Zatoki przynosowe to zagłębienia wypełnione powietrzem, których wnętrze wyściela błona śluzowa. Znajdują się w nich gruczoły wydzielające śluz. Łączą się z przewodem nosowym. Już jako dorośli mamy zatoki szczękowe, sitowe, czołowe i klinowe. Nie wszystkie są wykształcone od chwili narodzin. Większość noworodków ma zatoki sitowe i szczękowe. Zatoki sitowe zaczynają się intensywnie rozwijać w okresie od 3. do 8 roku życia, a ok. 12 roku życia staja się w pełni dojrzałe. Zatoki szczękowe najintensywniej rozrastają się od 7. do 12. roku życia i osiągają docelowe wymiary przed 15. urodzinami. Zatoka klinowa i czołowa zaczynają się rozwijać u czterolatków. Klinowa osiąga dojrzałość ok. 15 roku życia a czołowa 5 lat później.
Co powoduje zapalenie zatok przynosowych?
Powstanie stanu zapalnego zatok przynosowych może mieć przyczyny o charakterze:
- miejscowym (skrzywienie przegrody nosa lub przerośnięcie migdałka gardłowego),
- ogólnoustrojowym (alergia, astma oskrzelowa, zaburzenia funkcjonowania aparatu śluzowo-rzęskowego, który oczyszcza zatoki), refluks żołądkowy, obniżona odporność)
- środowiskowym (przebywanie w dużej grupie np. w żłobku czy przedszkolu, zanieczyszczenie środowiska, wdychanie dymu papierosowego).
Stan zapalny zatok przynosowych zawsze obejmuje także błonę śluzową nosa. Mówimy o zapaleniu zatok, gdy są nim objęte przynajmniej jedne z zatok przynosowych. U dzieci niemal każda infekcja objawiająca się katarem oznacza zapalenie zatok. Takie zwykłe przeziębienia są zazwyczaj wywołane przez wirusy, w ich przebiegu dochodzi do ostrego zapalenia zatok przynosowych, ale dzieci wracają po nich do zdrowia w ciągu 7 dni i infekcje nie wymagają leczenia.
Niekiedy wirusowe zapalenie zatok ulega nadkażeniu bakteryjnemu, co może się przerodzić w ostre bakteryjne zapalenie zatok przynosowych. Tak dzieje się w 5-13% stanów zapalnych zatok przynosowych. Najczęściej u dzieci w wieku 3-6 lat.
U dzieci najczęściej dochodzi do zapalenia zatok sitowych i szczękowych.
Zapalenie zatok przynosowych o podłożu wirusowym (najczęstsze)
Do infekcji wirusowych górnych dróg oddechowych, najczęściej dochodzi jesienią i wiosną. Winowajcami są rynowirusy, wirusy RS, paragrypy, koronawirusy i adenowirusy. Atakują one również zatoki przynosowe dziecka. Jeśli nie dochodzi dodatkowo do zakażenia bakteryjnego, choroba przychodzi samoistnie po 5-7 dniach. Objawami są:
- ból gardła i kichanie,
- gorączka,
- złe samopoczucie,
- zatkany nos,
- katar (który może utrzymywać się do 2 tygodni i z przejrzystego stopniowo przeradza się w ropny)
- bóle mięśniowe.
Dziecko powinno pozostać w domu. Można mu podawać leki objawowe: przeciwgorączkowe, tabletki uśmierzające ból gardła itp.
Ostre zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych stwierdza się, gdy u chorego występują co najmniej 2 z typowych objawów:
- zatkany nos,
- katar wypływający z nosa lub spływający po tylnej ścianie gardła,
- bolesne rozpieranie w okolicy twarzy,
- brak powonienia.
Zapalenie zatok przynosowych o podłożu bakteryjnym
Jeżeli choroba dziecka nie mija po około tygodniu, powyżej 10 dni utrzymuje się, bez oznak poprawy, stan zatkania nosa, katar i kaszel, to jest to sygnałem, że doszło do zakażenia bakteryjnego. Diagnozowane jest bakteryjne zapalenie zatok przynosowych.
Charakterystycznymi objawami są:
- utrzymujące się powyżej 10 dni dotychczasowe symptomy zapalenia zatok,
- w przebiegu choroby po kilku pierwszych dniach objawy stają się łagodniejsze a potem następuje zaostrzenie,
- objawy są zazwyczaj cięższe - katar staje się ropny, gorączka wzrasta powyżej 39°C, pojawia się ból okolic oczodołów.
Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych
Jeśli objawy zapalenia zatok utrzymują się dłużej niż 12 tygodni, mamy najprawdopodobniej do czynienia z przewlekłym zapaleniem zatok. U dzieci jest ono trudne do zdiagnozowania, gdyż podobne objawy dają też inne choroby. Objawy przewlekłego zapalenia zatok są mniej charakterystyczne niż w przypadku zapalenia ostrego. Często manifestuje się uporczywym kaszlem, katarem i porannym obrzękiem powiek. U małych dzieci zauważalne jest rozdrażnienie, starsze mogą skarżyć się na ból i rozpieranie w okolicy twarzy. Przewlekłe zapalenie zatok rzadziej stwierdza się u dzieci po 6.- 8. roku życia, których układ odpornościowy dojrzewa do zwalczania infekcji.
Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych może wynikać z przerostu migdałka gardłowego i alergicznego nieżytu nosa lub współistnieć z tymi chorobami. Warto wiedzieć, że długo utrzymujący się stan zapalny może też prowadzić do przerostu migdałka gardłowego.
Jakie badania przeprowadza lekarz by zdiagnozować zapalenia zatok?
Najważniejsze jest samo badanie w gabinecie lekarza i zbieranie wywiadu. Dodatkowe badania w postaci zdjęcia RTG i tomografii komputerowej (TK) zatok, oraz badań mikrobiologicznych (czyli tzw. wymazu z nosa i gardła) nie są zlecane rutynowo.
W przypadku przewlekłego zapalenia zatok przynosowych lekarz będzie się konsultował z otolaryngologiem, by sprawdzić, czy u dziecka nie doszło do przerostu migdałka, czy nie ma skrzywienia przegrody nosa, chorób uszu, chorób alergicznych lub innych chorób, które mogą być przyczyną stanu zapalnego w obrębie zatok.
Kiedy potrzebne jest leczenie zapalenia zatok przynosowych?
Wirusowe zapalenia zatok przynosowych nie wymaga leczenia. Również w przypadku ostrego bakteryjnego zapalenia zatok przynosowych poprawa najczęściej przychodzi samoistnie. Jeśli przebieg choroby jest łagodny lub umiarkowany, wówczas wystarcza leczenie objawowe i nie ma konieczności wdrażania antybiotykoterapii.
Jeśli lekarz stwierdzi ostre bakteryjne zapalenie zatok przynosowych i uzna, że konieczne jest przepisanie antybiotyku, jego stosowanie potrwa 10-14 dni a niekiedy dłużej - aż do momentu, gdy przez 7 dni nie będą już występowały objawy choroby.
Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych zwykle leczone jest przy pomocy steroidów donosowych i antybiotyków.
