Osłuchiwanie za pomocą stetoskopu jest częścią rutynowego badania przez lekarza pediatrę. Pozwala ono ocenić częstotliwość i miarowość akcji serca. Wyraźnie słyszalne są dwa tony serca: jeden wywołany zamykaniem zastawek przedsionkowo-komorowych i drugi związany z zamykaniem zastawek dużych tętnic.
Niekiedy można stwierdzić też pewne anomalie np. szmer sercowy, przypominający nieco odgłos głuchego chuchania lub pocierania o szorstki materiał. Jest to częste zjawisko osłuchowe, które powstaje na skutek nierównomiernego przepływu krwi między naczyniami odchodzącymi od serca a strukturami serca i tworzenia się zawirowań. Szmery w sercu zazwyczaj nie świadczą o niczym poważnym, szczególnie u małych pacjentów. Stwierdza się je, na pewnych etapach rozwoju, nawet u 30% dzieci. Mogą być to tzw. szmery niewinne (fizjologiczne), które miną z wiekiem, albo też podłożu patologicznym.
Zauważone szmery mają różne umiejscowienie, długość, natężenie, częstotliwość. Można je podzielić ze względu na istotne kryteria.
Ze względu na to, w którym momencie pracy serca się pojawiają wyróżnia się:
Do oceny głośności szmerów stosowana jest 6-cio stopniowa skala Levine’a oznaczająca:
Ze względu na dźwięczność szmerów dzieli się je na:
Gdy lekarz stwierdza szmery w sercu dziecka nie oznacza to od razu powodu do niepokoju. W większości przypadków chodzi o szmery niewinne, czyli mające charakter fizjologiczny i przejściowy.
Szmer jest uważany za niewinny jeśli:
W innych przypadkach lekarz uznaje, że przyczyną szmeru są jakieś nieprawidłowości w układzie sercowo-naczyniowym.
Żaden rodzaj szmeru nie jest bagatelizowany. Wstępne rozróżnienie szmeru niewinnego od patologicznego jest możliwe w trakcie drobiazgowego badania osłuchowego. Lekarz zbiera też wywiad, ważne są informacje o ewentualnych chorobach serca występujących w rodzinie dziecka i czy nie występują u niego inne niepokojące objawy, np. sinienie podczas płaczu, szybkie męczenie się i unikanie wysiłku fizycznego. Ponieważ szmery w sercu mogą być spowodowane anemią, lekarz może zlecić badanie krwi. Jeśli lekarz uzna to za konieczne, skieruje do kardiologa dziecięcego, który poprowadzi dalsza diagnostykę.
Różne formy wad serca występują u 1% noworodków. Diagnoza nie zawsze zostaje postawiona tuż po urodzeniu, czasami wada serca jest wykrywana dopiero w późniejszych badaniach. Pierwszym sygnałem mogą być właśnie szmery w sercu, dodatkowo w niektórych przypadkach mogą pojawiać się też inne objawy wad serca.
U noworodków i niemowląt wadę serca mogą sugerować:
U starszych dzieci i młodzieży objawami wad serca są:
Wady anatomiczne, które mogą objawiać się szmerami w sercu:
Nie wszystkie przypadki szmerów serca wymagają leczenia. Jeśli ich przyczyną jest wada serca, konieczna jest interwencja chirurgiczna.