Tężec - objawy, przyczyny, leczenie, szczepionka

Tężec jest chorobą wywoływaną przez toksyny wytwarzane przez laseczki tężca. Jakie są pierwsze objawy tężca? Najbardziej charakterystycznym jest szczękościsk.

Tężec: co to za choroba

Laseczka tężca (Clostridium tetani) to bakteria, która wytwarza odpowiedzialną za wywoływanie choroby niezwykle groźną toksynę - tetanospazminę. To ona odpowiada za charakterystyczne dla tężca wzmożone napięcie oraz prężenie mięśni szkieletowych. Tzw. prężenie tężcowe jest niezwykle charakterystyczne, wpisując w wyszukiwarce hasło "tężec objawy zdjęcia" wśród grafik pojawią się zdjęcia chorych opartych jedynie na potylicy i piętach. Tak chorego na tężec uwiecznił na swoim obrazie Charles Bell, szkocki lekarz, który może pochwalić się bogatym dorobkiem naukowym z neurologii.

Tężec: przyczyny

Do zakażenia bakterią tężca może dojść np. gdy do rany dostanie się ziemia, w której obecne są formy przetrwalnikowe laseczek tężca. Do rozwoju potrzebują one warunków beztlenowych, a w ranach zakażonych jednocześnie drobnoustrojami, które zużywają tlen do swojego rozwoju - są one wręcz idealne.

Laseczki tężca produkują jad tężcowy (wspomnianą już wcześniej tetanospazminę), która rozpoczyna wędrówkę po układzie nerwowym - przenosi się m.in. do komórek nerwowych pnia mózgu i rdzenia kręgowego, blokuje także fizjologiczne procesy hamowania (blokując inhibitory przekaźnikowe).

Tężec występuje na całym świecie, zakazić się nim mogą osoby, które nie są na tę chorobę uodpornione - dlatego tak ważna jest (w Polsce) obowiązkowa szczepionka na tężec.

Czy szczepionki chronią przed zachorowaniem?

Ile trwa rozwój tężca?

Zazwyczaj okres wylęgania trwa od kilku do kilkunastu tygodni (najczęściej jest to około 14 dni). Objawy tężca nie pojawią się od razu po tym, gdy się zranimy - zanim zaobserwujemy objawy choroby rana może się już wygoić.

Najczęściej przebieg choroby jest łagodniejszy, im dłuższy okres wylęgania.

Tężec: objawy

W związku z tym, że tetanospazmina wpływa na układ nerwowy, objawy tężca są niezwykle charakterystyczne. Obniżone samopoczucie czy uczucie napięcia mięśni bywają lekceważone, ale te typowe dla tej choroby ciężko zignorować. Tężec - pierwsze objawy to przede wszystkim szczękościsk, spowodowany napięciem mięśni żucia, czyli żwaczy. O ile inny pojawiający się wcześnie objaw - kurcze mięśni w okolicach rany można przegapić, to na pewno zorientujemy się, że coś się dzieje, gdy szczęka zacznie się zaciskać.

Jakie są objawy tężca?

  • ból i kurcze mięśni w okolicach miejsca zranienia
  • szczękościsk
  • bolesne i wzmożone napięcie różnych grup mięśniowych - w jego wyniku pojawia się m.in. charakterystyczny grymas twarzy (tzw. uśmiech sardoniczny) czy łukowate wygięcie ciała do którego dochodzi podczas tzw. prężenia tężcowego

Prężenie tężcowe jest niezwykle groźne - z czasem napady są coraz silniejsze, a przerwy między kolejnymi skracają się. Każdy atak związany jest z niedotlenieniem mózgu, może dojść także do zmiażdżenia kręgosłupa.

Podczas napadów osoba zakażona pozostaje świadoma.

Jak diagnozuje się tężec?

Zakażenie tężcem - objawy na początku mogą nie być jednoznaczne, szczękościskiem może się też charakteryzować zapalenie stawu żuchwy, a prężenia mogą pojawić się przy zatruciu strychniną. Diagnozę potwierdzają badania laboratoryjne, niekiedy pobiera się wymaz i hoduje bakterie z rany.

Tężec: leczenie

Leczenie tężca odbywa się w warunkach szpitalnych, na oddziałach intensywnej terapii. Choremu podaje się antytoksynę tężcową lub ludzką imunoglobulinę tężcową oraz szczepionkę przeciwtężcową - anatoksynę.

Aby usunąć z organizmu wegetatywne postaci laseczki tężca chory otrzymuje także metronidazol lub penicylinę.

W zależności od tego, jak daleko posunięta jest choroba, stosuje się różne rozwiązania, które mają wyeliminować napady prężeń (m.in. głębokie uśpienie czy tracheostomię).

Jak wygląda zapobieganie tężcowi?

Chorują osoby nieuodpornione, dlatego tak ważne jest szczepienie na tężec. To najważniejsza forma profilaktyki antytężcowej. Należy także pamiętać, że każdą ranę należy przemyć i zdezynfekować.

Jeśli zachodzi ryzyko zakażenia tężcem, oprócz dokładnego oczyszczenia rany, należy podać antybiotyki, które wyeliminują formy przetrwalnikowe bakterii, a także - w zależności m.in. od tego, kiedy pacjent przyjął ostatnią dawkę podstawowej szczepionki na tężec lub dawkę przypominającą - zastrzyku z surowicą zawierającą przeciwciała (antytoksynę), szczepionkę (anatoksynę) lub obie substancje jednocześnie.

Uodpornienie czynne a uodpornienie bierne

Uodpornienie czynne to podanie anatoksyny (można z niego zrezygnować, jeśli ostatnia dawka szczepienia podstawowego na tężec lub dawka przypominająca została podana maksymalnie w ciągu dwunastu miesięcy przed zranieniem), natomiast uodpornienie czynno-bierne to zarówno szczepienie anatoksyną, jak i wstrzyknięcie antytoksyny. Jeśli od ostatniej dawki podstawowej szczepionki na tężec lub dawki przypominającej nie minął rok, nie należy podawać antytoksyny.

Uodpornienie czynno-bierne jest szczególnie ważne, gdy do możliwość zakażenia zachodzi u osoby, która nie była szczepiona na tężec w ogóle, nie przyjęła wszystkich dawek podstawowego szczepienia lub ostatnią dawkę otrzymała ponad osiem lat temu.

Ostatecznie o tym, jakie kroki zostaną podjęte, decyduje lekarz, wpływ na jego decyzje mogą mieć także inne przesłanki, niezwiązane ze szczepieniem na tężec.

Szczepionka na tężec

Tężec - szczepionka jest obowiązkowa, znajduje się w kalendarzu szczepień. DTP (od nazw chorób, tj. Diphtheria, Tetanus, Pertussis - błonica, tężec, krztusiec) jest szczepionką skojarzoną. DTP jest szczepionką inaktywowaną (zabitą), zawiera całokomórkowy składnik krztuśca.

Szczepionka błonica, tężec, krztusiec podawana jest dziecku w kilku dawkach, pierwszą z nich niemowlę powinno otrzymać w drugim miesiącu życia. Kolejne podaje się:

  • między 3 a 4 miesiącem życia
  • między 5 a 6 miesiącem życia
  • między 16 a 18 miesiącem życia

Dawki przypominające:

Zaleca się przypominanie szczepienia co dziesięć lat, jednakże kolejne dawki nie są refundowane. Nie musimy wtedy szczepić się szczepionką skojarzoną, możemy zdecydować się jedynie zaszczepić się na tężec (szczepionką monowalentną T).

Szczepionka na tężec skutki uboczne

Po szczepieniu mogą pojawić się łagodne odczyny miejscowe, takie jak zaczerwienie, bolesny obrzęk czy ból w miejscu podania.

O ciężkich przypadkach niepożądanych odczynów poszczepiennych mówi się przy szczepionce na krztusiec - występują one raz na 10 000 podanych dawek szczepionki pełnokomórkowej.

Tężec noworodkowy

Na tężec noworodkowy mogą zachorować dzieci, które przychodziły na świat w niesterylnych warunkach, a pępowina została przecięta brudnymi narzędziami. Zakażenie pępkowe jest niezwykle groźne, najczęściej zakażone dziecko umiera w ciągu kilku miesięcy. Choroba może zostać także przeniesiona z matki na dziecko w trakcie akcji porodowej. Dlatego tak ważne jest szczepienie na tężec, które podane matce może uchronić jej dziecko przed tężcem noworodkowym. Zaszczepiona kobieta przekazuje podczas ciąży odporność swojemu dziecku, dzięki czemu jest ono chronione podczas porodu w niehigienicznym otoczeniu.

Inne postacie tężca

  1. Tężec noworodkowy
  2. Tzw. tężec miejscowy - w tym przypadku zazwyczaj chory odczuwa wzmożone napięcie wokół rany, do prężeń dochodzi rzadko, jeśli pojawiają się, ograniczają się do jednej grupy mięśni znajdujących się w pobliżu miejsca zranienia, a prężenia całego ciała - uogólnione - nie mają miejsca
  3. Mózgowa postać tężca - ma miejsce gdy głębokie i zanieczyszczone rany znajdują się na głowie lub w uchu. Okres wylęgania jest zazwyczaj krótki, trwa kilka dni, a przebieg choroby ciężki

Bibliografia:

Choroby zakaźne i pasożytnicze, redakcja naukowa Zdzisław Dziubek, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, wydanie IV, str. 121-124

Informacje dotyczące szczepieniu na tężec umieszczone na stronie internetowej  Państwowego Zakładu Higieny

To także może cię zainteresować:

Więcej o:
Copyright © Agora SA