Dzieci przedwcześnie dojrzewają. To wina złej diety? Pediatra wyjaśnia

Już nawet 10-letnie dziewczynki miewają rozwinięte piersi, niekiedy i okres. Czy pokutujący mit, że przedwczesne dojrzewanie dzieci to wina złej diety, jest prawdziwy? O tym, co jako rodzice możemy zrobić, by powstrzymać wczesne pokwitanie u dzieci, rozmawiamy z pediatrą, doktorem Bartoszem Pawlikowskim.

Joanna Biszewska: Dane wskazują, że pod koniec XIX wieku dziewczęta wchodziły w dojrzałość około 16 roku życia. W latach 80. XX wieku dojrzewanie u dziewczynek zaczynało się średnio po 12 roku życia. Dzisiaj zdarza się, że już 10-letnie dziewczynki stają się kobietami. Również chłopcy coraz wcześniej wchodzą w wiek pokwitania. Czy ta tendencja się zatrzyma?

Dr Bartosz Pawlikowski*: Trudno jest dokładnie powiedzieć, kiedy i na jakim poziomie wieku ta tendencja się zatrzyma. Dane statystyczne mówią, że dziewczynki dojrzewają przedwcześnie 10 razy częściej niż chłopcy. Porównując dane sprzed lat z aktualnymi, można zaobserwować, że w 1997 roku odsetek dziewczynek siedmioletnich dojrzewających przedwcześnie wynosił dla rasy białej 5 proc., a obecnie to nawet 20 proc. dziewczynek. Dojrzewanie przed 12. rokiem życia predysponuje dziewczynki do raka piersi w wieku dorosłym.

Zobacz wideo

Kolejne pokolenia szybciej osiągają dojrzałość płciową. Dlaczego tak się dzieje?

- Większość przypadków przedwczesnego dojrzewania nie ma znanej przyczyny. W niektórych przysadka mózgowa, która reguluje uwalnianie większości hormonów organizmu, sygnalizuje jajnikom i jądrom, że przedwcześnie rozpoczynają produkcję hormonów. Objawy dojrzewania mogą pojawić się również wcześnie z powodu problemów z nadnerczami, jajnikami lub jądrami. Niektóre przyczyny wczesnego dojrzewania to wrodzona hiperplazja nadnerczy (CAH), zespół McCune-Albrighta i rozszczep kręgosłupa z wodogłowiem.

Często słyszy się przekonanie, że okrąglejsze dziewczynki dojrzewają szybciej. Czy to prawda?

- Za pewne przyczyny przedwczesnego dojrzewania uważa się otyłość, czynniki społeczne i zanieczyszczenie środowiska. Wiele badań ujawniło związki między odżywianiem, masą ciała i czasem rozwoju seksualnego. Chociażby te dokumentujące, że dziewczęta "przy kości" przedwcześnie dojrzewają, a te wysportowane i drobne jak np. baletnice, wchodzą w wiek dojrzewania z opóźnieniem.

Za przedwczesne pokwitanie obwinia się dzisiaj leptynę - to niedawno odkryty hormon. Naukowcy regulowali okres dojrzewania u myszy, zwiększając poziom leptyny, hormonu, który jest wydzielany w tkance tłuszczowej. Więcej tkanki tłuszczowej prowadzi do większej ilości leptyny, która (zgodnie z badaniami na myszach) powoduje wcześniejsze dojrzewanie. Pomiary osób otyłych wskazują, że mają one więcej leptyny krążącej we krwi. Za otyłość u dzieci odpowiedzialny jest styl życia: mało ruchu, mało sportu, fast foody w diecie.

Czy w ogóle można przewidzieć, kiedy córka dostanie pierwszy okres?

- Najlepszym prognostykiem dla początku menarche* jest waga. Kiedy dziewczynka zbliża się do 45 kilogramów, można spodziewać się u niej pierwszej miesiączki. 

*Menarche to określenie oznaczające wystąpienie u dziewcząt pierwszej miesiączki. U polskich dziewcząt występuje średnio w wieku 12 lat i 9 miesięcy, a tzw. krytyczna masa ciała, która określa masę ciała przeważnie niezbędną do wystąpienia pierwszej miesiączki, wynosi 46 ± 0,5 kg przy średnim wzroście 157 ± 0,5 cm. Menarche jest oznaką dojrzałości płciowej, co jest jednoznaczne z zakończeniem procesu pokwitania.

Od lat słyszymy opinię, że za przedwczesne pokwitanie dzieci odpowiedzialne są m.in. mięso drobiowe naszpikowane hormonami i antybiotykami. Jest w tym twierdzeniu jakaś racja? 

 - Tzw. żywność estrogenowa, w tym mięso drobiowe, może zawierać substancje naśladujące estrogen, hormon, który odgrywa ważną rolę w zdrowiu i reprodukcji kobiet. Chociaż wiele z tych pokarmów jest pożywnych, to według amerykańskiego University of Maryland Medical Center lekarz może zalecić ograniczenie spożycia drobiu, jeśli pacjent ma stan związany ze zbyt wysokim poziomem estrogenu, np. przedwczesne dojrzewanie.

Istnieje też pogląd, że przedwczesne dojrzewanie jest wynikiem nadmiaru cukrów i tłuszczów w diecie dzieci.

- Nadmiar cukrów i tłuszczów w diecie prowadzi w krótkim czasie do otyłości. Otyłość natomiast jest uważana za jedną z przyczyn przedwczesnego dojrzewania.

Za przedwczesne pokwitanie podobno odpowiedzialna są związki chemiczne zawarte w kosmetykach, środkach czystości. Są na to jakiekolwiek badania?

- Każdego dnia odkrywamy więcej na temat związków chemicznych w naszym codziennym środowisku, w tym w żywności, produktach do pielęgnacji ciała, artykułach gospodarstwa domowego i środkach czyszczących. Patrząc na badania przeprowadzone ze zwierzętami i ludźmi, wiele z tych "substancji zaburzających gospodarkę hormonalną" wydaje się odgrywać rolę w zmianie czasu dojrzewania. Podejrzane chemikalia wciąż wymagają więcej badań, abyśmy mogli lepiej zrozumieć, w jaki sposób wpływają na czas dojrzewania.

Kolejny winny to obecne w środowisku zanieczyszczenia przemysłowe i farmaceutyczne. Udowodniono, że wpływają na rozwój płciowy ryb i zwierząt. Czy zanieczyszczenie środowiska ma także znaczenie dla wieku dojrzewania dzieci?

- Zanieczyszczenia środowiska to kolejna przyczyna przedwczesnego dojrzewania dzieci. Obecnie uważa się, że do najważniejszych z nich należą substancje zaburzające gospodarkę hormonalną. To substancje chemiczne, które mogą zakłócać układ hormonalny organizmu i wywoływać niepożądane efekty rozwojowe, rozrodcze, neurologiczne i immunologiczne zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Uważa się, że wiele substancji, zarówno naturalnych, jak i stworzonych przez człowieka, w tym produkty farmaceutyczne, dioksyny i związki podobne do dioksyn, powoduje zaburzenia endokrynne. Naukowcy uważają, że kontrowersyjny pestycyd DDT jest odpowiedzialny za przedwczesne dojrzewanie płciowe u dziewcząt w krajach rozwijających się.

Co rodzice mogą zrobić, jeśli podejrzewają, że dziecko może przedwcześnie (tj. przed 10 rokiem życia) wejść w okres dojrzewania?

- Zabrać je na badania kontrolne. Dzieci w okresie dojrzewania szybko rosną. Często jest tak, że rosną do pewnego momentu, a potem, kiedy dziewczyna dostaje okres, wzrost zatrzymuje się. Osoby, które szybko biologicznie dojrzały, często są niskimi dorosłymi. Wczesna pierwsza miesiączka jest uznanym czynnikiem ryzyka dla raka piersi. Uważa się, że jest to spowodowane przedłużonym narażeniem na działanie hormonów jajnikowych w ciągu całego życia. U chłopców zbyt wczesne dojrzewanie wiąże się z ryzykiem zachorowania na nowotwór jąder w wieku dorosłym.

Problem wczesnego dojrzewania płciowego dotyczy w większej mierze dziewczynek niż chłopców. Dlaczego?

- Dojrzewanie płciowe różni się między chłopcami i dziewczętami. Dziewczynki rozpoczynają dojrzewanie rok, dwa lata wcześniej niż chłopcy i zazwyczaj kończy się u nich szybciej. Dziewczęta osiągają wiek dorosły i są w stanie mieć dzieci około 4 lat po pierwszych oznakach dojrzewania, ale chłopcy nadal rosną przez około 6 lat po pierwszych widocznych objawach pokwitania. Dojrzewanie dziewczynki może trwać od 9-go roku życia do 14 lat, u chłopców zazwyczaj trwa od 10 do 17-go roku życia. Głównymi męskimi hormonami płciowymi są testosteron i androgeny. Testosteron wytwarza zmiany związane z wirylizacją lub "staniem się mężczyzną", w tym głębszy głos, zarost na twarzy i rozwój mięśni. Rozwój kobiet zależy głównie od estrogenu i estradiolu. Estradiol wspomaga wzrost macicy i piersi.

Rodzice martwą się, że ich dzieci zbyt wcześnie zostają wyrwane z wieku dziecięcego i poddane presji dorosłości. Jak tłumaczyć 10-latkom, po co im piersi czy okres?

- To ważne, aby przekazać dziecku wiedzę o tym, że każdy młody człowiek będzie przechodził te same zmiany, że zdarzają się one wcześniej u niektórych dzieci, a później u innych. Warto zachęcać dziecko, aby brało udział w regularnych zajęciach fizycznych, rozmawiać z dzieckiem na temat zmartwień, wątpliwości. Dobrze jest czytać wspólnie z dzieckiem artykuły napisane dla dzieci na temat dojrzewania płciowego. Jeśli jest taka potrzeba, warto sięgnąć po profesjonalną pomoc. Porozmawiajcie z lekarzem dziecka, psychologiem dziecięcym lub pedagogiem szkolnym.

Kiedy najlepiej zainicjować z dzieckiem rozmowę o dojrzewaniu i jak to zrobić, aby ten trudny czas dziecko przeszło spokojnie i świadomie?

- Pierwsze rozmowy o dojrzewaniu powinny mieć miejsce w domu, około 5 roku życia dziecka. Edukacja seksualna prowadzona we właściwy sposób jest ważną częścią edukacji osobistej, społecznej i ekonomicznej dziecka. Dzieci muszą wiedzieć i rozumieć co dzieje się z ich ciałem i do czego prowadzą zmiany. Ta wiedza daje im nie tylko pewność siebie, ale też sprawia, że normalnie i zdrowo funkcjonują w grupie rówieśniczej, szkole, rodzinie. Nawet jeśli dziecko uczy się o edukacji seksualnej w szkole, to uważam, że nadal obowiązkiem rodzica jest opowiedzenie dziecku o dorastaniu. Myślę, że warto też porozmawiać z nauczycielem i dowiedzieć się, jaka wiedza zostanie na temat dojrzewania biologicznego człowieka przedstawiona w szkole.

Jak rozmawiać z dzieckiem na temat seksualności? Dla niektórych rodziców to trudne tematy.

- Krótko, spokojnie, w komfortowym otoczeniu. To nie musi być 40-minutowy wykład, raczej kilkuminutowa rozmowa o tym, co dzieje się z ciałem podczas dojrzewania, jakie to ciało będzie, kiedy dziecko już dorośnie. To ważne, aby dziecko wiedziało, że rodzic zawsze chętnie odpowie na pytania, wytłumaczy, uspokoi.

Zbyt wczesne dojrzewanie płciowe może powodować u dziecka problemy psychiczne?

- Dziewczęta w wieku 7, 8 lub 9 lat nie są przystosowane emocjonalnie i psychicznie do radzenia sobie z pokwitaniem. W związku z tym wcześniejsze dojrzewanie wiąże się z dużym ryzykiem problemów psychologicznych w okresie dojrzewania, takich jak lęk, depresja i zaburzenia odżywiania. Dziewczęta, które dojrzewają wcześniej, częściej są podatne na problemy emocjonalne, które sprzyjają próbowaniu palenia, alkoholu czy innych używek.

Co jako rodzice możemy zrobić, aby spróbować zapobiec zbyt wczesnemu pokwitaniu u dziecka?

- Nie ma gwarancji, że się tego uniknie, ale nie zaszkodzi spróbować. Oto moje rady dla rodziców.

  • Dieta dziecka powinna obejmować szeroką gamę naturalnych pokarmów, w tym roślinnych roślinnych: zielone warzywa, kabaczek, kukurydza, marchew, pomidory, cebula, grzyby, orzechy, nasiona, awokado, fasole, owoce, ziarna.
  • Zachęcać dzieci do ćwiczeń, samemu ćwiczyć z dzieckiem
  • Zminimalizować w diecie dziecka przetworzoną żywność. To jedzenie wysokokaloryczne i ubogie w składniki odżywcze, promujące otyłość i inne choroby.
  • Warto unikać stosowania sztywnych poliwęglanowych tworzyw sztucznych, gdy tylko jest to możliwe. Znajdują się np. w produktach z plastiku wykonanego z poliwęglanów, to np. powłoki wewnątrz puszek.
  • Nie używać plastikowych butelek po wodzie, jeśli są stare lub porysowane. Nie należy umieszczać w mikrofalówce plastikowych pojemników.
  • Unikać konserw w puszkach i preparatów dla niemowląt w puszkach.
  • Zminimalizować narażenie dzieci na ftalany. Warto sprawdzić listę składników produktów higieny osobistej na obecność ftalanów. Należy również pamiętać, że "zapach" wymieniony jako składnik często oznacza, że produkty zawierają ftalany.

Na ile to, w jakim wieku dzieci zaczną dojrzewać, wynika z genetyki, a na ile ze stylu życia i wpływu środowiska?

- Te dwa czynniki mieszają się i mają różny wpływ na przedwczesne dojrzewanie. Genetyczna zależność dotyczy otyłości i szybszego rozwoju. W przypadku otyłości, skłonność do niej może być dziedziczona i przy braku kontroli spowodować przedwczesne dojrzewanie. Szybszy rozwój to też rola przysadki mózgowej wydzielającej hormon wzrostu, który bezpośrednio i pośrednio przez stężenie insuliny wpływa na rozwój dziecka i może przyspieszać okres dojrzewania.

*Dr Bartosz Pawlikowski jest pediatrą, a także specjalistą w dziedzinie dermatologii i wenerologii. Studia ukończył na Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi w 2004 roku. Konsultant w dziedzinie dermatologii w Instytucie Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi, na co dzień pracuje w łódzkiej Klinice Medevac. Na naszym forum odpowiada na pytania jak odpowiednio pielęgnować problematyczną skórę dzieci. 

Dr Bartosz PawlikowskiDr Bartosz Pawlikowski fot: archiwum prywatne

Więcej o:
Copyright © Agora SA