Motyw vanitas w literaturze
Motyw vanitas swoje początki ma w Księdze Koheleta. Księga ta zawiera w przeważającej mierze rozważania nad sensem życia ludzkiego. Wnioski nie są pocieszające - okazuje się bowiem, że nic co ziemskie nie jest trwałe ani niezniszczalne. Ani władza, ani bogactwo ani mądrość nie powodują, ze człowiek jest spełniony i szczęśliwy. Stąd wywodzi się dewiza:
"Marność nad marnościami i wszystko marność"
Autor mówi, że człowiek nie powinien żyć w oczekiwaniu na coś, tylko powinien cieszyć się i korzystać z tego co tu i teraz. W swoim życiu musi zachowywać dystans i umiar. Autor podsumowuje swoje rozważania wskazując, że człowiek powinien żyć w zgodzie z prawem boskim, bo tylko Bóg nie przemija i zna wszystkie ludzkie czyny, które osądzi sprawiedliwie podczas sądu ostatecznego.
Motyw vanitas - barok
Motyw vanitas po raz pierwszy szerzej pojawił się w średniowieczu, jednak jego prawdziwy rozkwit w sztuce i literaturze nastąpił dopiero w baroku, który swoimi założeniami nawiązywał właśnie do średniowiecza. Ludzie w tej epoce poszukiwali nowości, innego spojrzenia na świat. Ich zainteresowania skierowały się wówczas ku przemijalności i śmiertelności. W sztuce zaczęto ukazywać, to co dotąd uważane było za brzydkie i niegodne uwiecznienia. Wiązało się to z panującą na świecie sytuacją - rozwój kontrreformacji, liczne wojny i zarazy, skłaniały twórców barokowych do pochylenia się nad tajemnicą przemijalności ludzkiego życia i nad śmiertelnością. Dlatego literatura i sztuka barokowa przesycona jest symboliką nawiązującą do tej tematyki.
Motyw vanitas dostrzegalny jest w malarstwie barokowym. zdjęcie ilustracyjne pixabay.com
Motyw vanitas w literaturze i malarstwie barokowym
Motywy vanitas w literaturze i malarstwie barokowym są szczególnie dobrze widoczne. Twórcy zainspirowani przez otaczającą ich rzeczywistość w swoich dziełach próbowali zawrzeć przekaz o przemijalności ludzkiego życia i konieczności porzucenia dóbr doczesnych. W malarstwie barkowym często więc pojawiają się symbole wskazujące na ludzką śmiertelność i przemijalność czasu. Należą do nich czaszka, klepsydra czy więdnące rośliny. Za jedne z najbardziej wpisujących się w tę konwencję dzieł można uznać m.in.:
- "Alegoria marności świata” Juana do Valdes Leala; obraz przedstawia szkielet trzymający trumnę. Postać góruje ponad atrybutami władzy świeckiej (korona) i duchowej (pastorał), a także symbolami wiedzy (księgi i globus) i siły (szpada i elementy zbroi).
- "Vanitas" Pietera Claesza; przedstawia czaszkę, która znajduje się w centrum obrazu, a pod nią leżą księgi (symbol mądrości), pióro, kielich i kompas. Jest to wyraz tego, że rzeczy doczesne nie przydają się po śmierci i wcześniej czy później trzeba je porzucić.
- "Martwa natura z kwiatami, krucyfiksem i czaszką" Jana de Heema i Nicolaesa van Veerendaela przedstawia nieco inne podejście do przemijalności. Za pomoc bukietu kwiatów umieszczonego w wazonie autorzy wskazują na kruchość i przemijalność piękna.
Motyw wanitatywny jest także często umieszczany w literaturze epoki baroku. Tam przyjmuje on formę ukazania ludzkiego życia jako ciągłej walki. Cierpienie i samotność ukazywane są jako nieodłączny element ludzkiej egzystencji.
Motyw vanitas- przykłady
Przykłady motywu vanitas są szczególnie widoczne w literaturze barokowej. Jako najbardziej znany przykład wykorzystania motywu vanitas można uznać dramat Szekspira "Hamlet", gdzie ma miejsce słynny monolog do czaszki. Ponadto główny bohater zmaga się z pytaniami o sens istnienia, walki o władzę i zaszczyty. W polskiej literaturze barokowej również mamy doskonałe przykłady zastosowania motywu vanitas. Należeć będą do nich utwory:
- Daniela Naborowskiego
- Mikołaja Sępa Szarzyńskiego
- księdza Józefa Baki
Innym popularnym w literaturze i często pojawiajacym się na maturze motywem, jest motyw miłości.
