Grupy krwi znamy dopiero od XX wieku
Krew jest płynną tkanką. Mimo olbrzymiego postępu jaki dokonał się w medycynie w ostatnich latach, nie opracowano sztucznej substancji, która mogłaby ją w pełni zastąpić. Krew pełni wiele kluczowych funkcji niezbędnych do życia człowieka. Transportuje tlen i usuwa dwutlenek węgla, rozprowadza w organizmie składniki odżywcze, reguluje temperaturę ciała i pełni funkcje obronne przed infekcjami. Krew zbudowana jest z komórek zawieszonych w osoczu. Komórki krwi to:
- krwinki czerwone (erytrocyty) - kolor nadaje im główny składnik, czyli hemoglobina. Krwinki czerwone transportują tlen z płuc do komórek organizmu a w odwrotną stronę dwutlenek węgla. Stanowią około 40 proc. całej objętości krwi;
- krwinki białe - wyróżnia się granulocyty, monocyty i limfocyty. Chronią organizm przed chorobami;
- płytki krwi - trombocyty. Są to najmniejsze komórki krwi, które odpowiadają za proces krzepnięcia.
Osocze, czyli plazma to płynny składnik krwi. Posiada żółtawy odcień. Głównym składnikiem osocza jest woda. Oprócz niej zawiera m. in. białka (albuminy, globuliny, fibrynogen), kwasy tłuszczowe, witaminy czy sole mineralne. Osocze stanowi ok. 55 proc. całej objętości krwi.
Układy grupowe krwi, czyli grupy krwi
Grupy krwi zostały odkryte na początku XX wieku przez austriackiego lekarza, Karla Landsteinera. Następstwem tego odkrycia były dalsze badania nad tym zagadnieniem i opisanie podstawowego układu grup, czyli AB0.
Jakie są grupy krwi? Według układu AB0 są cztery - A, B, AB i 0.
O tym, jaką grupę krwi ma dana osoba, decydują antygeny (substancje grupowe) znajdujące się na powierzchni czerwonych krwinek. Ze względu na to, jakie antygeny weźmie się pod uwagę, można wyróżnić różne układy grupy krwi. Opisano już ponad 30 takich układów, jednak najpopularniejszymi układami są układ grup głównych, czyli wspomniany układ AB0 oraz układ Rh.
Najczęściej występujące w Polsce grupy krwi to A Rh+ oraz 0 Rh+. Łącznie stanowią ponad 60 proc. występujących w Polsce grup krwi. Jaka jest najrzadsza grupa krwi? Rzadko występuje grupa AB, a jeszcze rzadszą jest AB Rh-.
A jaka grupa krwi jest najlepsza? Jeśli jest się biorcą, najlepsza grupa krwi to AB Rh+ możemy otrzymać wtedy każdą grupę. Natomiast jeśli jesteśmy dawcami krwi, najlepiej jeśli mamy grupę 0 Rh-, wtedy może zostać przetoczona każdemu (tzw. krew uniwersalna to właśnie krew 0 Rh-).
Układ AB0
W ramach układu AB0, to jaką grupę krwi posiada konkretna osoba, zależy od posiadanego na czerwonych krwinkach antygenu:
Grupa 0 - nie występuje antygen;
Grupa A - antygen A;
Gruba B - antygen B;
Grupa AB - występują obok siebie antygen A i antygen B.
W osoczu krwi znajdują się również naturalne przeciwciała, które skierowane są przeciw nieobecnej substancji grupowej. Grupa 0 posiada przeciwciała anty A i anty B, grupa A przeciwciała anty B, natomiast grupa B przeciwciała anty A. Charakterystyczne jest to, że grupa AB nie posiada żadnych przeciwciał. Aby uniknąć konfliktu niezgodności przy transfuzjach krwi, należy przetaczać krew zgodną w zakresie układu AB0.
Antygen A i antygen B rozwijają się już w okresie życia płodowego, jednak ze względu na swoistą niedojrzałość, nie jest możliwe ostateczne ustalenie grupy krwi płodu.
Antygenu z układu AB0 występują nie tyko na erytrocytach. Można je znaleźć we wszystkich tkankach organizmu, z wyjątkiem tkanki nerwowej. Największe ilości substancji grupowych znajduje się w ślinie.
Układ Rh
Drugim bardzo ważnym układem krwi człowieka jest układ Rh. Jest bardzo złożonym układem w ramach którego wyróżnia się ponad 40 różnych antygenów, z których najważniejszy jest antygen D. 85 proc. populacji posiada antygen D co wiąże się z grupą Rh plus. Pozostałe 15 proc. populacji nieposiadające antygenu D to osoby Rh ujemne.
Antygen D jest odpowiedzialny za większość przypadków choroby hemolitycznej noworodków. W przypadkach transfuzji krwi niezgodnej w zakresie tego antygenu, powoduje on ciężkie powikłania poprzetoczeniowe.
Układ Rh jest niezależny od układu AB0, co oznacza, że każda grupa krwi z tego układu może być zarówno Rh dodatnia jak i Rh ujemna.
Konflikt serologiczny
Przeciwciała do antygenów z grupy Rh powstają dopiero w wyniku kontaktu z obcymi krwinkami. Jest to niezwykle ważne przy transfuzjach krwi, przy przeszczepach narządów oraz w trakcie ciąży. Jeśli matka posiada grupę Rh- a dziecko Rh+ (dziedzicząc grupę krwi po ojcu), dochodzi do konfliktu serologicznego. Przeciwciała anty-Rh wytwarzają się stosunkowo długo, co za tym idzie, reakcja odpornościowa jest opóźniona a jej efekty widoczne są dopiero przy drugiej ciąży. Przeciwciała znajdujące się we krwi matki przenikają przez łożysko i atakują krwinki dziecka.
Jeśli istnieje ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego, między 28 a 30 tygodniem ciąży podaje się podaje się globulinę anty-D (od 1 stycznia 2018 roku jest to finansowane w ramach świadczeń gwarantowanych).
Przeczytaj także: Kalendarz ciąży: o czym warto pamiętać w poszczególnych miesiącach ciąży?
Inne układy grupowe - Układ Kell
Przeciwciała z tego układu są bardzo ważne ze względu na częstość występowania oraz immunogenność. Antygeny K występuje rzadziej tylko od antygenu anty-Rh i bardzo silnie aktywuje układ odpornościowy. Przeciwciała anty-K są częstą przyczyną hemolitycznych reakcji poprzetoczeniowych. Mogą też powodować chorobę hemolityczną noworodków.
Zasady zgodności a transfuzje krwi
Podstawową zasadą stosowaną przy transfuzjach krwi jest zgodność krwi w zakresie układów AB0 oraz Rh. Dodatkowo przetaczana krew nie może zawierać w sobie antygenu, który będzie reagował z przeciwciałami biorcy. Zaleca się również aby przetaczana krew była zgodna w układzie Kell. W wyjątkowych przypadkach, często związanych z koniecznością ratowania życia, możliwe są pewne odstępstwa od tych zasad. Krew 0 Rh- może być przetoczona każdej innej osobie, niezależnie od jej grupy krwi. Odwrotna sytuacja jest w przypadku osób z grupą AB Rh+, ponieważ mogą one otrzymać krew o dowolnej grupie. Zależności pomiędzy konkretnymi grupa przedstawia tabela zgodności grup krwi. Za jej pomocą można dobierać właściwe pary dawca-biorca.
Dziedziczenie grupy krwi
Posiadana przez każdego człowieka grupa krwi jest warunkowana genetycznie i w ten sposób dziedziczona. Reguły dziedziczenia opierają się na Prawach Mendla. Wynika z nich, że allele determinujące jedną grupę krwi mogą być dominujące wobec innych. Dla przykładu allele determinujące zarówno grupę A jak i B w układzie AB0, są dominujące wobec allelu determinującego grupę 0. Czyli osoba z grupą A może posiadać nie tylko allele odpowiadające za grupę A ale także za grupę 0. W procesie dziedziczenia przekazywana jest para alleli i w zależności od tego jak połączą się one z allelami drugiego rodzica, taką grupę krwi będzie miało dziecko. Szczegóły dziedziczenia w układzie AB0 przedstawia poniższa tabela.
Podobne zasady rządzą dziedziczeniem układu Rh. W tym przypadku dominujący jest antygen D. Jeśli dziecko odziedziczy antygen D od jednego z rodziców, na pewno będzie miało krew Rh+. Reguły dziedziczenia w układzie Rh przedstawia tabela (D - obecność antygenu D, d - jego brak).
Badanie grupy krwi
Cele oznaczenia grupy krwi mogą być różne. Badanie jest niezbędne w przypadku konieczności wykonania transfuzji (dodatkowo należy jeszcze wykonać próbę krzyżową), bądź przed każdym zabiegiem chirurgicznym, który może spowodować znaczną utratę krwi. Powodem może też być oczywiście zwykła ciekawość, bądź chęć przewidzenia grupy krwi dziecka. Jeśli nie była oznaczana wcześniej, badanie grupy krwi muszą wykonać kobiety spodziewające się dziecka.
Do przeprowadzenia badania pobiera się od 5 do 10 ml krwi żylnej. Jeśli badany jest noworodek, krew pochodzi z pępowiny. W przypadku konieczności wykonania jeszcze próby krzyżowej, pobranie musi być dwukrotne. Próba krzyżowa musi być wykonania z innej próbki niż oznaczanie grupy krwi.
Badanie grupy krwi: cena
To, ile zapłacimy za oznaczenie grupy krwi zależy od laboratorium. Musimy się liczyć z wydatkiem rzędu 30-40 złotych (dwa razy więcej zapłacimy za dwukrotne oznaczenie).
Bibliografia:
http://rckik.wroclaw.pl/krwiodawstwo-ABC-Krwiodawcy-12-3.html
https://krwiodawcy.org/grupy-krwi
https://www.nck.gov.pl/prawie-wszystko-o-krwi-2/
"Podstawy fizjologii człowieka" pod red. Hanny Krauss i Przemysława Sosnowskiego, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Poznań 2009
"Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej", pod red. prof. dr. hab. med. Władysława Z. Traczyka, prof. dr. hab. med. Andrzeja Trzebskiego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
"Immunologia", Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Tomasz Stokłosa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014
To także może cię zainteresować:
