Co to imiesłów i kiedy jest wykorzystywany w zdaniach?
Imiesłowy stanowią dla wielu uczniów duże wyzwanie. Budując zdanie, nie zastanawiamy się co to jest imiesłów i czym różni się od innych części zdania. Znajomość gramatyki języka wymaga jednak, aby opanować umiejętność nazwania poszczególnych wyrazów użytych w zdaniu i sklasyfikowaniu ich jako np. rzeczownik, czasownik, przymiotnik itd. Imiesłowy są szczególnymi formami czasowników. Definiuje się je jako nieosobowe formy czasownika, które posiadają składniowe i fleksyjne cechy przymiotników. Rozpoznanie imiesłowów w zdaniu niekiedy bywa problematyczne. Warto zatem znać podstawowe ich wyróżniki i cechy, aby nie popełniać błędów i zgłębić wiedzę o języku.
Rodzaje imiesłowów w języku polskim
Jak wygląda podział imiesłowów i jakie rodzaje imiesłowów możemy wyróżnić w języku polskim? Imiesłowy nie są samodzielnymi częściami mowy, lecz funkcjonują jako forma gramatyczna czasownika. Warto zaznaczyć również, że nie odmieniają się przez osoby. Podstawowy podział opiera się na cechach imiesłowów i możemy wyróżnić w nim:
- Imiesłów przymiotnikowy (np. wysłuchany)
- Imiesłów przysłówkowy (np. wysłuchawszy)
Imiesłów przymiotnikowy — czym się charakteryzuje?
Czym charakteryzuje się imiesłów przymiotnikowy? Imiesłowy przymiotnikowe przypominają przymiotniki w tym, że odmieniają się podobnie tj. przez przypadki, liczby i rodzaje. Odpowiadają na pytania "jaki?", "jaka?", "jakie?". W zdaniu mogą pełnić funkcję orzecznika lub przydawki. Wyróżniamy następujące rodzaje imiesłowów przymiotnikowych:
- Imiesłów przymiotnikowy czynny
- Imiesłów przymiotnikowy bierny
Imiesłów przymiotnikowy czynny: cechy i przykłady
Jak rozpoznać imiesłów przymiotnikowy czynny? Imiesłów przymiotnikowy czynny odnosi się do wykonawcy czynności, która odbywa się w danej chwili. Imiesłów przymiotnikowy czynny jest tworzony poprzez dodanie do czasownika niedokonanego (tj. takiego, który mówi o trwaniu danej czynności, ale nie mówi o jej zakończeniu) końcówki "-ący", "-ąca", "-ące". Np. "wschodzące" - takie, które wschodzi, "słuchający" - taki, który słucha, "pachnąca" - taka, która pachnie.
Imiesłów przymiotnikowy bierny: czym się charakteryzuje?
Imiesłów przymiotnikowy bierny cechuje się z kolei tym, że nie odnosi się do wykonawcy, tylko do przedmiotu czynności, opisując jej cechy. Imiesłów przymiotnikowy bierny tworzy się poprzez dodanie do czasownika przechodniego (tj. takiego, do którego można utworzyć stronę bierną) końcówki "-ny", "-ony", "-ty". Np. "spalony" - taki, którego ktoś spalił, "sprzedany" - taki, którego ktoś sprzedał, "przeczytany" - taki, którego ktoś przeczytał.
Imiesłów przysłówkowy — cechy i podział
Imiesłów przysłówkowy to nieodmienna i nieosobowa forma czasownika, która określa dwie czynności odbywające się w tym samym czasie, bądź jedna po drugiej. Podobnie, jak imiesłów przymiotnikowy, imiesłów przysłówkowy również podlega podziałowi i możemy wyróżnić jego dwa rodzaje:
- Imiesłów przysłówkowy współczesny, który charakteryzuje się tym, że określa czynność odbywająca się równolegle do czynności wyrażonej orzeczeniem. Tworzy się go poprzez dodanie do czasownika niedokonanego końcówki "-ąc", np. "Siedząc na ławce w parku, czytał książkę".
- Imiesłów przysłówkowy uprzedni — określa on czynności odbywającą się wcześniej niż czynność wyrażona orzeczeniem. Tworzy się go poprzez dodanie do czasownika dokonanego końcówki "-wszy" lub "-łszy", np. "Wysłuchawszy referatu, opuścił salę".
Imiesłowy przymiotnikowe i przysłówkowe: pisownia z "nie"
Często wiele wątpliwości wzbudza pisownia określonych części mowy z partykułą "nie". Imiesłowy przymiotnikowe i przysłówkowe różnią się w tej kwestii, a współcześnie obowiązujące zasady na przestrzeni lat uległy zmianom. Zgodnie ze współcześnie przyjętą zasadą, partykułę "nie" piszemy:
- łącznie z imiesłowami przymiotnikowymi
- oddzielnie z imiesłowami przysłówkowymi
Imiesłów z partykułą "nie" - wyjątki
Jak to zazwyczaj bywa, od każdej zasady są wyjątki i tak jest również w sytuacji, gdy zapisujemy imiesłów z partykułą "nie". Jak już wiemy, "nie" z imiesłowem przymiotnikowym pisane jest łącznie, natomiast "nie" z imiesłowami przysłówkowymi — oddzielnie. Gdzie pojawiają się wyjątki w zapisie imiesłowu? Rozłącznie napiszemy go w wyraźnych przeciwstawieniach np. "Nie leżący, ale chodzący" oraz w strukturach przeczących np. "Nie grający ani nie ćwiczący".
Zobacz też: Przypadki - funkcje, nazwy, odmiana. Jak je zapamiętać?
