Zapalenie ucha - przyczyny, zapobieganie, leczenie

Zapaleniu ucha można na różne sposoby zapobiegać. Tych sposobów, podobnie jak przyczyn infekcji, jest kilka.

Pochylone nad noworodkiem babcie zwykle mówią, żeby mu zakładać czapeczkę, nawet w domu, uszka zasłaniać, żeby go nie zawiało. Czy to rzeczywiście potrzebne?

Kompletnie nie. Dzieci nie chorują na zapalenie uszu dlatego, że nie nosiły w domu czapeczki. Przyczyną infekcji jest to, że u dzieci w tym wieku trąbki słuchowe nie są jeszcze do końca wykształcone.

Trąbka słuchowa, zwana też trąbką Eustachiusza, łączy ucho środkowe z nosogardłem - tą częścią gardła, która znajduje się za nosem. Dzięki niej do ucha środkowego dochodzi powietrze. Gdybyśmy sobie włożyli głęboko do nosa długi, chudy palec, i skręcili w lewo lub w prawo, to byśmy dotknęli jej ujścia.

Kiedy dziecko się rodzi, ta trąbka jest bardzo szeroka i cały czas otwarta (u dorosłych jest zamknięta i otwiera się tylko w czasie przełykania i ziewania). Początkowo jej ujście jest położone niżej niż u dorosłego. Właśnie dlatego w czasie infekcji górnych dróg oddechowych, np. kataru, dzieci zapadają na zapalenie uszu. Wydzielina jest "wciągana" do ucha z gardła, z nosogardła, z nosa. Kiedy następuje spadek odporności, kiedy dziecko ma jakąś drobną infekcję, ząbkuje, jest niespokojne, zestresowane, bakterie, które bytują w jego organizmie, zaczynają się namnażać i dziecko choruje, np. na zapalenie uszu. Nie przypadkiem od lat Amerykańskie Towarzystwo Pediatryczne zaleca, aby niemowlę układać tak, by głowa była wyżej niż nogi.

Zawsze? Nie tylko wtedy, kiedy ma katar?

Zawsze. Oczywiście nie na poduszce, ale np. podkładając zrolowany koc pod materacyk albo kładąc książki pod dwie nogi łóżeczka. To jest korzystne także dla dzieci, które mają refluks. Jeśli dziecko ulewa, może dojść do obrzęku ujścia tej trąbki. Wtedy trąbka zamyka się, a bakterie, które w niej bytują, zostają tam uwięzione i zaczynają się namnażać.

Co jest ważne w profilaktyce zapalenia uszu?

Unikanie kataru. Nigdy nie bagatelizujemy kataru u małego dziecka. Mówi się, że katar przejdzie. Tak, przejdzie, ale na uszy, gardło lub oskrzela. W razie kataru trzeba malutkiemu dziecku odsysać wydzielinę specjalnym aspiratorem. Pomocne będzie też noszenie dziecka - pozycja bardziej spionizowana przyniesie mu ulgę. Gdy katar jest trudny do odsysania, stosujemy sól fizjologiczną lub wodę morską w sprayu. I środki obkurczające odpowiednie do wieku (Nasivin, Otrivin). Co ważne - kiedy stosujemy jakikolwiek preparat do nosa, trzeba go kierować na boczne ścianki nosa.

Czy uszom nie szkodzi chodzenie dziecka na basen?

Basen jest świetną formą rozrywki i sportu. Ale woda w basenie nie jest całkiem czysta. Warto mieć przy sobie sól fizjologiczną lub wodę morską w sprayu i po kąpieli przepłukać dziecku nos, żeby usunąć tę brudną wodę. Po wyjściu z basenu myjemy także uszy: wodą z mydłem, palcami. I suszymy, by woda w nich nie zalegała. Przewód słuchowy dziecka jest wąski i kręty, odpływ wody jest utrudniony i może dojść do stanu zapalnego. Jeżeli dziecko jest malutkie, to bierzemy je na ręce, obracamy bokiem w dół i podtrzymując głowę, delikatnie nim potrząsamy, by ułatwić wodzie wypłynięcie z ucha. Tak samo robimy z drugim uchem. Albo przechylamy dziecku główkę na bok, wycieramy mu wnętrze małżowiny ręcznikiem, wkładamy do uszka palec i delikatnie nim potrząsamy. Można też okolice ucha podsuszyć suszarką (uważając, żeby nie oparzyć ucha!). Jeśli dziecko jest zdrowe, to niech chodzi na basen. Jeśli zaczyna chorować, trzeba rozważyć, czy to aby na pewno jest dla niego korzystne.

Dlaczego nie należy myć uszu patyczkami higienicznymi?

Nie tylko patyczkami. Do ucha nie można wkładać niczego, także rogów ręcznika ani chusteczek higienicznych. Uczymy dziecko, że ma sobie myć uszy własnym paluszkiem. Skóra wewnątrz ucha ma niezwykłe właściwości: produkuje wydzielinę ochronną, która zabija bakterie. Poza tym w uchu są mikrorzęski, które powodują, że ta wydzielina jest przesuwana na zewnątrz. Ucho samo się oczyszcza. Usuwanie wydzieliny może sprzyjać zapaleniom ucha zewnętrznego.

Czy leczenie zapalenia ucha wymaga zawsze podania antybiotyku?

Nie zawsze. Powinniśmy kierować się zasadą "czujnego wyczekiwania". Jeśli dziecko ma ponad 6 miesięcy i mimo lekkiego stanu zapalnego w jednym uchu jest w dobrej formie, chętnie pije, je, nie gorączkuje, to z podaniem antybiotyku możemy poczekać od 48 do 72 godzin. Natomiast kiedy jest gorączka powyżej 38 stopni C, dziecko nie chce jeść ani pić, wymiotuje, ma luźne stolce (mówi się o tym powiązaniu: "ucho-brzucho"), a obraz otoskopowy wskazuje na ostre zapalenie ucha - trzeba podać antybiotyk.

Co robić w czasie "czujnego czekania"?

Musimy odblokować trąbkę, bo na pewno jest obrzęknięta. Dlatego nawet jeśli dziecko nie ma kataru, do nosa podajemy lek obkurczający (Nasivin, Otrivin). Dajemy też dziecku ibuprofen, który ma działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Jeżeli po dwóch, trzech dniach nie ma poprawy, podajemy antybiotyk. Dobrze byłoby, żeby leczenie ustalił laryngolog, i to laryngolog dziecięcy lub taki, który ma doświadczenie w leczeniu małych dzieci.

Czy zapalenie ucha leczy się kroplami?

Często rodzice mówią, że dziecko dostawało kropelki. Tymczasem krople mogą działać tylko w obrębie ucha zewnętrznego, chyba że doszło do pęknięcia błony bębenkowej - wtedy można podać lek w kroplach, licząc na to, że one przez tę dziurkę się przedostaną. Jeśli jest zapalenie ucha środkowego i błona nie jest uszkodzona, krople nic nie dają!

Są takie krople, których laryngolodzy nienawidzą, a które pediatrzy kochają - Dicortineff. W ich składzie jest antybiotyk, który może uszkodzić słuch! Krople mogą pomóc tylko na zapalenie ucha zewnętrznego. Albo jeżeli jest to zapalenie ucha środkowego z perforacją - wtedy podaje się lek w kroplach, ale zupełnie inny.

Czy są jakieś objawy zapalenia uszu, które rodzic sam może zaobserwować?

Typowym objawem zapalenia ucha środkowego jest ból, a także niepokój (szczególnie nagłe budzenie się w nocy z płaczem), gorączka, brak apetytu, rozdrażnienie, niedosłuch, wyciek krwistej czy krwisto-ropnej wydzieliny z ucha, nudności, wymioty oraz zawroty głowy. Jeżeli pojawi się wyciek z ucha, trzeba pójść do laryngologa. Nie ma jednak powodu do paniki, gdy wyciek pojawia się w trakcie antybiotykoterapii - zanim antybiotyk zacznie działać, pęka błona bębenkowa i wylewa się treść ropna. To normalne.

Objawy takie jak zaczerwienienie, odstawanie małżowiny usznej, tkliwość okolicy za- lub przedusznej są wskazaniem do pilnej konsultacji laryngologicznej w najbliższym szpitalu dziecięcym.

Warto natomiast pamiętać, że u niemowląt dotykanie uszka nie zawsze świadczy o zapaleniu ucha.

Kiedy zakłada się dreny?

Wskazaniem do założenia drenów są nieleczące się lub nawracające zapalenie ucha środkowego oraz wysiękowe zapalenie ucha środkowego powodujące niedosłuch trwający co najmniej trzy miesiące. Czasami wykonuje sie jedynie paracentezę, czyli nacięcie błony bębenkowej. Zarówno przy wykonywaniu drenażu, jak i paracentezy mamy możliwość pobrania materiału do badania bakteriologicznego.

Normą jest, że po zapaleniu ucha w uchu środkowym pozostaje płyn. U około 90 proc. dzieci po trzech miesiącach od zakończenia leczenia zapalenia ucha już go nie ma. Ale jeśli utrzymuje się dłużej, to musimy go usunąć - to jest właśnie wysiękowe zapalenie ucha, zwane potocznie "wodą w uszach", która powoduje, że dziecko gorzej słyszy. Pewne dźwięki może słyszeć gorzej, inne będzie słyszało dużo lepiej, a niektóre będą mu bardzo przeszkadzać.

Te dzieci często łapią się za uszy, zakrywają je. Sprawiają wrażenie nieśmiałych lub roztargnionych. Rodzice się skarżą, że są uparte, że się nie słuchają, a one poprostu nie słyszą!

Niedosłuch może się pojawić nawet po jednym zapaleniu ucha?

Tak. Najlepiej trzy miesiące po zapaleniu ucha pójść na kontrolę, żeby to sprawdzić. Gdy jest to nawracające zapalenie uszu - nawet po sześciu tygodniach.

Co jeszcze może wywołać zapalenie uszu?

Jedną z częstszych przyczyn jest właśnie wysiękowe zapalenie uszu. Najczęściej jednak przyczyną tej choroby u dzieci jest przerost migdałka gardłowego. Migdałek ten, zwany trzecim, znajduje się w nosogardle, daleko za nosem. Tam są też ujścia trąbek słuchowych. Jeśli migdał jest powiększony, to uciska te trąbki. Dziecko chodzi z zatkanym nosem. Trąbki nie wentylują ucha i gromadzi się tam płyn, który jest pożywką dla bakterii. Inne objawy przerostu trzeciego migdałka to chrapanie, sapanie, oddychanie w ciągu dnia przez otwarte lub uchylone usta. Kiedy oddychamy przez nos, powietrze jest oczyszczane, nawilżane i ogrzewane w nosie, ale kiedy oddychamy przez usta, tak się nie dzieje. Właśnie dlatego dzieci te często chorują na infekcje górnych dróg oddechowych.

Laryngolog może zalecić usunięcie trzeciego migdałka.

Tak, jak najbardziej. Dzięki temu dziecko będzie chorować rzadziej i krócej. Ale nie robimy tego pochopnie, bo migdałek jest potrzebny - między innymi tam wytwarzane są przeciwciała. Czasami jednak robi więcej szkody niż pożytku.

* DR MAGDALENA RAKOWSKA - specjalistka otolaryngologii dziecięcej. Pracuje w szpitalnym oddziale otolaryngologicznym w Warszawie oraz w Centrum Medycznym Białołęka

DOMOWY TEST SŁUCHU

By upewnić się, czy dziecko dobrze słyszy, można zrobić mu domowy test.

- Z odległości kilku metrów, bardzo cicho, wydaj dziecku polecenie, np. "Włóż klocek do wiaderka".

- Daj dziecku książeczkę, którą ty też znasz. Usiądź w pewnej odległości, bokiem do niego, i zadawaj pytania o obrazki, np.: "Gdzie jest kotek"?

- Jeśli masz dziecko, które już mówi, usiądź kilka metrów od niego, bokiem, i szeptem zadawaj mu pytania.

Więcej o:
Copyright © Agora SA