''Potop'': streszczenie
Czytając ''Potop'' streszczenie warto opracować samodzielnie, gdyż będzie ono nieocenioną pomocą podczas późniejszych powtórek do sprawdzianów ze znajomości lektury czy do egzaminu maturalnego. Można też sięgnąć po gotowe opracowanie. Oto, jak kształtuje się akcja powieści.
W 1654 roku umiera Herakliusz Billewicz, głowa potężnego rodu Billewiczów. Patriarcha rodu pozostawia testament, w myśl którego spadkobierczynią majątku zostaje jego wnuczka, panna Aleksandra Billewiczówna. Opiekę nad panną spadkodawca powierza całej szlachcie laudańskiej. Oleńka, zgodnie z testamentem, może pojąć za męża pana Andrzeja Kmicica, gdyby jednak okazał się on niegodny jej ręki, miałaby wstąpić do klasztoru. Tymczasem w okolicy zatrzymuje się pan Wołodyjowski, rycerz niewielkiej postury, ale wielkiej waleczności.
W styczniu 1655 roku Andrzej Kmicic przybywa do Wodoktów spotkać się ze swą przyszłą żoną, z którą nie widział się od ponad 10 lat. Przypadają sobie wzajemnie do gustu, choć jemu nie w smak opieka szlachty laudańskiej nad Oleńką, jej zaś wadzi jego awanturnicza natura. Pan Andrzej powraca do dworku w Lubiczu, gdzie przyłącza się do pijatyki swoich kompanów. Jej efektem są dziury od kul w portretach Billewiczów, zawieszonych na ścianach. Kilka dni później Kmicic wraz z kompanami i Oleńką udaje się na kulig, który przerywa wieść o buncie mieszczan przeciwko grabieżom czynionym przez oddziały Kmicica. Pan Andrzej zmuszony jest wyruszyć do miasteczka i zażegnać konflikt. Tymczasem Oleńka dowiaduje się od braci Butrymów o strzelaniu do obrazów w Lubiczu. Gdy powraca Kmicic, Oleńka gani jego postępowanie i każe wybierać między nią a jego towarzyszami. Pan Andrzej uświadamia sobie popełnione błędy, jednak w Lubiczu zastaje ciała swych kompanów, zabitych przez Butrymów. Podpala ich wieś, ale musi ratować się ucieczką. Oleńka ukrywa go, a następnie daje mu konia i każe opuścić okolicę.
Pewnego dnia okazuje się, że pan Andrzej porwał Oleńkę i uprowadził ją do Lubicza. Szlachta z Wołodyjowskim na czele uderza na dworek. Pan Andrzej barykaduje się wewnątrz, w końcu proponuje Wołodyjowskiemu pojedynek, który sromotnie przegrywa. Oleńka przyjmuje zwycięzcę obojętnie, interesując się jedynie losem pana Andrzeja. Kilka dni później pan Michał planuje się oświadczyć, jednak widzi wyraźnie, że Oleńka kocha Kmicica. Postanawia dopomóc mu w odzyskaniu dobrego imienia. Proponuje, by zrobił to poprzez służbę ojczyźnie.
Do Polski wkraczają wojska szwedzkie. Polscy magnaci bardzo szybko kapitulują i oddają Wielkopolskę pod panowanie Karola Gustawa. Wieść o kapitulacji Wielkopolski dociera za sprawą Stanisława Skrzetuskiego do dworku Jana i Heleny Skrzetuskich, gdzie mieszka też Zagłoba. Mężczyźni wyruszają do księcia Janusza Radziwiłła, by walczyć pod jego komendą. Dołącza do nich Wołodyjowski. Cała czwórka ma nadzieję, że książę Janusz nie będzie paktował z wrogiem. U Radziwiłła zjawia się też Oleńka i pan Andrzej. Kmicic przysięga magnatowi dochować mu wierności. Wkrótce zostaje odczytany dokument, na mocy którego Litwa zostaje oddana Karolowi Gustawowi. Większość oficerów (oprócz Kmicica) wypowiada księciu posłuszeństwo, za co zostają aresztowani. Radziwiłł przekonuje pana Andrzeja, że sojusz ze Szwedami jest pozorny. Kmicic daje się przekonać i wierzy w dobre intencje księcia. Na zbuntowanych oficerów wydany zostaje wyrok śmierci. Pan Andrzej wstawia się za przyjaciółmi, a książę pozoruje okazanie im łaski, odsyłając ich do Birż. Kmicic nie wie, że mają tam zostać rozstrzelani. Zagłoba podstępem uwalnia oficerów, a Wołodyjowski obejmuje dowództwo chorągwi laudańskiej.
Wkrótce na Litwie rozpoczyna się wojna domowa. Przeciwko Radziwiłłowi występuje wojsko, chłopi i szlachta, a oddział Wołodyjowskiego rośnie w siłę. Kmicic oddaje się w ręce pana Michała i jego towarzyszy, grozi mu egzekucja, jednak zostaje wstrzymana, gdy oficerowie dowiadują się, że to pan Andrzej wstawił się za nimi u Radziwiłła. Kmicic wraca do Kiejdan, Wołodyjowski z oddziałem wyrusza w dalszą drogę. Tymczasem książę Janusz aresztuje Billewiczów i zabiera ich ze sobą. Spotyka się z Kmicicem i znów udaje mu się zmanipulować pana Andrzeja. Kmicic zostaje wysłany z poufnymi listami do króla szwedzkiego. Gdy spotyka się z księciem Bogusławem Radziwiłłem, dostrzega wreszcie obłudę Radziwiłłów i postanawia porwać Bogusława. Książę rani pana Andrzeja i ucieka. Żołnierze opatrują swego dowódcę i chronią się w smolarni w głębi lasu. Kmicic pisze list do księcia Janusza (w którym wypowiada mu służbę oraz grozi opublikowaniem kompromitujących Radziwiłłów listów gdyby coś stało się Billewiczom) oraz do pana Michała (zdradza zamiary księcia co do zamachu na konfederatów). Pan Andrzej zamierza wyruszyć na Śląsk pod przybranym nazwiskiem Babinicz. Wołodyjowski powiadamia konfederatów o zamiarach Radziwiłła. Polskie wojska gromadzą się pod Białymstokiem. Janusz Radziwiłł szykuje się do marszu pod Białystok, gdy otrzymuje list od Kmicica. Książę Bogusław postanawia uwieść Oleńkę, kreując się przed nią na wielkiego patriotę. Pan Andrzej, zmierzając w stronę Warszawy, jest świadkiem przemocy Szwedów wobec szlachty i chłopów. Pod Sochaczewem rozbija szwedzki oddział oblegający majątek w Strugach. Jednak coraz więcej województw kapituluje. Podczas postoju w Kruszynie Kmicic dowiaduje się, że Karol Gustaw zamierza zająć klasztor na Jasnej Górze. Czym prędzej udaje się do Częstochowy i przekazuje zakonnikom nowiny. Klasztor przygotowuje się do obrony. Gdy dochodzi do oblężenia przez oddziały szwedzkie, Polacy dzielnie się bronią, czyniąc spustoszenie wśród napastników. Obroną mądrze dowodzi ojciec Kordecki, a dodatkowym wsparciem są dobre wieści o zerwaniu się narodu do walki. Ostatecznie Szwedzi ze wstydem oddalają się spod klasztoru.
Kmicic (nadal jako Babinicz) dociera do Jana Kazimierza i opowiada o obronie Jasnej Góry, a także przekazuje wieści z innych części kraju. Władca z Kmicicem i młodym oficerem Tyzenhauzem udaje się do marszałka koronnego Lubomirskiego. Po drodze, w walce ze Szwedami, Kmicic zostaje ranny. Król każe się nim zaopiekować, a pan Andrzej wyznaje mu swoje występki. Władca wybacza mu i obiecuje pomoc w odzyskaniu dobrego imienia. Powrót króla do kraju wpływa pozytywnie na bojowy zapał. Janusz Radziwiłł broni się w Tykocinie ostatkiem sił, w końcu umiera, a Tykocin zostaje zdobyty. Jan Kazimierz dociera do Lwowa. Przybywają tu różne poselstwa i delegacje oferujące wsparcie. Do króla przybywa też Wołodyjowski, przekazując wieści z Podlasia. Chorągiew pana Michała trafia pod dowództwo Czarnieckiego. Kmicic obejmuje dowództwo nad oddziałem Tatarów. Król wysyła go na Podlasie, by pomógł wojewodzie witebskiemu, spodziewającemu się napaści księcia Bogusława Radziwiłła. Gdy dociera do Zamościa, starosta Zamojski prosi Kmicica, by odwiózł Anusię Borzobohatą-Krasieńską do pana Sapiehy. Pan Andrzej szybko przekonuje się, że starosta chciał Anusię porwać i uwieść ją, ale zapobiega temu i odwozi pannę do pana Sapiehy, który odsyła ją pod eskortą do Grodna. Dochodzi do bitwy z wojskami Bogusława. Zostają one pokonane.
Karol Gustaw podąża z armią na południe kraju. Do Zamościa przybywają chorągwie: szembekowa i laudańska. W tym czasie król szwedzki kieruje się w stronę Zamościa i przystępuje do jego oblężenia. Po kilkunastu dniach armia odpuszcza i rusza dalej, ścigając Jana Kazimierza. Po drodze część wojsk szwedzkich wpada w zasadzkę zastawioną przez Czarnieckiego. Karol Gustaw nakazuje swej armii odwrót. Gdy zatrzymują się we wsi Rudnik, Polacy uderzają na Szwedów. Król ratuje się ucieczką. Szwedzi zakładają warowny obóz w widłach rzecznych Wisły i Sanu. Czarniecki zdobywa Sandomierz, z drugiej strony zatrzymują się wojska Sapiehy. Na odsiecz Karolowi Gustawowi podąża margrabia badeński. Czarniecki wyrusza przeciw niemu, do spotkania dochodzi pod Warką. Szwedzi ponoszą klęskę, Polacy kierują się znów do Sandomierza.
Tymczasem Karol Gustaw podąża w kierunku Warszawy. Wołodyjowski ma ponownie przyłączyć się do wojsk sapieżyńskich. Wojska Sapiehy okrążają Lublin. Po jego kapitulacji udają się pod Warszawę i rozpoczynają jej oblężenie. Pod mury stolicy przybywa król polski. Następuje pierwszy szturm, który zostaje odparty. Kilka dni później następuje ostateczny szturm. Generałowie szwedzcy zostają uwięzieni w Zamościu. Kmicic rusza na Litwę prowadzić wojnę podjazdową.
Oleńka znajduje się w Taurogach. Bogusław próbuje ją rozkochać w sobie, ale na próżno. Gdy w Taurogach zjawia się Anusia, z miejsca zaprzyjaźnia się z Billewiczami. Gdy docierają tu wieści o kapitulacji Warszawy, Anusia namawia jednego z oficerów, by pomógł w zorganizowaniu ucieczki. Oleńka i Anusia pod opieką pana Tomasza wracają do Wodoktów.
Z kolei Kmicic, po rozgromieniu Szwedów, zostaje wezwany na południe, gdzie na granicy Polski stoi armia złożona m.in. z Węgrów i Kozaków. Polacy radzą sobie z nowym wrogiem, Szwedzi zostają pokonani. Wszystko powoli wraca do normy. Oleńka planuje wstąpić do klasztoru. Do Lubicza wraca ciężko ranny w jednej z ostatnich bitew Kmicic. Pod dobrą opieką wraca do zdrowia, ale Oleńka nie potrafi wybaczyć mu jego przewinień. Kilka tygodni później podczas mszy kapłan odczytuje list królewski, w którym wymienione zostają wszystkie zasługi pana Andrzeja. Ostatecznie dochodzi do zaręczyn Kmicica z Billewiczówną oraz pana Wołodyjowskiego z Anusią Borzobohatą.
''Potop'': bohaterowie
Jakie postaci przybliża nam ''Potop''? Bohaterowie powieści Henryka Sienkiewicza to głównie postaci fikcyjne, choć nie brak tu i bohaterów historycznych, takich jak król Jan Kazimierz, Karol X Gustaw, Janusz Radziwiłł, Bogusław Radziwiłł, Jan Sobiepan Zamoyski, Stefan Czarniecki czy Paweł Jan Sapieha.
- Andrzej Kmicic to młody chorąży orszański. Odważny szlachcic, patriota i zawadiaka. W trakcie biegu akcji bohater przechodzi znaczącą przemianę wewnętrzną, honor i umiłowanie ojczyzny stają się dla niego najważniejsze.
- Aleksandra Billewiczówna jest panną niezwykłej urody. Rozważna, pobożna i wierna w miłości, na pierwszym miejscu stawia dobro ojczyzny i honor.
- Jan Onufry Zagłoba to typowy XVII-wieczny Sarmata. Doskonale posługuje się w walce podstępem, jest wielkim patriotą oraz oddanym przyjacielem.
- Michał Jerzy Wołodyjowski to rycerz niewielkiego wzrostu odznaczający się niezwykłymi umiejętnościami w zakresie fechtunku.
- Jan i Stanisław Skrzetuscy to doświadczeni oficerowie polscy, wielcy patrioci.
- Janusz Radziwiłł to książę litewski knujący ze Szwedami pod pozorem troski o dobro ojczyzny. Zdrajca, opuszczony przez podwładnych, umiera w samotności.
- Bogusław Radziwiłł, krewny Janusza, dla prywaty brata się z wrogiem. Dba wyłącznie o własne przyjemności.
- Paweł Sapieha to wojewoda wileński, który pozostaje wierny królowi.
- Anusia Borzobohata-Krasieńska jest sierotą, przebywającą na dworze księżnej Gryzeldy.
- Księżna Gryzelda Wiśniowiecka jest siostrą Jana Zamoyskiego i matką Michała (przyszłego króla).
- Tomasz Billewicz jest krewnym i opiekunem Oleńki.
- Roch Kowalski, początkowo oficer Janusza Radziwiłła, za namową Zagłoby przyłącza się do konfederatów.
''Potop'': czas i miejsce akcji
W powieści ''Potop'' czas i miejsce akcji są dość precyzyjnie określone. Przedstawione w utworze wydarzenia mają miejsce podczas najazdu szwedzkiego na ziemie Rzeczypospolitej, czyli w latach 1655-1657. Opisane w ''Potopie'' wydarzenia rozgrywają się praktycznie na terenie całego kraju, od Wielkopolski aż po Litwę, nie wyłączając również południa Polski, tj. Śląska i Małopolski.
''Potop'': gatunek
Jak klasyfikowany jest ''Potop''? Gatunek, jaki prezentuje dzieło Sienkiewicza, określany jest mianem powieści historycznej. Autor łączy tu jednak cechy powieści historycznej i romansu, podobnie jak ma to miejsce chociażby u Aleksandra Dumasa. Fabuła powieści jest atrakcyjna dla czytelnika, cechują ją szybkie zwroty akcji i nieoczekiwane rozwiązania. Wątek miłosny prowadzony jest konsekwentnie przez cały utwór. Bohaterowie są doskonale wykreowani, barwni, wyraziści, niektórym z nich nie brakuje też humoru.
''Potop'': problematyka
W jakim celu powstał ''Potop''? Problematyka sienkiewiczowskiej powieści nie jest zbyt skomplikowana. Główne problemy poruszone przez autora to odrodzenie moralne Polaków oraz miłosne perypetie Andrzeja Kmicica i Oleńki Billewiczówny. Należy jednak mieć na uwadze, że ''Potop'' powstał ''ku pokrzepieniu serc''. Autor przypomina, że Polacy w sytuacjach krytycznych są w stanie się zjednoczyć i walczyć o niepodległość. Dowodzi, że nawet z pozornie beznadziejnej sytuacji można znaleźć wyjście, wystarczy być konsekwentnym i uparcie dążyć do celu.
Zobacz też: "Odprawa posłów greckich" Jana Kochanowskiego - streszczenie, bohaterowie, problematyka
