Wady wzroku u dzieci: objawy, przyczyny

Wady wzroku u dzieci są dość powszechną przypadłością. Wzrok jest kontrolowany podczas badań okresowych, nie zwlekajmy jednak z wizytą u okulisty, jeśli coś nas zaniepokoi. Jakie są najczęstsze wady wzroku u dzieci?

Wady wzroku u dzieci a rozwój narządu wzroku

Narząd wzroku zaczyna kształtować się u dziecka już w czwartym tygodniu ciąży. Po urodzeniu gałka oczna stanowi 80 proc. wielkości gałki ocznej dorosłego człowieka. Oczy rosną bardzo gwałtowanie do drugiego roku życia. Drugi etap rozwoju trwa do okresu dojrzewania i charakteryzuje się bardzo wolnym wzrostem.

Bezpośrednio po urodzeniu noworodek widzi bardzo słabo. Nie potrafi m.in. skoncentrować wzroku na jednym przedmiocie. Pod koniec pierwszego miesiąca życia można już sprawdzać czy dziecko wodzi oczami za światłem. W trzecim miesiącu życia niemowlę powinno już świadomie wybierać obiekt na który patrzy. Powinno też skupiać wzrok na jednym przedmiocie i wodzić za nim oczami. Brak kontaktu wzrokowego z matką w tym okresie może być sygnałem poważnych problemów ze wzrokiem. Do dwunastego miesiąca życia dziecko powinno swobodnie poruszać się po domu, zwracać uwagę na to, co za oknem i rozpoznawać ludzi oraz obrazki. W tym wieku 80 proc. dzieci ma już wykształcone widzenie obuoczne.

Kiedy dziecko zaczyna widzieć?

Wady wzroku u dzieci: objawy

Można wyróżnić całe zestawy objawów złego wzroku u dzieci na które powinni zwracać uwagę rodzice. W okresie niemowlęcym wskazania do kontaktu z okulistą to:

  • zezowanie (zez fizjologiczny występujący do szóstego miesiąca życia)
  • brak nawiązywania kontaktu wzrokowego
  • występowanie w rodzinie genetycznie uwarunkowanych chorób oczu (zaćma wrodzona, jaskra wrodzona, siatkówczak)
  • występowanie w rodzinie nadwzroczności lub zeza (pierwsze badanie okulistyczne zaleca się po ukończeniu pierwszego roku życia)

W okresie przedszkolnym i szkolnym objawy wad wzroku u dzieci to:

  • zamykanie lub zasłanianie jednego oka
  • pieczenie, łzawienie oczu
  • pocieranie oczu
  • szybkie zmęczenie i ból głowy przy czytaniu
  • słaba zdolność czytania
  • niska koordynacja oko ręka
  • trudności w prawidłowej ocenie odległości
  • problemy z koncentracją
  • mylenie liter
  • problemy z pisaniem między linijkami

Wady refrakcji u dzieci

W prawidłowych warunkach układ optyczny oka, czyli przede wszystkim rogówka i siatkówka, skupia promienie świetlne dokładnie na siatkówce. Takie oko to oko miarowe, czyli normowzroczne. Dzięki zdolnościom akomodacyjnym soczewki możliwe jest dobre widzenie zarówno z bliska, jak i z daleka. Oko niemiarowe, czyli oko z wadą refrakcji, to takie oko, które bez użycia akomodacji nie skupia światła na siatkówce. Tego typu wady są najczęstsze u dzieci. Sam termin refrakcja oznacza załamywanie się światła przechodzącego przez układ optyczny oka.

Wady refrakcji to:

  1. krótkowzroczność,
  2. nadwzroczność,
  3. astygmatyzm, czyli niezborność.

Prawidłowo rozwinięte oczy po urodzeniu charakteryzują się miarowością lub nadwzrocznością. Krótkowzroczność jest typowa dla wcześniaków z niską masa urodzeniową. Wielkość wady określa się w dioptriach, wskazują one, jaką moc ma dany układ optyczny oka. Wskazaniem do badania refrakcji jest ostrość wzroku poniżej normy dla wieku dziecka lub różna dla każdego oka. W doborze odpowiedniego sposobu korekcji wady konieczne jest badanie po porażeniu akomodacji.

Wady wzroku u dzieci: przyczyny

Przyczyny wady wzroku u dzieci są niejednorodne. Wady wśród noworodków są bardzo zróżnicowane. We wczesnym niemowlęctwie większość dzieci ma nadwzroczność. W okresie szkolnym (od szóstego roku życia) wzrasta ilość dzieci z krótkowzrocznością. Niezależnie jednak od przyczyn, jak i samej wady, kluczowa jest szybka diagnoza. Dzięki niej dziecko dostaje możliwość prawidłowego rozwoju.

Krótkowzroczność u dzieci: przyczyny, objawy, leczenie

Krótkowzroczność oznacza sytuację w której światło wpadające do oka zostaje skupione przed siatkówką, a nie na niej, co powoduje powstanie niewyraźnych obrazów siatkówkowych i gorszą ostrość wzroku. Najczęściej oznacza to zbyt długą oś gałki ocznej (krótkowzroczność osiowa). Istnieje również krótkowzroczność refrakcyjna (nadmierna siła łamiąca układu optycznego).

Ze względu na wielkość refrakcji krótkowzroczność można podzielić na trzy rodzaje:

  1. Krótkowzroczność niska - czasem jest nazywana szkolną, gdyż pojawia się w okresie wczesnoszkolnym i rozwija w okresie dojrzewania. Stabilizuje się w okolicach dwudziestego roku życia i zazwyczaj nie przekracza -4 dioptrii.
  2. Krótkowzroczność średnia może osiągnąć poziom z przedziału -4 do -6 dioptrii.
  3. Krótkowzroczność wysoka - powyżej -6 dioptrii. Może pojawić się już we wczesnym dzieciństwie i dojść nawet do kilkudziesięciu dioptrii. Tak poważna wada jest uwarunkowana genetycznie. Oś gałki ocznej jest tak długa, że staje się prawie bryłą cylindryczną.

Krótkowzroczność niezależnie od stopnia i rodzaju nie może zostać zrównoważona akomodacją oka. Bez okularów, chwilowo sytuację może poprawiać mrużenie powiek.
Zaleca się, aby krótkowzroczności niskiej nie wyrównywać do wieku szkolnego, ponieważ zbyt wczesne pełne wyrównywanie krótkowzroczności może powodować szybszy postęp wady. Krótkowzroczność średnia i wysoka do wieku szkolnego powinna być wyrównywana w stopniu koniecznym do widzenia z bliska. Krótkowzroczność jest w równej mierze uwarunkowana genetycznie, jak i środowiskowo. Jej najszybszy rozwój następuje między szóstym a dziesiątym rokiem życia.

Nadwzroczność u dzieci: przyczyny, objawy, leczenie

Nadwzroczność to wada w której promienie świetlne wpadające do gałki ocznej, skupiane są za siatkówką, na której tworzą się niewyraźne obrazy widzianych przedmiotów. Najczęściej ma to związek ze zbyt krótką gałką oczną (nadwzroczność osiowa) ale występuje również nadwzroczność refrakcyjna, związana ze zbyt mała siłą łamiącą układu optycznego.

Większość małych dzieci ma nadwzroczność. Jest to tzw. nadwzroczność fizjologiczna. W przypadku jej braku, można spodziewać się, że wraz z wiekiem rozwinie się krótkowzroczność.

W przeciwieństwie do krótkowzroczności, nadwzroczność może być zrekompensowana akomodacją oka. Jest to czynność mimowolna, związana z kurczeniem niektórych mięśni oka. W jej wyniku soczewka staje się bardziej wypukła, dzięki czemu zwiększa się jej moc.

U dzieci, które mają dużą zdolność akomodacji, nadwzroczność może być wyrównywana wzrostem siły łamiącej soczewki (nadwzroczność ukryta). Aby ją ujawnić konieczne jest badanie po porażeniu akomodacji.

Nadwzroczność jest uwarunkowana genetycznie i występuje od urodzenia. Rodzicom bardzo trudno wychwycić, że ich dziecko ma nadwzroczność, ponieważ najczęściej nie daje ona żadnych objawów. W wyniku działania akomodacji odnosi się wrażenie, że dziecko widzi idealnie. Brak objawów nadwzroczności obserwuje się szczególnie kiedy nie przekracza ona czterech dioptrii. Zdarza się, że nawet w badaniu okulistycznym wychodzi pełna ostrość wzroku. Warto jednak obserwować dziecko i zwracać szczególną uwagę na takie objawy jak:

  • mrużenie oczu
  • nawracające stany zapalne spojówek
  • niechęć do aktywności wymagających poprawnego widzenia bliskiego, czyli np. kolorowania, oglądania książek albo układania puzzli

Dziecko nie lubi czytać, ale nie wie, dlaczego? Większość dzieci, które ma problemy z czytaniem, ma w konsekwencji diagnozowaną nadwzroczność powyżej jednej dioptrii. 

Porażenie akomodacji: co to takiego

Prawidłowe rozpoznanie można przeprowadzić dopiero po porażeniu akomodacji. Aby doprowadzić do takiego stanu do oczu zakrapla się specjalne krople, np. atropinę.
W przypadku nadwzroczności celem stosowania okularów korekcyjnych nie jest zmniejszenie wady samej w sobie, ale również zapobieganie wystąpienia zeza lub niedowidzenia. Do czwartego roku życia stosuje się korekcję pełną. W przedziale od piątego do ósmego roku życia zalecana jest jak największa korekcja, w której dziecko widzi dobrze, natomiast od ósmego do dwunastego roku życia jak najmniejsza korekcja, w której dziecko widzi dobrze. Soczewki kontaktowe w przypadku dzieci stosuje się znacznie rzadziej niż u dorosłych ze względu na konieczną higienę użytkowania. Leczenie chirurgiczne wad refrakcji u dzieci stosuje się w cięższych przypadkach niedowidzenia lub różnowzroczności połączonej krótkowzrocznością wysoką.

Astygmatyzm u dzieci: co to jest, jakie są przyczyny astygmatyzmu

Astygmatyzm, czyli niezborność oka, jest związany z nieprawidłową krzywizną rogówki. W prawidłowo zbudowanym oku, rogówka jest idealnym wycinkiem powierzchni kuli. W przypadku astygmatyzmu, rogówka jest wycinkiem powierzchni elipsy.

Niezborność oznacza stan w którym układ optyczny oka nie jest w stanie odwzorować punktowego przedmiotu w postaci punktowego obrazu. Widziany obraz może być nienaturalnie rozciągnięty w pionie lub w poziomie, a dodatkowo niewyraźny. Bardzo często występuje razem z krótkowzrocznością bądź nadwzrocznością. Astygmatyzm u dzieci koryguje się maksymalnie do poziomu umożliwiającego uzyskanie najlepszej ostrości wzroku.

Różnowzroczność u dzieci: co to jest

Różnowzroczność to stan w którym w każdym oku występuje inna wada refrakcji lub ta sama wada, ale w różnym stopniu. Jej efektem jest powstawanie różnej wielkości obrazów na siatkówce. Różnica rozmiarów przekraczająca 15-18 proc. prowadzi do centralnego wyłączenia jednego oka z procesu widzenia i uniemożliwia widzenie obuoczne. Nieleczona różnowzroczność może powodować też zeza i niedowidzenie.

Na pytanie "przy jakiej wadzie wzroku trzeba nosić okulary" nie powinniśmy odpowiadać sami - decyduje o tym lekarz okulista. Możliwe, że oprócz okularów korekcyjnych zaleci on dodatkowe ćwiczenia oka (polegające np. na zasłanianiu tego silniejszego, aby słabsze się wzmacniało) lub wręcz przeciwnie - przesunie moment, gdy dziecko będzie musiało chodzić w okularach.

To także może cię zainteresować:

Bibliografia:

"Pediatria", red. naukowa prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, prof. dr hab. n. med. Ryszard Grenda, dr hab. n. med. Helena Ziółkowska, tom 2, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2013,

"Okulistyka w kropelce" pod red. Stefana M.Pojdy, Ślaska Akademia Medyczna, Katowice 2006

"Podstawy okulistyki" Maria Hanna Niżankowska, Volumed, Wrocław 2000

"Wady wzroku dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym", mgr Monika Czaińska, Optyka, numer 4(41) 2016

"Krótkowzroczność-Podstawy Epidemiologii i Patogenezy, Zasady Postępowania i Leczenia, Pułapki Codziennej Praktyki", Program Edukacyjny "Kompendium Okulistyki", Okulistyka Kwartalnik Medyczny, Zeszyt 4, Grudzień 2011

Więcej o:
Copyright © Agora SA