"Nie-Boska komedia" Zygmunta Krasińskiego [opracowanie, streszczenie, bohaterowie]

"Nie-Boska komedia": opracowanie

W przypadku takich utworów, jak "Nie-Boska komedia", opracowanie może być bardzo pomocne w zrozumieniu treści i problematyki dzieła. Przystępując do omawiania lektury warto na przykład wiedzieć, że Zygmunt Krasiński, pozostając pod wpływem swego ojca, Wincentego, obsesyjnie bał się rewolucji. Ponieważ sam był arystokratą, to postrzegał rewolucję, jako wystąpienie niższych warstw społecznych przeciw szlachcie i arystokracji. Dla powstania "Nie-Boskiej komedii" ogromne znaczenie miały wydarzenia Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789-1799) oraz upadek powstania listopadowego w 1831 roku. Krasiński zdaje się bowiem szukać odpowiedzi na pytanie o to, czy istnieje w Polsce (w czasach, w których przyszło mu żyć) taka warstwa społeczna, która byłaby w stanie poprowadzić naród do niepodległości.

Nie ulega wątpliwości, że tytuł utworu budzi skojarzenia z "Boską komedią" Dantego. Dante ukazuje w swym poemacie wędrówkę poety przez zaświaty (piekło, czyściec i raj), Krasiński odmalowuje piekło rewolucji, jakie można stworzyć na ziemi, motyw wędrówki głównego bohatera jest jednak podobny w obu utworach. Przyjmuje się, że tytuł może zwracać uwagę czytelnika na ludzki (a nie boski) czynnik dziejów. Tytuł może też sygnalizować, że przedstawione w dramacie wydarzenia toczą się wbrew woli Boga, niejako przeciw Bogu.

Pod względem gatunkowym "Nie-Boska komedia" jest dramatem romantycznym. Sięga do problematyki narodowej (jest próbą ukazania narodu w czasach rewolucji), utwór ma otwartą kompozycję (czytelnik do końca nie wie, co stało się w scenie finałowej i jakie będą skutki boskiej interwencji), cechuje go fragmentaryczność akcji, zerwanie z łańcuchem przyczynowo-skutkowym oraz z klasyczną zasadą jedności czasu, miejsca i akcji. Akcja rozgrywa się w wielu miejscach (wnętrze kościoła, sypialnia Męża i Żony, dom obłąkanych, cmentarz, obóz rewolucjonistów i wiele innych), trudno też jednoznacznie określić czas akcji dramatu. O ile część I obejmuje prawdopodobnie około 12 miesięcy (ślub Męża i Żony, narodziny Orcia, jego chrzest, śmierć Żony niedługo po chrzcie), a wydarzenia części II rozgrywają się w 10 lat po śmierci Żony i mogą obejmować około czterech lat (w jednym z epizodów czytelnik dowiaduje się, że Orcio ma 14 lat), o tyle nie da się precyzyjnie określić czasu akcji III i IV części dramatu. W utworze współistnieją obok siebie elementy typowe dla różnych rodzajów i gatunków literackich, pojawiają się postacie spoza świata realnego, elementy fantastyczne i irracjonalne, kreacja głównego bohatera jest typowa dla bohatera romantycznego, a dramat jest wyraźnie asceniczny.

"Nie-Boska komedia": streszczenie

Podczas lektury "Nie-Boskiej komedii" streszczenie trudno jest opracować na bieżąco, z uwagi na wspomnianą fragmentaryczność akcji. Każdą z czterech części utworu poprzedza wprowadzenie, czyli rodzaj poetyckiego komentarza do danej części dzieła.

Ponieważ główny bohater dramatu jest poetą, pierwszy komentarz mówi o cierpieniu, jakie przenika duszę poety oraz o tym, że poezja nie przynosi szczęścia.

W pierwszych scenach utworu Dobre i Złe Duchy zabiegają o duszę Męża (zwanego później hrabią Henrykiem). Anioł Stróż zsyła Mężowi oblubienicę, która ma zostać dobrą i skromną żoną, Złe Duchy ukazują mu zaś trzy widma, które mają stanowić dlań pokusę. Mąż poślubia Marię, której urodą jest zachwycony. Nocą przybywa do niego Dziewica, której Mąż z łatwością daje się uwieść. Szybko uznaje, że jego małżeństwo było pomyłką. Sytuacji nie zmieniają nawet narodziny dziecka, gdy Żona przygotowuje chrzciny, Mąż porzuca rodzinę, wabiony głosem Dziewicy. Podczas chrztu dziecku zostają nadane imiona Jerzy Stanisław (zdrobniale Orcio), a Maria jednocześnie błogosławi je i przeklina. Błądząc po górach za głosem Dziewicy, Mąż przekonuje się, że został zwiedziony przez złe moce. Wówczas pojawia się Anioł Stróż, który nakazuje mu powrót do domu. Tam mężczyzna przekonuje się, że Maria została odwieziona do domu dla obłąkanych. Mąż odwiedza ją tam, ale kobieta wkrótce umiera.

Kolejną część dramatu otwiera apostrofa do kilkuletniego Orcia, który nie potrafi bawić się jak inne dzieci. Ojciec przekonuje się, że jego syn został natchniony darem, ale i przekleństwem poezji.

Mąż odwiedza z dzieckiem grób Marii. Orcio zastępuje wyuczone modlitwy własnymi słowami, zwierza się też ojcu, że matka nawiedza go często, gdy jest na granicy snu i jawy. Kilka lat później Orcio traci wzrok, a następnie pojawiają się u niego niepokojące objawy: nocą wstaje z łóżka i chodząc po pokoju mówi przez sen, a gdy się budzi – nic nie pamięta.

Trzecią część dramatu otwiera opis początku rewolucji społecznej. Do uzbrojonego w młoty i topory tłumu nędzarzy przemawia Pankracy, przywódca rewolucji.

Pankracy wysyła Przechrztę do hrabiego Henryka (Męża), by umówił ich na potajemne spotkanie. Przechrzta oprowadza zamaskowanego hrabiego po obozie rewolucjonistów. Mąż staje na czele arystokracji. Gdy dochodzi do spotkania z Pankracym, ten proponuje hrabiemu Henrykowi ocalenie w zamian za kapitulację. Mąż nie chce splamić swojego honoru. Wdaje się w dyskusję z Pankracym, któremu zarzuca, iż gardzi ludem, którym dowodzi. Ostatecznie przywódca rewolucjonistów odchodzi, rzucając na hrabiego i jego syna przekleństwo.

Do ostatniej części dramatu wprowadza czytelnika opis zamku Świętej Trójcy, w którym schronili się arystokraci. Tłum rewolucjonistów kieruje się w stronę zamku, przygotowując się do jego oblężenia.

Mąż zostaje przez Arcybiskupa mianowany wodzem wojsk arystokracji, co nie wszystkim się podoba. Niektórzy próbują namówić hrabiego Henryka do układów z rewolucjonistami, ten jednak jest nieugięty. Orcio zabiera ojca do lochów zamku. Tam chłopiec ma wizję przepowiadającą rychłą śmierć Henryka. Przerażony hrabia wynosi omdlałego Orcia z lochów. Przybywa Ojciec Chrzestny i przekazuje ultimatum Pankracego. Arystokraci chcą je przyjąć i wypowiadają posłuszeństwo Henrykowi. Po jego stronie opowiadają się jednak żołnierze. Obrońcy zamku odpierają kolejny szturm, kończy im się niestety amunicja. Mąż wzywa Orcia, by się z nim pożegnać. Chłopiec mówi ojcu, że rozmawiał z matką, która przepowiedziała mu śmierć. Chwilę później trafia go zbłąkana kula i dziecko umiera. Hrabia rozpoczyna ostateczną walkę. Gdy szala zwycięstwa ewidentnie przeważa na stronę rewolucjonistów, Henryk popełnia samobójstwo, rzucając się w przepaść. Pankracy skazuje pojmanych arystokratów na śmierć. Następnie rozkazuje zburzyć twierdzę, a sam z Leonardem udaje się na szczyt baszty. Gdy widzi na niebie sylwetkę Chrystusa, boży wzrok przewierca go na wylot. Pankracy kona w ramionach Leonarda.

"Nie-Boska komedia": bohaterowie

Jakie postacie pojawiają się w dramacie "Nie-Boska komedia"? Bohaterowie to zarówno postacie realne, jak i metafizyczne. Na kartach utworu pojawiają się:

• Mąż (hrabia Henryk) – poeta, bogaty właściciel ziemski, przywódca obozu arystokratów,
• Żona – Maria, małżonka hrabiego Henryka,
• Orcio (Jerzy Stanisław) – syn hrabiego Henryka i Marii,
• Ojciec Beniamin – ksiądz udzielający chrztu Orciowi,
• Ojciec Chrzestny – trzyma Orcia do chrztu, później negocjator między Pankracym a arystokratami,
• Matka Chrzestna,
• Żona Doktora – małżonka lekarza prowadzącego lecznicę dla obłąkanych,
• Jakub – osobisty służący hrabiego Henryka,
• Arcybiskup – kapłan, który wręcza hrabiemu Henrykowi insygnia władzy nad obozem arystokratów,
• Pankracy – przywódca rewolucjonistów,
• Leonard – jeden z przywódców rewolucji,
• Przechrzta – jeden z przywódców rewolucji,
• Anioł Stróż – opiekun sumienia hrabiego Henryka,
• Dziewica – potępiona kobieta, zmuszona przez złe duchy do odgrywania roli kusicielki Męża,
• Duch Zły – szatan kuszący hrabiego Henryka,
• Mefisto – jeden z szatanów kuszących Męża,
• Orzeł – widmo kuszące Męża,
• Zjawa Chrystusa.

Zobacz też: "Zdążyć przed Panem Bogiem" - opracowanie: geneza utworu, interpretacja tytułu, bohaterowie, streszczenie