Gdzie mieści się trzustka i jak jest zbudowana?
Trzustka to narząd, który leży w nadbrzuszu, jak nazywa się górną część jamy brzusznej. Jest usytuowana z lewej strony kręgosłupa, pomiędzy nim a żołądkiem. Mieści się tuż obok śledziony oraz dwunastnicy. Do drugiego z tych organów uchodzi przewód trzustkowy główny. W budowie trzustki wyróżnia się trzy części: głowę, trzon i ogon.
Jakie funkcje pełni trzustka?
Pierwszym ważnym zadaniem trzustki jest produkcja hormonów, a dokładniej glukagonu i insuliny. Są one wytwarzane są przez komórki α i ß, które budują wyspy Langerhansa, a następnie trafiają do krwiobiegu. Odpowiadają za prawidłowe funkcjonowanie gospodarki węglowodanowej. Ponadto trzustka jest organem wewnątrzwydzielniczym, co oznacza, że bierze udział w procesie trawienia pokarmów. 80 proc. tego narządu stanowią pęcherzyki trawienne, które są odpowiedzialne za wytwarzanie enzymów trawiennych. Warto zwrócić uwagę na to, że część z nich jest wydzielana w formie nieaktywnych proenzymów, co sprawia, że organ nie trawi sam siebie. Proenzymy są aktywowane w dwunastnicy, gdzie trafiają wraz enzymami poprzez przewody trzustkowe. W trzustce powstają trzy rodzaje enzymów: proteolityczne, glikolityczne i lipolityczne. Te pierwsze biorą udział w procesie trawienia białek pokarmowych. Wyróżnia się wśród nich chymotrypsynę, trypsynę, elastazę oraz karboksypeptydazę. Enzym glikolityczny to alfa-amylaza, która rozkłada cukry, natomiast enzymem lipolitycznym jest lipaza, odpowiedzialna za trawienie tłuszczy.
Najczęstsze choroby trzustki
Trzustka jest organem pełniącym podwójną funkcję, tak więc jej schorzenia mogą dotyczyć części odpowiadającej za wydzielanie hormonów lub enzymów trawiennych, jak również całego narządu. Choroby, które obejmują całą trzustkę, wynikają z przewlekłego upośledzenia czynności zewnątrzwydzielniczej, czego skutkiem jest zaburzenie funkcji wewnątrzwydzielniczej.
OZT, czyli ostre zapalenie trzustki
Przyczyną ostrego zapalenia trzustki jest zbyt wczesna aktywacja enzymów proteolitycznych, znajdujących się w komórkach narządu, co prowadzi do trawienia białek budujących zarówno samą trzustkę, jak i organy znajdujące się obok niej. OZT może być spowodowane:
- chorobami takimi jak: kamica żółciowa, wrodzone zapalenie jamy trzustki, zakażenia wirusowe typu AIDS, świnka lub wirusowe zapalenie wątroby, uchyłkowatość dwunastnicy, wrzody żołądka albo dwunastnicy, schorzenia autoimmunologiczne, nowotwór trzustki, hipertriglicerydemia i hiperkalcemia
- zakażeniem glistą ludzką
- nadużywaniem alkoholu
- urazami jamy brzusznej
- stosowaniem leków, takich jak sulfonamidy, glikokortykosteroidy, cytostatyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne, antybiotyki, leki przeciwpadaczkowe lub moczopędne
- przebytym przeszczepem trzustki
- jeżeli nie da się wskazać czynnika wywołującego chorobę, to mówi się o samoistnym zapaleniu trzustki
OTZ można podejrzewać w przypadku wystąpienia takich objawów jak:
- nagły i silny ból brzucha, odczuwany w nadbrzuszu, niekiedy promieniujący w innych kierunkach.
- nudności i wymioty
- podwyższona temperatura ciała
- nadmierne napięcie powłok brzusznych
- przyśpieszony rytm serca
- zaburzenia świadomości
- żółtaczka
Leczenie OZT rozpoczyna się od wyeliminowania jego przyczyn. U niektórych pacjentów konieczne jest zastosowanie środków przeciwbólowych albo uzupełnienie niedoboru elektrolitów i płynów ustrojowych. Ważną rolę odgrywa również dieta. Zaleca się ograniczenie tłuszczy i spożywanie pokarmów lekkostrawnych. W poważniejszych przypadkach konieczna bywa 48-godzinna głodówka. W razie problemów z przyjmowaniem pokarmu po upływie tego czasu, rozpoczyna się żywienie dojelitowe. Cięższe przypadki OZT wymagają stosowania antybiotyków, ponieważ w organizmie chorego dochodzi do rozwoju bakterii. Po wyeliminowaniu przyczyn choroby leczy się jej powikłania. Leczenie chirurgiczne stosuje się wyłącznie wtedy, gdy przedstawione powyżej metody okazują się nieskuteczne albo dojdzie do martwiczego zapalenia trzustki.
PTZ, czyli przewlekłe zapalenie trzustki
PTZ oznacza przewlekły stan zapalny, który powoduje nieodwracalne zniszczenie narządu, przez co nie może on spełniać swoich funkcji. Powodem tej choroby może być:
- nadużywanie alkoholu, trwające przez długi czas
- długotrwałe stosowanie leków
- powtarzające się epizody OZT
- schorzenia takie jak nadczynność przytarczyc, przewlekła niewydolność nerek lub wrodzone zapalenie trzustki
Zdarza się, że nie można wskazać konkretnej przyczyny PTZ.
Przewlekłe zapalenie trzustki ma następujące objawy:
- częste bóle w nadbrzuszu, które promieniują do pleców i pojawiają się głównie po spożyciu alkoholu lub obfitego posiłku
- wymioty i biegunka
- spadek masy ciała
- obniżona tolerancja na pokarmy tłuszczowe
- wzdęcia brzucha
- cukrzyca
W leczeniu PTZ wykorzystuje się enzymy trzustkowe, które usprawniają procesy trawienne, a także leki przeciwbólowe. Niezbędna jest również odpowiednia dieta, która powinna opierać się na pokarmach wysokobiałkowych. Zaleca się częste, ale małe posiłki, ograniczenie pokarmów bogatych w tłuszcze oraz całkowite wyeliminowanie alkoholu i tytoniu. U niektórych pacjentów konieczne jest leczenie powikłań, na przykład cukrzycy. Jeżeli inne metody okażą się nieskuteczne, to przeprowadza się leczenie chirurgiczne.
Rak trzustki
Istnieje kilka typów nowotworów trzustki. Najczęstszy z nich to gruczolakorak, który wywodzi się z komórek budulcowych przewodów trzustkowych. W 7 na 10 przypadków gruczolakorak powstaje w głowie trzustki. U 2 na 10 chorych jest zlokalizowany w trzonie, natomiast u pozostałych w ogonie narządu. Średni wiek zachorowalności u kobiet wynosi 75 lat, a mężczyzn 67 lat. Narażeni na niego są przede wszystkim mężczyźni. Pod względem częstotliwości występowania gruczolak zajmuje trzecie miejsce wśród nowotworów przewodu pokarmowego. Charakteryzuje się też wysoką śmiertelnością, ze względu na trudność w rozpoznaniu oraz leczeniu. Co więcej, dość szybko daje przerzuty do naczyń krwionośnych i chłonnych. Przyczyny rozwoju gruczolaka nie są dobrze znane, ale istotnymi czynnikami ryzyka są palenie tytoniu, nadmierne spożywanie alkoholu, otyłość, cukrzyca i przewlekłe zapalenie trzustki. Nie bez znaczenia są również predyspozycje genetyczne. Objawy tego raka są podobne do objawów, jakie występują w przewlekłym zapaleniu trzustki. Chorzy odczuwają bóle w nadbrzuszu i plecach, tracą apetyt, cierpią na nudności, wymioty i biegunki. Zmniejsza się też ich masa ciała. Bardziej typowe, lecz późno występujące objawy to żółtaczka pojawiająca się przy miejscu lokalizacji guza oraz objaw Courvoisiera, czyli powiększony pęcherzyk żółciowy, który jest wyczuwalny przez powłoki brzuszne. U niektórych pacjentów pojawia się też cukrzyca, zakrzepica, krwawienia z przewodu pokarmowego, nietolerancja glukozy albo wodobrzusze.
Leczenie tego nowotworu polega na chemioterapii lub radioterapii, która jest połączona z chirurgicznym usunięciem części bądź całej trzustki i węzłów chłonnych.
Jakie badania wykonuje się chorobach trzustki?
W przypadku podejrzeń dotyczących funkcjonowania trzustki wykonuje się badanie brzucha poprzez osłuchiwanie i obmacywanie go. Sprawdza się również ciśnienie i tętno. Ponadto lekarz zleca morfologię i badania krwi, które pozwalają ocenić aktywność enzymów trzustkowych, takich jak amylaza i lipaza. Postawienie właściwiej diagnozy ułatwia sprawdzenie stężenia glukozy, elektrolitów i wapnia oraz wykonanie badań obrazowych, takich jak USG jamy brzusznej i tomografia komputerowa. Niekiedy przeprowadza się też biopsję cienkoigłową i wykonuje zdjęcia RTG nadbrzusza oraz klatki piersiowej.
Przeczytaj także:
