"Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej - streszczenie, problematyka, bohaterowie, czas i miejsce akcji

"Nad Niemnem": streszczenie

Czytając "Nad Niemnem" streszczenie warto opracowywać sobie na bieżąco. Po wnikliwej lekturze można jednak z powodzeniem sięgnąć po gotowy skrót treści powieści.

Marta Korczyńska i Justyna Orzelska wracają z kościoła w niedzielne południe. Mija je bryczka, którą jadą Bolesław Kirło i Teofil Różyc. Spotykają też wóz, którym Janek Bohatyrowicz wiezie grupę wiejskich dziewcząt.

W korczyńskim dworze Benedykt i Emilia Korczyńscy, Teresa Plińska oraz Kirło i Różyc oczekują na wakacyjny przyjazd dzieci gospodarzy: Witolda i Leonii. Kirło stroi sobie żarty z ojca Justyny, Ignacego Orzelskiego, co kobieta przerywa z oburzeniem.

W ostatnim dniu czerwca w Korczynie świętowane są imieniny pani Emilii. Wśród gości znajdują się: wdowa po Andrzeju Korczyńskim, jej syn, Zygmunt z żoną Klotyldą, Ignacy z Justyną, Jadwiga Darzecka z małżonkiem i córkami, Kirło i Różyc, pojawia się także Kirłowa z dziećmi. Córka Kirłów, Marynia i Witold wdają się w serdeczną rozmowę. Zygmunt na oczach żony próbuje ponownie zainteresować sobą Justynę. Kobieta, zmęczona atmosferą panującą na przyjęciu, wychodzi na spacer. Wspomina swoje dotychczasowe życie, w szczególności niespełnione uczucie do Zygmunta. Na polach spotyka Janka Bohatyrowicza, z którym zaczyna wieść swobodną rozmowę. Chłopak zaprasza Justynę do Bohatyrowicz, gdzie poznaje ona jego siostrę, Antosię, stryja Anzelma, a także sąsiadów. Z Jankiem i Anzelmem Justyna odwiedza grób Jana i Cecylii, protoplastów rodu Bohatyrowiczów, których historię opowiada Justynie Anzelm.

Do majątku Kirłów przyjeżdża kuzyn Kirłowej, Teofil Różyc. Chciałby poromansować z Justyną, ale Kirłowa próbuje mu to wybić z głowy.

Emilia dostaje kolejnego ataku swojej choroby nerwowej. Lekarz nie stwierdza żadnego zagrożenia dla jej zdrowia, nie podoba mu się natomiast kaszel Marty. Ta jednak nie chce słyszeć o leczeniu. Do Korczyna przybywa szwagier Benedykta, Darzecki i chce, by wypłacić mu posag jego żony. Benedykt nie ma wystarczających funduszy. Darzecki sugeruje, by Benedykt sprzedał las. Witold krytykuje ojca za uległość wobec wuja. Kłócą się i rozstają w gniewie, Benedykt udaje się konno w pole, zaś Witold idzie nad Niemen z Julkiem Bohatyrowiczem. Przyjeżdża Kirło i mówi pani Emilii w tajemnicy, że Różyc będzie się starał o rękę Justyny. Ta natomiast coraz częściej myśli o Janku Bohatyrowiczu.

W Bohatyrowiczach trwają żniwa. Justyna przychodzi do Jana na pole i również zabiera się do pracy. Na polu zjawia się też Witold, któremu podoba się, że Justyna pracuje wspólnie z innymi.

Justyna z Jankiem płynie łodzią odwiedzić grób czterdziestu powstańców, wśród których byli Andrzej Korczyński i Jerzy Bohatyrowicz. Janek opowiada Orzelskiej o swoim ostatnim spotkaniu z ojcem. W drodze powrotnej zaskakuje ich burza, ale Janek pewnie kieruje łodzią po wzburzonej rzece.

Anzelm opowiada Justynie historię swojej miłości do Marty. Po powrocie do Korczyna Orzelska wypytuje Martę o przyczyny jej rozstania z Anzelmem. Kobieta wspomina, że bała się ciężkiej pracy na gospodarstwie i wstydziła się chłopskiego pochodzenia ukochanego. Teraz żałuje swej decyzji.

Zygmunt jest znudzony swoją młodziutką żoną. Chce szukać nowych wrażeń w romansie z Justyną. Jedzie do Korczyna, by się z nią zobaczyć. Gdy proponuje jej, by została jego kochanką, ta ze wstrętem odmawia.

Elżunia Bohatyrowiczówna prosi Justynę, by została pierwszą druhną podczas jej ślubu z Franciszkiem Jaśmontem. Na wesele Elżuni zjeżdżają do Bohatyrowicz goście z całej okolicy. Z Korczyna przybywają: Justyna, Witold, Leonia, Marynia oraz Marta. Janek nie tańczy, ani nie weseli się. W końcu postanawia wyznać Justynie swe uczucia. Gdy wieczorem wszyscy wypływają czółnami na Niemen, Marta i Anzelm pozostają przed chatą, wspominając swoją młodość.

Justyna przyjmuje oświadczyny Janka i postanawia po ślubie zamieszkać w jego domu. Gdy następnego dnia Kirło przekazuje Justynie oświadczyny Teofila Różyca, Orzelska odrzuca je i ogłasza, że dzień wcześniej zaręczyła się z Janem Bohatyrowiczem. Emilia mdleje, Witold się cieszy, Marta jest wzruszona, a Benedykt zaskoczony. Justyna z Benedyktem i Witoldem udaje się do chaty Anzelma i Jana.

O co chodzi w "Nad Niemnem"?

Jak określić, o co chodzi w "Nad Niemnem"? Powieść skupia się przede wszystkim na kwestiach społecznych. Autorka wnikliwie przedstawia stosunki mieszkańców dworu i wsi, ukazuje panoramę polskiego społeczeństwa drugiej połowy XIX stulecia, a ściślej czasów po klęsce powstania styczniowego. Choć niewątpliwie głównym wątkiem powieści jest wątek miłosny (miłość przedstawiona została przez Orzeszkową jako siła, która daje szczęście, bezpieczeństwo, stabilizację i powodzenie w życiu rodzinnym), to równie ważny jest wątek patriotyczny i wątek pracy. W "Nad Niemnem" pamięć o najważniejszych wydarzeniach politycznych z okresu zaborów jest przez bohaterów pielęgnowana, a kult powstańczej mogiły jest symbolem gorącego patriotyzmu. Praca została w powieści podniesiona do rangi wartości najwyższej, ciężko pracują bohaterowie pozytywni, unikają wysiłku postacie negatywne. Praca uświęca i jest źródłem szczęścia.

"Nad Niemnem": bohaterowie

Kto jest kim w "Nad Niemnem"? Bohaterowie są dość liczni, jak to zwykle bywa w powieściach. Są również bardzo zróżnicowani i wzbudzają w czytelniku różne odczucia. Na kartach książki pojawiają się:

• Justyna Orzelska – uboga szlachcianka, żyjąca na łasce bogatszej rodziny Korczyńskich. Jej związek z kuzynem, Zygmuntem Korczyńskim, został zerwany przez matkę Zygmunta. Dopiero poznanie Jana Bohatyrowicza odmienia jej życie.
• Jan Bohatyrowicz – syn poległego w powstaniu Jerzego Bohatyrowicza, bratanek Anzelma, któremu pomaga prowadzić gospodarstwo.
• Benedykt Korczyński – szlachcic, właściciel majątku w Korczynie, mąż Emilii, ojciec Witolda i Leonii. Jedyna osoba, która pomaga mu w jego dworze, to kuzynka Marta. Benedykt ma brata Dominika (przebywa w Rosji) i siostrę Jadwigę (żonę Darzeckiego), a jego starszy brat Andrzej zginął w powstaniu.
• Emilia Korczyńska – żona Benedykta, rozkapryszona hipochondryczka, nie próbuje zrozumieć swego męża, nie interesuje się dziećmi. Żyje w świecie romansów czytanych jej przez Teresę Plińską, damę do towarzystwa.
• Marta Korczyńska – kuzynka Benedykta. W młodości kochała z wzajemnością Anzelma Bohatyrowicza, jednak bojąc się ciężkiej pracy i wstydząc pochodzenia adoratora, zerwała z nim. Prowadzi dom Benedykta, wychowała jego dzieci.
• Witold Korczyński – syn Benedykta i Emilii. Zafascynowany nauką i postępem oraz pozytywistyczną ideą pracy u podstaw.
• Anzelm Bohatyrowicz – brat Jerzego, stryj Janka, niegdyś przyjaciel Andrzeja Korczyńskiego. Cudem uniknął śmierci w powstaniu. Wciąż kocha Martę.
• Maria Kirłowa – żona Kirły, kobieta pracowita, samodzielna i zaradna. Nie może liczyć na wsparcie męża.
• Bolesław Kirło – mąż Marii. Nie zajmuje się majątkiem, woli odwiedzać sąsiadów, plotkować i żartować ze słabszych i bezbronnych.
• Teofil Różyc – krewny Kirłów, samolub, narkoman, bez celu w życiu.
• Andrzejowa Korczyńska – wdowa po bracie Benedykta, matka Zygmunta. Nie pozwoliła synowi ożenić się z ubogą Justyną.
• Zygmunt Korczyński – syn Andrzeja Korczyńskiego, rozpieszczony przez matkę. Gdy ta nie zgodziła się na jego związek z Justyną, wyjechał za granicę, gdzie poznał Klotyldę, którą matka uznała za dobry materiał na żonę.

"Nad Niemnem": opracowanie

Co jeszcze warto wiedzieć o "Nad Niemnem"? Opracowanie każdej lektury zawiera zwykle istotne informacje o niej, takie jak czas powstania czy czas i miejsce akcji. Powieść "Nad Niemnem" najpierw publikowana była w odcinkach na łamach "Tygodnika Ilustrowanego" w 1887 roku, rok później zaś ukazała się w postaci książkowej. Akcja powieści rozgrywa się latem 1886 roku, choć fabuła odnosi się również do czasów dawniejszych, które obecne są w opowieściach bohaterów (panowanie Zygmunta Augusta, wyprawa Napoleona na Rosję w 1812 roku, powstanie listopadowe i styczniowe). Główne wydarzenia powieści mają miejsce w Korczynie oraz w zaścianku Bohatyrowiczów.

Zobacz też: "Tren 8": o czym jest? Interpretacja i opracowanie