Astygmatyzm - co to jest?
Astygmatyzm, czyli niezborność, jest obok nadwzroczności oraz krótkowzroczności zaliczany do wad refrakcji. Jest to wada powodująca zniekształcenia widzenia w wyniku niesymetrycznej rogówki oka. Światło wpadające do oka jest odmiennie załamywane w płaszczyźnie pionowej i odmiennie w płaszczyźnie poziomej. Układ optyczny oka nie jest w stanie odwzorować przedmiotu w postaci punktowego obrazu. Widziany obraz może być rozciągnięty w pionie lub poziomie oraz rozmyty. Oko z niezbornością, nie widzi dobrze, niezależnie od odległości.
Niezborność jest bardzo często wadą wzroku. Dotyczy ona około 60 proc. dorosłych. Większość stanowi astygmatyzm lekki, praktycznie niezauważalny w codziennym życiu, jednak 20 proc. to przypadki, w których odczuwane jest znaczące obniżenie ostrości widzenia.
Astygmatyzm u dzieci
Astygmatyzm jest bardzo częsty u noworodków. Nie wymaga jednak leczenia, ponieważ w większości przypadków znika wraz z wiekiem, na skutek naturalnego rozwoju oka. Powyżej siódmego roku życia wartość astygmatyzmu nie ulega już dużym zmianom. Jeśli podczas nauki w szkole zostanie zauważony astygmatyzm, najprawdopodobniej był on obecny już od dawna. Bardzo ważne jest, aby astygmatyzm u dzieci był diagnozowany na wczesnym etapie nauki. Ewentualne późniejsze rozpoznanie lub nieprawidłowa korekcja wady może utrudnić dziecku naukę czytania i pisania oraz mieć wpływ na obniżenie wyników w nauce. Rodzice powinni zwracać uwagę czy dziecko często mruży i trze oczy, skarży się na bóle głowy i oczu oraz siada blisko telewizora. Wszelkie tego typu objawy powinny być sygnałem, że należy zgłosić się badanie do okulisty.
Jeśli niezborność nie występowała w dzieciństwie, istnieje bardzo małe ryzyko jej pojawienia w życiu dorosłym.
Oko to niezwykły narząd. Co warto o nim wiedzieć?
Astygmatyzm - przyczyny
Bezpośrednie przyczyny prowadzące do astygmatyzmu nie zostały ostatecznie stwierdzone. Najczęściej wymieniane czynniki warunkujące niezborność to:
- dziedziczenie,
- działanie mięśni okoruchowych,
- napięcie powiek.
Część badań określa niezborność jako wadę dziedziczną, autosomalnie dominującą. Uzasadnieniem tej tezy jest fakt, że w większości przypadków astygmatyzm jest obecny już od urodzenia albo niedługo po nim. Inne badania np. koncentrujące się na bliźniętach jednojajowych nie potwierdzają tej tezy i wskazują na przewagę czynników środowiskowych.
Bezpośrednia przyczyną astygmatyzmu jest nieprawidłowy kształt rogówki. Za potencjalne czynniki, które mogą mieć na to wpływ uznaje się działanie mięśni okoruchowych oraz zmiany w napięciu powiek. Ciśnienie ze strony powieki górnej na rogówkę może wywoływać astygmatyzm prosty. Wraz z wiekiem, kiedy napięcie powieki górnej spada, zmniejsza się również astygmatyzm. Na wielkość wady mogą wpływać również wszelkie nieprawidłowości w budowie powiek jak np. jęczmień, naczyniak powiek czy wytrzeszcz.
Astygmatyzm - objawy
Astygmatyzm o wyższych wartościach charakteryzuje się nieostrym, rozmytym widzeniem, niezależnie od odległości. Negatywne konsekwencje dla zdrowia i samopoczucia ma jednak nawet astygmatyzm o niskich wartościach. Może on wywoływać:
- czołowe bóle głowy,
- problemy z koncentracją,
- pieczenie i swędzenie oczu,
- szybkie zmęczenie oczu przy czytaniu,
- mylenie liter.
Rodzaje astygmatyzmu
Klasyfikacja astygmatyzmu ze względu na regularność załamania światła:
- regularny - oko posiada dwie ogniskowe,
- nieregularny - większa ilość ogniskowych ze względu na nierówną powierzchnię rogówki.
Astygmatyzm regularny można podzielić ze względu na stosunek mocy głównych płaszczyzn:
- prosty - płaszczyzna pionowa silniej łamie światło niż pozioma,
- odwrotny - płaszczyzna pozioma silniej łamie światło niż pionowa,
- skośny - główne płaszczyzn nie leżą w osiach 90-180 stopni.
Oraz ze względu na wartości refrakcji głównych płaszczyzn:
- niezłożony - oko jest miarowe w jednej z głównych płaszczyzn. W zależności od miejsca, ogniskowania światła w niemiarowej płaszczyźnie może być astygmatyzm krótkowzroczny lub astygmatyzm nadwzroczny,
- złożony - oko jest niemiarowe (nadwzroczne lub krótkowzroczne) w obu płaszczyznach,
- mieszany - w jednej płaszczyźnie występuje krótkowzroczność ,a w drugiej nadwzroczność.
Oko miarowe to takie oko, w którym układ optyczny skupia światło dokładnie na siatkówce. Oko niemiarowe, czyli oko z wadą refrakcji, to takie oko, które bez użycia akomodacji nie skupia światła na siatkówce.
Astygmatyzm - leczenie
Czy astygmatyzm można wyleczyć? Należy go korygować, ponieważ obniża ostrość widzenia. Korekcja jest możliwa zarówno przy użyciu soczewek okularowych jak i soczewek kontaktowych. W niezborności stosuje się soczewki cylindryczne. Zgodnie ze swoją nazwą posiadają cylindryczną krzywiznę łamiącą. Zwykłe soczewki cylindryczne stosowane są tylko w korekcji astygmatyzmu niezłożonego. W przypadku postaci złożonej lub mieszanej łączy się korekcję cylindryczną z korekcją sferyczną, która w zależności od wady, powiększa lub zmniejsza moc optyczną układu oko-soczewka. Połączeniem soczewek cylindrycznych ze sferycznymi są soczewki toryczne. I to one są najczęściej wykorzystywane, gdy korygowany jest astygmatyzm - soczewki toryczne nazywane są "soczewkami dla astygmatyków".
Przyzwyczajenie się do soczewek cylindrycznych może okazać się niezwykle trudne, szczególnie dla osób, które rozpoczynają korekcję wzroku jako dorośli. W takich przypadkach znacznie przystępniejsze mogą okazać się soczewki kontaktowe.
Wielkość astygmatyzmu może wraz z wiekiem ulegać zmianom, dlatego nawet po zastosowaniu odpowiedniej metody korekcji wady, wskazana jest stała kontrola okulistyczna.
Chirurgiczne leczenie astygmatyzmu
Coraz łatwiej dostępnym sposobem leczenia niezborności jest leczenie chirurgiczne - m.in. za pomocą lasera można dokonywać korekty nieprawidłowego kształtu rogówki. Warunkiem koniecznym do przeprowadzenia zabiegu jest ukończenie 20 roku życia. W tym wieku oko już nie rośnie i nie ma obaw, że po ingerencji chirurgicznej kształt rogówki ponownie się zmieni.
Bibliografia:
"Podstawy okulistyki", Niżankowska M.H.,, wyd. II, Wrocław: VOLUMED, 2000
"Okulistyka w kropelce" pod red. Stefana M. Pojdy, Śląska Akademia Medyczna, Katowice 2006
"Astygmatyzm regularny - czynniki wpływające na wielkość i charakter wady refrakcji", Weronika Leszczyńska, Ophtha Therapy, Vo l. 1/Nr 2(2)/2014 (s. 1 28-133)
"Astygmatyzm - charakterystyka wady", Monika Czaińska, OPTYKA 5(42)2016
