Cechy eposu. Czym wyróżnia się epopeja?

Cechy eposu, czyli czym właściwie jest i jak go rozpoznać?

Cechy eposu to istotna kwestia, jeśli chce się właściwie przyporządkować określony utwór literacki. Epos to inaczej "opowieść" czy "pieśń". Jest też określany mianem epopeja. Jest jednym z najstarszych gatunków literackich. Najczęściej to stosunkowo długi tekst, często pisany wierszem, który opowiada o losach bohaterów na tle ważnych wydarzeń historycznych. Krótszą formą eposu jest tzw. poemat epicki, który z reguły dotyczy dziejów jednego rodu, jednego bohatera. Może też jednak dotyczyć np. bogów. Utwory tego rodzaju w dawnych czasach z reguły używane były do opisania mitologii.

Jakie są cechy eposu homeryckiego?

Wskazać tutaj można dwa utwory Homera, czyli "Iliadę" i "Odyseję". Jedną z cech charakterystycznych jest to, że fabuła toczy się niejako w dwóch światach: ludzkim i boskim, a oba te światy się przenikają i wzajemnie wpływają na siebie. Zarówno bowiem ludzcy bohaterowie mają cechy nadprzyrodzone, jak i bóstwa noszą cechy człowieka. Tym samym główni bohaterowie z reguły są silni, niezwykle inteligentni i urodziwi. Są wręcz wyidealizowani. Bogowie zaś mają np. słabości. Homer używa więc stałych epitetów, np. szybkonogi Achilles. Dzieła zaczynają się inwokacją. Całość pisana jest heksametrem i dzieli się na tzw. księgi, których liczba podzielna jest przez sześć. Sama historia zbudowana jest najczęściej z pojedynczych epizodów, które łącznie tworzą jakąś opowieść. Treść skupiona jest głównie na opowiadaniu o przebiegu zdarzeń, a opisy są "wstawiane" tylko celem retardacji (figura stylistyczna, która przez opóźnienie akcji w treści, ma rozbudzić większą ciekawość i wyobraźnię czytelnika, np. poprzez opis zbroi czy elementu krajobrazu). Narrator występuje w trzeciej osobie, jest też bezstronny. Epos homerycki posiada też rozbudowane porównania, tzw. porównania homeryckie. Sam styl jest doniosły, a epos opowiada o czynach heroicznych.

Cechy eposu antycznego. O czym trzeba pamiętać?

Cechy eposu antycznego są w zasadzie tożsame do homeryckiego. Utwór jest:

• wierszowany, napisany heksametrem i zbudowany ze zwrotek, których liczba powinna być podzielna przez 6,
• styl wypowiedzi jest podniosły, uroczysty,
• fabuła dzieje się w związku z jakimiś ważnymi wydarzeniami, a całość dzieje się na ziemi, w świecie ludzkim i jednocześnie w boskim, nadprzyrodzonym, a wszystkie one się przenikają,
• narrator jest trzecioosobowy, zdystansowany, ale jednocześnie wszechwiedzący,
• utwór rozpoczyna inwokacja,
• występuje retardacja i znaczna ilość opisów oraz epitetów,
• akcja budowana jest na zasadzie epizodyczności.

Epos - cechy ogólne gatunku

Epopeja ma również elementy charakterystyczne, ogólne dla całego gatunku. Epos i cechy, które można wymienić, to:

• jest wierszowany
• dzieli się na części, z reguły księgi,
• inwokacja stanowi początek utworu,
• narrator jest wszechwiedzący, występuje w trzeciej osobie,
• dotyczy ważnych wydarzeń historycznych prawdziwych lub mitologicznych,
• fabuła przerywana jest retardacją, czyli opisami np. wyglądu bohatera, krajobrazu,
• pisany podniosłym, uroczystym stylem (patos),
• występuje mieszanie się światów (paralelizm) boskiego i ludzkiego,
• w opisie wydarzeń, postaci dostrzec można wyraźne kontrasty.

Czy to wszystko są cechy gatunkowe eposu?

Tak - wszystkie opisane powyżej to cechy gatunkowe eposu. Najbardziej popularne i znane, a jednocześnie jedne z najstarszych eposów, to właśnie "Iliada" i "Odyseja". Dlatego też dla określenia rozbudowanych porównań używa się określenia porównania homeryckie, jako że Homer jest autorem ww. dzieł.

Wyznaczniki eposu, czyli jak rozpoznać, że ma się do czynienia z epopeją?

Przede wszystkim należy nauczyć się, jakimi cechami winien charakteryzować się taki utwór. Wówczas należy poszukać ich w utworze, który poddany jest analizie. Wyznaczniki eposu wbrew pozorom nie są trudne do rozpoznania, jeśli czytało się określone dzieło i wie się, czego szukać. Tytułem przykładu, poza już wymienionymi, można tutaj wskazać:

• - "Eneida" Wergiliusza
• - "Raj utracony" John Milton
• - "Pan Tadeusz" Adam Mickiewicz

Zobacz też: "Quo vadis": plan wydarzeń pomoże przypomnieć sobie lekturę