Wcześniactwo: podział, powikłania, następstwa

Wcześniactwo - podział

Wcześniaki są grupą niejednorodną. W zależności od momentu przyjścia na świat mogą być w bardzo różnym stanie. Przyjmując za punkt odniesienia długość przedwcześnie zakończonej ciąży można podzielić wcześniaki na trzy grupy:

1. bardzo skrajne wcześniactwo - dzieci urodzone pomiędzy 22. a 28. tygodniem ciąży
2. skrajne wcześniactwo - dzieci urodzone pomiędzy 28. a 32. tygodniem ciąży
3. późne wcześniactwo - dzieci urodzone pomiędzy 32. a 37. tygodniem ciąży

Około 75 proc. wszystkich wcześniaków to tzw. wcześniaki późne, jednak to dzieci urodzone przed 32. oraz 28. tygodniem ciąży są najbardziej narażone na wystąpienia negatywnych konsekwencji wcześniactwa a nawet śmierci.

Porody przedwczesne są najczęstszą przyczyną śmierci i chorób w okresie okołoporodowym. Noworodki urodzone przed 36. tygodniem ciąży mają 30-krotnie wyższe ryzyko śmierci niż dzieci urodzone w terminie. Dla dzieci urodzonych przed 28. tygodniem ryzyko jest już 200-krotnie wyższe. W krajach wysoko rozwiniętych około 90 proc. dzieci urodzonych 28. tygodniu ma szansę przeżyć. Wraz z obniżaniem się czasu trwania ciąży spada przeżywalność wcześniaków aż do poziomu ok. 10 proc. dla dzieci urodzonych w 22 tygodniu.

Masa ciała wcześniaka

Istotnym czynnikiem wpływającym na stan zdrowia oraz zdolność do przeżycia wcześniaka jest masa ciała. Większość wcześniaków rodzi się z małą urodzeniową masą ciała. Zgodnie z definicją mała masa urodzeniowa to waga poniżej 2500 g. Część wcześniaków, szczególnie tych urodzonych po 34. tygodniu ciąży nie spełnia tego kryterium.

Noworodki z małą masą urodzeniową można podzielić na trzy grupy:

• mała masa ciała (1500 - 2499 g)
• bardzo mała masa ciała (1000 - 1499 g)
• skrajnie mała masa ciała (500 - 999 g)

Wcześniactwo - przyczyny

Przedwczesne porody mogą być spowodowane bardzo różnymi czynnikami. Do istotnych związanych z matką zalicza się:

• wiek (poniżej 18 i powyżej 35 roku życia)
• zbyt duże natężenie pracy oraz stres podczas ciąży
• przebywanie w szkodliwych warunkach
• krótki odstęp od poprzedniej ciąży
• ryzykowne zachowania podczas ciąży jak np. stosowanie używek
• poprzednie ciąże zakończone przedwcześnie

Czynniki medyczne, które mogą doprowadzić do przedwczesnego porodu to:

• wady macicy
• krótka szyjka macicy (poniżej 25 mm w 24. tygodniu ciąży)
• przedwczesne odpływanie płynu owodniowego
• zakażenie dróg rodnych
• ciąża mnoga
• krwawienia z dróg rodnych
• nieprawidłowe umiejscowienie łożyska
• choroby matki (cukrzyca, nadciśnienie, wady serca, anemia)
• małowodzie, wielowodzie
• operacje w jamie brzusznej w II i III trymestrze ciąży
• choroby płodu

Badania wykazały, że kobiety, które same były urodzone jako wcześniaki są bardziej narażone na to, że ich ciąża również zakończy się przedwcześnie. Jako najważniejsze czynniki ryzyka przedwczesnego porodu przyjmuje się zbyt krótką szyjkę macicy oraz stwierdzenie porodu przedwczesnego w wywiadzie.

Wcześniactwo - następstwa, powikłania

Pierwszym i najważniejszym zagrożeniem dla wcześniaków, szczególnie tych z grupy skrajnego wcześniactwa jest zgon. Wynika to z niedojrzałości narządów. Dzieci urodzone przed 28. tygodniem ciąży mają nie w pełni rozwinięte płuca, serce, mózg oraz układ pokarmowy.

Bezpośrednio po porodzie może to prowadzić do groźnych dla życia noworodka zaburzeń, takich jak:

• zaburzenia oddychania, bezdechy, przewlekła choroba płucna
• przetrwały przewód tętniczy, niedociśnienie
• krwawienia wewnątrzczaszkowe
• martwicze zapalenia jelit, niedojrzałość wątroby
• retinopatia wcześniacza
• zaburzenia termoregulacji
• zaburzenia metabolizmu
• zwiększona podatność na zakażenia

Mimo że większość poważnych schorzeń związana jest ze skrajnym wcześniactwem, nie wolno lekceważyć wcześniactwa późnego. Dzieci takie, znacznie częściej niż noworodki urodzone w terminie cierpią na takie dolegliwości jak:

• zaburzenia termoregulacji
• zaburzenia oddychania
• hipoglikemia
• żółtaczka

U dzieci urodzonych przedwcześnie inaczej przebiega okres noworodkowy. Przyjmuje się, że trwa on do momentu pełnej adaptacji układu oddechowego, pokarmowego i krążenia. Aby precyzyjniej opisywać rozwój wcześniaka stosuje się wiek skorygowany. Aby go obliczyć należy od wieku dziecka odjąć tygodnie, których zabrakło do prawidłowego zakończenia ciąży.

Wcześniactwo - opieka, leczenie

Poród wcześniaka, o ile to możliwe, powinien odbywać się w szpitalu o jak najwyższym stopniu referencyjności i posiadającym oddział intensywnej terapii neonatologicznej. Bezwzględnie na takim oddziale muszą się znaleźć wcześniaki urodzone przed 32. tygodniem ciąży i ważące poniżej 1000 g.

Ze względu na na niedojrzałość poszczególnych narządów i zaburzenia rozwojowe układu oddechowego, pokarmowego i krążenia, wcześniaki wymagają specjalistycznych metod opieki. Mowa o:

• wspomaganiu oddechu
• tlenoterapii
• podawaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych
• leczeniu chirurgicznym
• ocenie neurologicznej noworodka
• usg przezciemiączkowym

Pobyt w szpitalu po urodzeniu wcześniaka może trwać od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy.

Wcześniactwo a rozwój dziecka

Szczególne traktowanie wcześniaka nie kończy się w momencie wypisania ze szpitala do domu. Istotna jest długoterminowa opieka (nawet do ósmego roku życia) ze strony rodziców oraz lekarzy. Powinna obejmować:

• rehabilitację neurologiczną i oddechową
• profilaktyczne badania okulistyczne i audiologiczne
• psychologiczne, neurologiczne i logopedyczne oceny rozwoju
• rozpoznawanie i korekcję ewentualnych zaburzeń poznawczych

Wszystkie te elementy są niezwykle ważne, gdyż pierwszych latach życia wcześniaki (szczególnie urodzone przed 32. tygodniem) narażone są na nieprawidłowości w działaniu ośrodkowego układu nerwowego. Mogą one prowadzić do:

• dziecięcego porażenia mózgowego
• opóźnienia rozwoju umysłowego
• upośledzenia słuchu i niedowidzenie
• trudności w skupieniu uwagi
• trudności z mówieniem, czytaniem i pisaniem

Bibliografia:

"Podstawy neonatologii", red. naukowa prof. dr hab. med. Jerzy Szczapa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008
"Położnictwo i ginekologia", Grzegorz Bręborowicz, tom 1, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2015

• Przeczytaj także:
• Wcześniak z 25. tygodnia ciąży
  
• Czy można uniknąć przedwczesnego porodu? Neonatolog, prof. Lauterbach: W sytuacji niepewności jechać do szpitala i nie przejmować się ich reakcją
  
• Bliźniacza moc