Hipertonia, czyli wzmożone napięcie mięśniowe, może dotyczyć zarówno mięśni kończyn górnych oraz dolnych, jak również mięśni tułowia czy karku. Aby je stwierdzić, przeprowadza się badanie, które polega na ocenie oporu, jaki jest wyczuwany podczas ruchów biernych, czyli takich, które są wynikiem działania siły zewnętrznej (częścią ciała porusza lekarz).
Rodzaje hipertonii
Wyróżnia się trzy typy wzmożonego napięcia mięśni: spastyczność, dystonię i sztywność. Objawem każdego z nich jest opór wyczuwany w trakcie biernego ruchu.
- Spastyczne napięcie mięśniowe manifestuje się oporem narastającym wraz z szybkością wykonywanego ruchu. Ten typ hipertonii najczęściej obejmuje mięśnie kończyn. Wzmożone napięcie mięśniowe wynika z uszkodzenia dróg piramidowych w układzie nerwowym.
- Sztywność jest nieprawidłowością, która dotyczy wszystkich grup mięśni jednocześnie. Objawia się oporem przy biernych ruchach kończyn i tułowia. Opór mięśni może mieć natężenie stałe w badanym zakresie lub skokowe. Ten rodzaj hipertonii pojawia się wskutek zaburzeń w układzie pozapiramidowym.
- Dystonia to zaburzenie ruchowe przybierające postać powtarzającego się skurczu mięśnia lub grupy mięśni, które wywołują zmianę postawy ciała czy wyrazu twarzy. Dystonie mogą być chorobami samoistnymi (dystonie pierwotne) lub pojawić się w wyniku uszkodzeń mózgu o różnym podłożu. Ruchy dystoniczne mogą się inicjować samoczynnie.
Hipertonia - objawy i przyczyny u niemowląt
Wzmożone napięcie mięśni daje wiele objawów. Zwykle i najczęściej mówi się o wzmożonym napięciu mięśniowym w kontekście niemowląt. Objawy dysfunkcji u maluchów można obserwować zarówno podczas wykonywania czynności pielęgnacyjnych, jak i w czasie aktywności. I tak niemowlę z hipertonią:
- zaciska pięści,
- ma bardzo napiętą jedną stronę ciała,
- odchyla głowę do tyłu w pozycji na plecach lub na boku,
- gdy leży na plecach jego ciało przyjmuje kształt litery C,
- ułożone na brzuchu nie wyciąga przed siebie rąk, nie podnosi głowy,
- ma skrzyżowane nóżki, podczas przewijania stawia opór - ciężko jest wyprostować czy zgiąć,
- jest płaczliwe i niespokojne,
- często się pręży,
- niewiele śpi.
Wzmożone napięcie mięśni u niemowląt związane są z nieprawidłową pracą układu nerwowego, czasem jest spowodowane wrodzonymi lub nabytymi uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego. Najczęściej jest ono objawem mózgowego porażenia dziecięcego, ale hipertonia może również spowodowana przez urazy czaszkowo mózgowe, wodogłowie, choroby metaboliczne lub genetyczne czy rozszczep kręgosłupa.
Hipertonię najczęściej obserwuje się u wcześniaków, dzieci urodzonych z masą ciała poniżej 2500 g, a także u maluchów po długich i ciężkich porodach, w trakcie których doszło do niedotlenienia mózgu.
Diagnoza i leczenie hipertonii u niemowląt
Napięcie mięśniowe jest jednym z podstawowych elementów ocenianych podczas wizyty u pediatry. Gdy lekarz podejrzewa u niemowlęcia hipertonię, kieruje dziecko na badanie - USG przezciemiączkowe. Jeśli diagnoza się potwierdzi, kolejnym krokiem jest wizyta u fizjoterapeuty.
W przypadku podejrzenia uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego zaleca się wykonanie badań obrazowych (rezonans magnetyczny, badanie ultrasonograficzne). Kiedy zachodzi podejrzenie wad rozwojowych o podłożu genetycznym, zleca się testy genetyczne.
Istotnym elementem rehabilitacji dzieci ze wzmożonym napięciem mięśniowym jest stała współpraca fizjoterapeuty z rodzicami. Bardzo ważne jest, by terapię rozpocząć jak najszybciej. Dzięki temu można zapobiec rozwojowi przykurczy mięśniowych i zapewnić dziecku prawidłowy rozwój. Fizjoterapeuta instruuje rodziców, jak stymulować malucha w trakcie codziennej zabawy i pielęgnacji, a i czego nie robić, by nie utrwalać nieprawidłowości.
Hipertonię u niemowląt i małych dzieci leczy się dwoma metodami: metodą Vojty i metodą NDT-Bobath. Metodą Vojty polega na tym, że podczas zabiegów uciska się różne punkty ciała, co pobudza mózg do prawidłowej pracy. Z kolei metoda NDT-Bobath opiera się na tym, że terapeuta aktywizuje ciało dziecka, ćwicząc z nim ruchy pożądane na danym etapie rozwoju. Obydwie metody można ze sobą łączyć, wybierając elementy, które najlepiej odpowiadają indywidualnym potrzebom małego pacjenta.
Nie mniej ważne są ćwiczenia, które rodzice powinni wykonywać z dzieckiem w domu, jak i odpowiednia pielęgnacja dziecka. Należy przy tym pamiętać, że zaniedbana hipertonia powoduje silne, bolesne przykurcze mięśni. Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt jest dysfunkcją, które zwykle nie wymaga leczenia farmakologicznego.
