Egzystencjalizm - definicja, cechy nurtu filozoficznego i jego przejawów w kulturze

Egzystencjalizm - wiedza o tym nurcie filozoficznym będzie niezbędna na maturze. W artykule znajdziesz informacje o tym, co to jest egzystencjalizm. Poznasz jego cechy i realizacje tego prądu w literaturze.

Egzystencjalizm to kierunek filozoficzny i zjawisko kulturowe, rozwijające się w Europie w XX w. Nawiązywał do myśli filozofa duńskiego Sorena Kierkegaarda (tworzącego w pierwszej połowie XIX w.). Kierkegaard uważał, że istota ludzkiego życia jest niemożliwa do poznania, ma charakter tragiczny i wiąże się z odczuwaniem stałego metafizycznego lęku.

Zobacz wideo Rząd przedłużył zamknięcie szkół. Dr Grzesiowski: To jedyna decyzja, którą można było podjąć

Egzystencjalizm - definicja i najważniejsi reprezentanci

Egzystencjalizm traktuje indywidualną egzystencję każdego człowieka, jego miejsce i rolę w świecie jako studium badań i punkt wyjścia dla analizy filozoficznej.  Rzeczywistość postrzegana jest przez egzystencjalistów za podzieloną na sferę świadomości i sferę rzeczy: ta dwoistość zawsze będzie prowadzić do wyobcowania człowieka. Każda istota ludzka jest całkowicie wolna: samodzielnie tworzy wartości, decyduje o sensie własnego istnienia, a więc w pełni ponosi odpowiedzialność moralną za swoje czyny. Te wszystkie czynniki wytwarzają poczucie alienacji, zagubienia i zagrożenia w świecie, poczucie bezsensu istnienia i lęku, zwłaszcza przed śmiercią.

Egzystencjalizm rozwijał się w dwóch wersjach: teistycznej i ateistycznej, ale w obu przypadkach jego ideą było przekonanie, że człowiek ma wpływ na to kim jest i dokonując niezależnych wyborów - wyraża swoją wolność.

Reprezentanci odłamu laickiego to m.in.:

  • S. de Beauvoir
  • A. Camus
  • M. Heidegger
  • M. Merleau-Ponty
  • J.P. Sartre

Reprezentanci kierunku religijnego:

  • N. Abbagnano
  • N. Bierdiajew
  • O. Bollnow
  • R. Bultmann
  • K. Jaspers
  • G. Marcel
  • E. Mounier
  • M. de Unamuno
  • L. Szestow

Egzystencjalizm - co to jest?

Egzystencjalizm to pojęcie wprowadzone przez Heideggera w pracy "Bycie i czas" z 1927 r. W tradycji filozoficznej ugruntował je Jaspers. Egzystencjalizm wpływał na liczne dziedziny kultury i nauki: teologię, pedagogikę, psychiatrię, literaturę, film, teatr i sztuki plastyczne. W latach 40. i 50. znalazł odbicie w swoistym stylu życia i modzie środowisk artystycznych, intelektualnych czy studenckich i stał się szerokim zjawiskiem kulturowym.

Istnieją cztery najbardziej znane motywy egzystencjalizmu:

  • Motyw humanizmu - człowiek to motyw istnienia;
  • Motyw infinityzmu - człowiek skończony styka się w życiu z nieskończonością;
  • Motyw tragizmu - istnienie człowieka jest pełne grozy i troski;
  • Motyw pesymizmu - człowieka otacza pustka i bezsens.

Egzystencjalizm jest humanizmem - Jean-Paul Sartre

Egzystencjalizm jako humanizm - nurt ten postrzegał jednostkę ludzką jako centrum i był zainteresowany jej ciągłym projektowaniem samej siebie, swojej esencji. Ta jednostka nie ma tu z góry określonej natury.

"Egzystencjalizm jest humanizmem" to tytuł wykładu Jeana-Paula Sartre’a (filozofa, powieściopisarza, dramaturga i czołowego przedstawiciela egzystencjalizmu) z 1946 roku. Był on laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za 1964 rok, ale odmówił jej przyjęcia. Sartre w swojej pracy twierdzi, że "nic nie może być dobre, co nie jest dobre dla nas wszystkich". Innymi słowy, dokonując wyboru moralnego, jestem odpowiedzialny za siebie i za innych. Kontynuacją tych badań ontologicznych są wydane pośmiertnie "Cahiers pour la morale".

Podstawowe pytanie, na które Sartre szukał odpowiedzi brzmiało: "Co to znaczy być istotą ludzką?". Według niego, rzeczywistość składa się z dwóch sposobów istnienia: bytu i nicości, czyli bycia, jak i niebycia. Istota ludzka istnieje jednocześnie jako byt-w-sobie: rzecz lub podmiot i jako byt-dla-siebie: czyli świadomość, będąca niebytem, niebędąca więc tą rzeczą, której jest świadoma.

Egzystencjalizm w literaturze

Egzystencjalizm w literaturze: w powieściach, dramatach, esejach jest obecny zazwyczaj jako tzw. porte-parole autora (czyli osoba, która wypowiada się w czyimś imieniu). Narrator prowadzi akcję, opisuje relacje międzyludzkie i przekazuje przesłanie etyczne. Ten prąd literacki odegrał istotną rolę po II wojnie światowej. Najznakomitsze przykłady jego realizacji to m.in. powieści Jeana Paula Sartre’a "Drogi wolności" oraz Alberta Camusa "Obcy", "Upadek" i "Dżuma". W wyborze form literackich egzystencjalizm przybierał także formy paraboliczne, np. esej Camusa "Mit Syzyfa" i dramat "Kaligula" lub powieści Franza Kafki "Proces" i "Zamek".

W Polsce egzystencjalną literaturę tworzyli m.in. Stanisław Ignacy Witkiewicz, Witold Gombrowicz w "Trans-Atlantyku" i w "Dzienniku", a także Kazimierz Brandys, Jerzy Andrzejewski, Marek Hłasko i  Tadeusz Różewicz w swoich dramatach.

Egzystencjalizm cechy

Egzystencjalizm cechy:

  • w centrum rozmyślań leży pojęcie ludzkiej egzystencji;
  • charakter istnienia ma głęboko pesymistyczny wydźwięk;
  • życie pozbawione jest esencji czyli sensu;
  • ludzkie życie i śmierć są absurdalne;
  • człowiek jest istotą całkowicie wolną, ale i przytłaczająco samotną;
  • akt wyboru drogi życiowej to akt heroiczny;
  • poczucie wiecznej niedoskonałości natury ludzkiej;
  • problematyka metafizyczna - dążenie do zbawienia lub osiągnięcia całkowitej wolności poprzez spokój wewnętrzny.
Więcej o:
Copyright © Agora SA