Różyczka (łac. rubella) jest zakaźną chorobą wieku dziecięcego, choć mogą na nią zachorować także dorośli. Wywołuje ją wirus różyczki (Rubella virus), należący do rodziny Togaviridae, którym bardzo łatwo można się zarazić. Najczęściej chorują na nią dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.
Do zakażenia różyczką dochodzi drogą kropelkową podczas kontaktu z osobą zakażoną, jak również w wyniku kontaktu z materiałem zakaźnym, czyli wydzieliną jamy nosowo-gardłowej, krwią, kałem lub moczem. Odporność na różyczkę nabywana jest wskutek naturalnego zakażenia lub czynnego uodpornienia poprzez szczepienie.
Okres wylęgania choroby wynosi zwykle 2-3 tygodnie, przy czym osoba chora zaraża na tydzień przed pojawieniem się pierwszych objawów i około 5 dni po ich wystąpieniu.
Różyczka może przebiegać niemal bezobjawowo, choć zwykle na początku choroby pojawiają się objawy przypominające grypę. To ból głowy i mięśni, stan podgorączkowy czy gorsze samopoczucie. Nieco później powiększają się węzły chłonne (karkowe, zauszne i szyjne). Stają się tkliwe i bolesne podczas dotyku. U małych dzieci najczęściej nie występują objawy wstępne różyczki.
Jak wygląda różyczka u dzieci i dorosłych? Najbardziej charakterystycznym objawem różyczki jest swędząca plamisto-grudkowa wysypka, choć ta nie występuje zawsze. Jeśli się pojawia, staje się widoczna na twarzy i szyi (ma kolor różowy), z czasem pokrywa całe ciało. Znika w ciągu 2-3 dni, nie pozostawiając śladów.
Choć objawy różyczki u dzieci nie różnią od tych, które pojawiają się u dorosłych, choroba u najmłodszych ma zwykle łagodny charakter. Na cięższy przebieg narażeni są głównie dorośli, zaś wyjątkowo groźną chorobą jest różyczka u kobiet w ciąży, zwłaszcza w jej pierwszym trymestrze.
Jeśli dojdzie do zakażenia różyczką w ciąży, wirus może się przenieść poprzez łożysko z organizmu matki do organizmu dziecka. Infekcja występująca przed 16. tygodniem ciąży może doprowadzić do wystąpienia poważnych nieprawidłowości u płodu pod postacią zespołu różyczki wrodzonej.
Typowe objawy różyczki wrodzonej (zespół Gregga, triada różyczkowa Gregga) u dzieci to: wady serca i dużych naczyń, wady narządu wzroku oraz wady słuchu. Ryzyko rozwoju wad wrodzonych zależy od okresu ciąży i jest najwyższe w pierwszym trymestrze ciąży. Choroba wpływa również na masę urodzeniową dziecka, a i może wywołać przedwczesny poród. Śmiertelność dzieci z zespołem różyczki wrodzonej sięga nawet 15 -20%.*
Nie ma swoistego leczenia zakażenia wirusem różyczki. To dlatego tak ważna jest profilaktyka. Jeżeli kobieta planuje ciążę, a nie chorowała na różyczkę w przeszłości bądź nie była na nią szczepiona, powinna sprawdzić poziom przeciwciał klasie IgG. Ich brak jest wskazaniem do szczepienia. Szczepień w okresie ciąży nie zaleca się.
Choć w krajach rozwiniętych notuje się obecnie pojedyncze przypadki zespołu różyczki wrodzonej, to stanowi to nadal globalny problem szacowany naokoło 100 tysięcy przypadków rocznie. Śmiertelność w różyczce wrodzonej wynosi około 20%.*
Jeżeli u dziecka lub dorosłego pojawią się objawy różyczki, należy zgłosić się do lekarza. Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia każda osoba, u której podejrzewa się różyczkę, powinna zostać skierowana na badanie oznaczania poziomu przeciwciał przeciw różyczce.
Różyczkę leczy się objawowo, nie ma bowiem preparatów oddziałujących na wywołującego ją wirusa. W trakcie leczenia podaje się leki obniżające gorączkę, a w przypadku swędzącej wysypki - leki przeciwświądowe.
Powikłania po różyczce zdarzają się rzadko. To plamica różyczkowa, różyczkowe zapalenie mózgu lub stawów, zapalenie spojówek, bóle mięśniowe oraz małopłytkowość.
Jedynym sposobem pozwalającym na uniknięcie zakażenia wirusem różyczki są szczepienia ochronne. W Polsce są one obowiązkowe, finansowane z budżetu Ministra Zdrowia. Przeprowadza się je zgodnie z aktualnym kalendarzem szczepień. Wykonuje się je skojarzoną szczepionką MMR (odra, świnka, różyczka) w dwóch dawkach: w 13-14. miesiącu życia oraz w 10. roku życia. Dwukrotne szczepienie ma na celu zapobieganie zakażeniom kobiet w ciąży.
Warto mieć na uwadze, że czasem zdarza się różyczka po szczepieniu - to odczyn swoisty. Przypomina łagodne przechorowanie choroby przeciwko której podano szczepionkę. W ciągu dwóch tygodni po podaniu szczepionki może się pojawić na ciele bladoróżowa wysypka lub powiększone się węzły chłonne.
* Źródło: Robertson S.E., Featherstone D.A., Gacic-Dobo M., HershB.S. (2003) Rubella and congenital rubella syndrome:Global update. Rev. Panam. Salud. Publica. 14: 306-15) z „Zakażenia podczas ciąży”, Piotr Sieroszewkski, Łukasz Bober, Witold Kłosiński Klinika Ginekologii i Położnictwa, Uniwersytet Medyczny w Łodzi. Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 5, zeszyt 2, 65-84, 2012