Retinopatia wcześniacza: objawy, leczenie, rokowania

Retinopatia wcześniacza to proliferacyjna choroba siatkówki oka, która prowadzi u wcześniaków do rozwoju nietypowych naczyń i tkanki włóknistej w siatkówce oraz ciele szklistym. Uogólniając oznacza zaburzenie rozwoju siatkówki, które może doprowadzić nawet do całkowitej ślepoty. Retinopatia wcześniacza jest jedną z głównych przyczyn ślepoty u dzieci.

Retinopatia wcześniacza: mechanizm powstawania

Siatkówka oka zaczyna być unaczyniana bardzo późno, bo dopiero podczas czwartego miesiąca ciąży. Jeśli noworodek rodzi się przed czasem, przychodzi na świat z niedojrzałą siatkówką, a dokładnie z niedojrzałymi naczyniami krwionośnymi siatkówki.

Do retinopatii wcześniaczej dochodzi w wyniku uszkodzenia tych niedojrzałych naczyń i niewłaściwego przebiegu procesu ich unaczynienia. Na skutek zaburzeń metabolizmu dochodzi do nieprawidłowej proliferacji naczyniowej, czyli do nieprawidłowego namnażania się naczyń krwionośnych siatkówki. W wyniku zaburzonego oddziaływania naczyniowo-śródbłonkowego czynniku wzrostu (VEGF), dochodzi do niekontrolowanego tworzenia się naczyń, które przerastają siatkówkę. W konsekwencji przesuwa się ona w kierunku ciała szklistego, a następnie odwarstwia.

Zobacz wideo

Retinopatia wcześniacza: stadia rozwoju

Retinopatia wcześniacza dzieli się na pięć stadiów rozwoju:

  1. stadium 1 - dochodzi do zahamowanie prawidłowego procesu rozwoju naczyń krwionośnych siatkówki. Tworzy się linia demarkacyjna pomiędzy obszarem unaczynionym i nieunaczynionym
  2. stadium 2 - linia demarkacyjna unosi się ponad poziom siatkówki w postaci wału
  3. stopień 3 - dochodzi do proliferacji naczyniowo-włóknistej wzdłuż wału do ciała szklistego
  4. stadium 4 - rozpoczyna się odwarstwienie siatkówki
  5. stadium 5  - całkowite odwarstwienie siatkówki

Retinopatia wcześniacza - czynniki ryzyka

Retinopatią wcześniaczą zagrożone są wszystkie dzieci urodzone przed 36. tygodniem ciąży, szczególnie te z niską masą urodzeniową (poniżej 2500 g). Decydującym czynnikiem jest niska waga, ponieważ wskazuje ona na niedojrzałość narządów, w tym siatkówki oka.

Najczęściej występuje u bardzo skrajnych wcześniaków, czyli dzieci urodzonych przed 28. tygodniem ciąży i ważących poniżej 1000 g. Wśród tej grupy retinopatią wcześniaków może być dotkniętych nawet 80 proc. dzieci.

Oprócz niedojrzałości noworodka na którą wskazuje przedwczesny poród oraz niska masa urodzeniowa pozostałe czynniki ryzyka retinopatii wcześniaków to:

  • konieczność stosowania tlenoterapii i wentylacji mechanicznej (wysokie stężenie tlenu)
  • zaburzenia wielonarządowe okresu wcześniactwa jak np. krwawienia śródczaszkowe, martwicze zapalenie jelit, przetrwały przewód tętniczy
  • stosowanie niektórych leków jak steroidy czy antybiotyki
  • infekcje w pierwszych tygodniach życia, szczególnie posocznica

Retinopatia wcześniacza- objawy

Zagrożenie związane z retinopatią wcześniaczą jest tym większe, że choroba nie daje praktycznie żadnych objawów. Jedynie okulista podczas specjalistycznego badania może sprawdzić, czy dziecko cierpi na to schorzenie. Zazwyczaj choroba ujawnia się kilka tygodni po porodzie (zdarzają się przypadki, że dzieje się to już kilka dni po porodzie).

Z tego powodu niezwykle ważne jest wykonywanie dla grupy ryzyka badań przesiewowych. Pierwsze badanie zalecane jest około czterech tygodni po urodzeniu. Kolejne powinny odbywać się według zaleceń okulisty, zazwyczaj w odstępach czterotygodniowych aż do pełnego unaczynienia siatkówki.

Retinopatia wcześniacza - leczenie

Mimo że w większości przypadków retinopatia wcześniaków cofa się samoistnie, jest bardzo niebezpieczna, gdyż jej niezahamowany rozwój może doprowadzić do nieodwracalnej ślepoty.

Czy retinopatia się cofa? Stadium pierwsze i drugie nie wymagają leczenia. U zdecydowanej większości dzieci choroba na tym etapie cofa się sama, nie wychodząc poza drugie stadium.

W przypadku stadium trzeciego zalecaną formą leczenia jest laseroterapia, a dokładnie fotokoagulacja laserowa. Jej celem jest zahamowanie rozwoju proliferacji włóknisto-naczyniowych. Laseroterapia jest skuteczniejsza od wcześniej stosowanej krioterapii, gdyż zapewnia lepszą ostrość wzroku i rzadziej powoduje krótkowzroczność.

Jeśli choroba osiągnie stadium 4 lub 5 rokowania są znacznie gorsze i konieczne jest przeprowadzenie operacji siatkówki. Mimo jej przeprowadzenia uszkodzenia mogą okazać się już nieodwracalne.

Inne sposoby leczenia retinopatii wcześniaków, które pojawiają się w ostatnich latach polegają m. in. na podawaniu leków blokujących czynniki wzrostu nieprawidłowych naczyń. Mogą być one stosowane jako uzupełnienie operacji.

Regułą w leczeniu retinopatii wcześniaków powinna być wczesna diagnoza umożliwiająca skuteczne przeprowadzenie laseroterapii.

Retinopatia wcześniacza - rokowania

Im dziecko jest urodzone później, a jego masa urodzeniowa większa tym większe są szanse, że nawet jeśli dojdzie do retinopatii, to będzie miała ona łagodny przebieg i cofnie się sama.

Niezwykle ważne jest prowadzenie badań przesiewowych. Wczesne wykrycie choroby umożliwia monitorowanie jej przebiegu oraz - jeśli okaże się to konieczne - szybkie przeprowadzenie laseroterapii i uratowanie wzroku.

Niestety, jeśli dziecko zachoruje na retinopatię wcześniaczą, nawet jeśli cofnie się sama lub zostanie wyleczona, może to nie oznaczać końca problemów ze wzrokiem. Epizod retinopatii wcześniaczej podnosi ryzyko wystąpienia w przyszłości pogorszenia widzenia, zeza, jaskry, zaćmy, wad refrakcji (krótkowzroczność, nadwzroczność, astygmatyzm), a nawet ślepoty. Z tego względu konieczna jest stała kontrola dziecka ze strony okulisty.

Retinopatia wcześniacza ICD-10

W Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10 retinopatia wcześniaków ma kod H35.1. Literą H oznaczane są Choroby oka i przydatków oka, ucha i wyrostka sutkowatego.

Bibliografia:

"Podstawy neonatologii", red. naukowa prof. dr hab. med. Jerzy Szczapa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008

"Pediatria, Podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego  i egzaminu specjalizacyjnego" pod red. Anny Dobrzańskiej i Józefa Ryżko, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2004

"Pediatria", red. naukowa prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, prof. dr hab. n. med. Ryszard Grenda, dr hab. n. med. Helena Ziółkowska, tom 1, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2013,

"Retinopatia wcześniaków - etiopatogeneza i leczenie", Barbara Rybus-Kalinowska, Sławomir Kwiatkowski, Katarzyna Chojnacka, Jerzy Jochem, Pediatr Med Rodz 2017, 13 (1), p. 22–28

Przeczytaj także:

Więcej o:
Copyright © Agora SA