym przez serotypy pneumokoków zawartych w danej szczepionce.
Szczepionki polisacharydowe zawierają oczyszczone polisacharydy otoczkowe 23 serotypów pneumokoków do stosowania u osób od 2 lat, ale głównie dorosłych powyżej 65 lat. Ten typ szczepionki nie zapobiega ostremu zapaleniu ucha środkowego, zapaleniu zatok i innym powszechnie występującym infekcjom górnych dróg oddechowych.
