Szpik kostny (łac. medulla ossium) to miękka, silnie ukrwiona tkanka o gąbczastej konsystencji, która znajduje się wewnątrz jam szpikowych kości długich oraz w małych jamkach w obrębie istoty gąbczastej kości. Szpik kostny powstaje pod koniec życia płodowego z mezodermy (listek zarodkowy). Szacuje się, że masa całego szpiku u osoby dorosłej wynosi około 2,5 kg.
Szpik kostny - rodzaje
Wyróżnia się dwa rodzaje szpiku. To szpik żółty i czerwony.
Szpik kostny żółty składa się głównie z komórek tłuszczowych. Jego zawartość wzrasta wraz z wiekiem. Ten rodzaj szpiku kostnego jest hemopoetycznie nieczynny. Oznacza to, że nie bierze udziału w procesie krwiotworzenia. W przypadku niedokrwistości szpik żółty może zostać zastąpiony czerwonym.
Szpik kostny czerwony jest miejscem powstawania elementów morfotycznych krwi, takich jak erytrocyty, leukocyty i trombocyty. U dziecka szpik kostny czerwony wypełnia wszystkie kości. Odpowiada to wysokiemu zapotrzebowaniu szybko rosnących organizmów na energię i tlen transportowany w organizmie przez czerwone krwinki. Z upływem lat szpik czerwony przekształca się w żółty. To dlatego u dorosłych czerwony szpik kostny występuje jedynie w kościach płaskich: mostku, trzonach kręgów, żebrach, kościach czaszki, kościach miednicy i łopatkach oraz w nasadach kości długich. Szpik, zwłaszcza czerwony, jest silnie unaczyniony.
Budowa szpiku kostnego
Podstawową jednostką budulcową szpiku kostnego jest rodzaj tkanki łącznej - tkanka siateczkowata pochodzenia mezenchymalnego oraz naczynia włosowate o specjalnej budowie. Mają cienkie ścianki i zatokowe poszerzenia.
Elementy siateczki tworzą sieć, w której oczkach zawieszają się komórki występujące w szpiku, czyli: erytroblasty, komórki tłuszczowe, megakariocyty, mielocyty, osteoblasty, osteoklasty, nerwy i naczynia chłonne.
Szpik kostny - funkcje
Szpik kostny jest głównym narządem krwiotwórczym człowieka. U osoby dorosłej szpik kostny czerwony jest wyłącznym miejscem wytwarzania krwinek czerwonych, płytek krwi i ziarnistych krwinek białych. Dochodzi w nim do produkcji oraz dojrzewania komórek krwi. Poza szpikiem kostnym narządami współodpowiedzialnymi za prawidłowe namnażanie się i dojrzewanie krwinek, zwłaszcza limfocytów, są także narządy limfatyczne: węzły chłonne, grasica oraz śledziona. Tu również obecne są komórki macierzyste, które przez całe życie odtwarzają elementy morfotyczne krwi oraz komórki układu odpornościowego. W tym miejscu dochodzi do utylizacji starych, nieprawidłowo działających lub uszkodzonych krwinek.
Szpik kostny - choroby. Badanie i przeszczep
Ze szpikiem kostnym wiąże się wiele chorób. To pancytopenie, niedokrwistości, zaburzenia układu białokrwinkowego, między innymi białaczki, granulocytopenie, małopłytkowości, szpiczak mnogi i inne paraproteinemie, zespoły mielodysplastyczne i inne.
W celu wykonania badań diagostycznych szpiku kostnego należy wykonać biopsję. Są dwie metody pobierania materiału do badania: biopsja aspiracyjna i trepanobiopsja. Po pobraniu szpiku wykonuje się mikroskopowe badanie rozmazu szpiku kostnego czyli mielogram, a także wiele innych badań, na przykład badania cytochemiczne.
Ponieważ uszkodzony szpik kostny stanowi zagrożenie dla życia, przeszczepia się go. Można go odbudować poprzez wprowadzenie do organizmu pacjenta nowych komórek macierzystych, które podejmą się produkcji krwinek.
Przeszczepienie szpiku to jedna z podstawowych metod leczenia białaczek, czyli złośliwych nowotworów układu krwiotwórczego. Celem terapii jest odtworzenie zajętego przez chorobę i zniszczonego przez terapię szpiku pacjenta.
Wyróżnia się:
- przeszczep autologiczny (gdy dawcą jest sam pacjent),
- allogeniczny (dawcą jest osoba zgodna pod względem tkankowym z biorcą).
Na czym polega przeszczep? Fundacja DKMS informuje, że w dużym skrócie istotą zabiegu jest pobranie krwiotwórczych komórek macierzystych ze szpiku zdrowego dawcy i podanie ich drogą dożylną do organizmu biorcy. Krwiotwórcze komórki macierzyste dojrzewają i przekształcają się następnie we wszystkie trzy podstawowe rodzaje komórek krwi: leukocyty (białe krwinki), erytrocyty (czerwone krwinki) oraz trombocyty (płytki krwi).
Badanie krwi to coś, o czym nie powinniśmy zapominać. O czym pamiętać w trakcie przygotowań do badania?
