Rozszczep podniebienia (tak zwana wilcza paszcza) jest wadą rozwojową powstającą w pierwszym trymestrze ciąży, zwykle pomiędzy 5. a 12. tygodniem ciąży, kiedy to tworzą się wargi, podniebienie, dziąsła i łuki zębowe. Powstaje, gdy nie dochodzi do połączenia się prawej i lewej części podniebienia w procesie kształtowania twarzoczaszki. Wadę obserwuje się raz na 800 porodów, a częstość występowania wad rozszczepowych twarzy wynosi co najwyżej 2/1000 żywych urodzeń.
Do rozszczepu może dojść w każdym fragmencie podniebienia, a patologiczne zmiany są dostrzegalne zarówno na pierwszy rzut oka, jak dopiero po otwarciu buzi przez dziecko. Dzieje się tak, ponieważ objawy wady są zależne od jej stopnia. Można je również rozpoznać już w ciąży, podczas badania USG, najczęściej w trakcie badania połówkowego.
Wady o niedużym nasileniu mogą nie powodować żadnych dolegliwości. Im zaburzenie jest poważniejsze, tym bardziej nasilone są objawy, które dotyczą nie tylko wyglądu, ale również zaburzeń odżywiania (utrudnione jest ssanie, połykanie, żucie), oddychania, mowy i słuchu.
Rozszczep może dotyczyć nie tylko podniebienia, ale również warg, wyrostków zębodołowych, a nawet nosa. Najczęściej spotykaną wadą towarzyszącą jest rozszczep wargi.
Rozszczepie podniebienia może być kompletne, jeśli dochodzi do rozdzielenia podniebienia twardego od miękkiego, jak i niekompletne, jeśli pojawia się szczelina w sklepieniu jamy ustnej (rozszczep podniebienia miękkiego). Rozszczep wargi i podniebienia obejmuje jedną stronę (jednostronny) lub obydwie strony (obustronny) wargi, podstawy nosa, dziąsła oraz podniebienia.
Wada może być izolowana, często jednak towarzyszy innym zaburzeniom genetycznym. O ile rozszczepy wargi lub rozszczepy wargi i podniebienia występują głównie u chłopców, o tyle izolowane rozszczepy podniebienia pojawiają się częściej u dziewczynek.
Do rozszczepu podniebienia dochodzi, gdy na etapie ciąży rozwój jamy ustnej nie zostanie ukończony, a płytki tworzące podniebienie twarde oraz inne części jamy ustnej nie zrosną się całkowicie. Co za to odpowiada? Skąd się bierze rozszczep podniebienia?
Choć rozszczep podniebienia jest jedną z najczęstszych genetycznych wad rozwojowych, jego etiologia nie jest do końca poznana. Szukając przyczyny naukowcy wskazują zarówno na czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Według naukowców z Danii dziedziczne tło rozszczepu występuje w co najwyżej 30 procent przypadków. Musi je zatem wywoływać także inny czynnik.
Choć u podłoża problemu leżą predyspozycje genetyczne, by pojawił się rozszczep podniebienia, musi pojawić się czynnik środowiskowy:
Rozszczep podniebienia leczy się operacyjnie, a zabiegi mają na celu przywrócenie ciągłości anatomicznej rozszczepionych struktur. Leczenie przebiega wieloetapowo, a ponieważ niezbędne jest także stymulowanie mięśni twarzy podczas rehabilitacji oraz opieka nad dzieckiem także w innych wymiarach, proces leczenia wymaga współpracy wielu specjalistów. Niezbędny jest kontakt z ortodontą, laryngologiem, logopedą i psychologiem. Harmonogram leczenia pacjentów ustalany jest indywidualnie, ponieważ wiele zależy od stopnia i rodzaju schorzenia.
Pierwszą operację rozszczepu podniebienia można przeprowadzić, gdy dziecko ukończy 4. miesiąc życia, najczęściej jednak wykonuje się ją między 12. a 18. miesiącem życia, kiedy szczęka dziecka osiąga swój rozmiar.
Chirurgia wady ma na celu zamknięcie szczeliny rozszczepu, co jest podyktowane względami estetycznymi (celem jest przywrócenie najbardziej zbliżonego do normalnego wyglądu twarzy), ale i zdrowotne. Zamknięcie nieprawidłowego połączenia umożliwienia normalne ssanie, połykanie, żucie, oddychanie, mowę i słuch, czyli przywrócenie zaburzonych przed operacją funkcjonalności.
Gdzie leczyć rozszczep podniebienia? Ośrodków zajmujących się leczeniem wady jest w Polsce kilkanaście. To między innymi Instytut Matki i Dziecka w Warszawie, Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy w Olsztynie, Stomatologiczne Centrum Kliniczne Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, Uniwersytecka Klinika Stomatologiczna w Krakowie, Specjalistyczna Lecznica Stomatologiczna UMB w Białymstoku czy Zakład i Poradnia Ortodoncji Centralnego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.
Powikłaniem nieleczonego rozszczepu podniebienia może być niedosłuch, nieprawidłowe wykształcenie się układu kostnego i mięśniowego, jak również zaburzenia emocjonalne.