Nauczycielka: Dużo zmieniło się w postrzeganiu osób z ZA. Rodzice są bardziej wyedukowani, dzieci tolerancyjne

Wśród nas jest wiele osób z zespołem Aspergera. Rozpoznać go można już u dziecka w wieku przedszkolnym. Anna Szarpak, nauczycielka i oligofrenopedagożka opowiada o tym, jak rodzice reagują, gdy dziecko otrzymuje orzeczenie o ZA i jak radzą sobie szkoły z nauczaniem takiego dziecka.

eDziecko.pl: Po czym rozpoznajecie, że dziecko może mieć zespół Aspergera?

Anna Szarpak, nauczycielka wychowania wczesnoszkolnego i przedszkolnego, oligofrenopedagożka: Głównym niepokojącym sygnałem, który jesteśmy w stanie zauważyć, są trudności w nawiązywaniu relacji międzyludzkich, problemy z komunikacją pozawerbalną, nieumiejętność elastycznego dostosowania się do oczekiwań wychowawcy i grupy (niechęć do wykonywania poleceń). Często u dzieci z ZA można dostrzec ponadprzeciętną pamięć i inteligencję.

Zobacz też: Czym jest Zespół Aspergera. Co powinien wiedzieć rodzic?

W relacjach z rówieśnikami dziecko z zespołem Aspergera nie szuka bliskości, ale może szukać osób, które dzielą jego pasje i zainteresowania. Dzieci z zespołem Aspergera często narzucają swoje zdanie, bywają uparte, powtarzają czynności (przeliczają przedmioty, układają, porządkują). Podczas zabawy skupiają się na szczegółach, np. dzieci w przedszkolu bawią się w kółko jedną zabawką, nie stosują się do zasad opisanych przez nauczyciela w grach czy zabawach.

Co wy nauczyciele robicie, gdy zauważycie w zachowaniach dzieci sygnały, które mogą świadczyć o ZA?

Jeżeli zauważymy niepokojące zachowania u dziecka, za zgodą rodzica jest ono wysyłane do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w celu przeprowadzenia badania przez specjalistów. Nauczyciel pisze wtedy do poradni opinię o dziecku. Często jednak już w wieku przedszkolnym, zanim my nauczyciele zauważymy problem, rodzice dziecka szukają pomocy. Skierować do specjalisty może także lekarz pierwszego kontaktu. 

Jak rodzice reagują na wieść, że dziecko może mieć zespół Aspergera?

Rodzice bardzo różnie reagują na tę wiadomość. Na pewno bardzo trudno jest sobie uświadomić, że z dzieckiem dzieje się coś niepokojącego, że jego zachowanie różni się od zachowania innych dzieci. Pracuję w zawodzie 30 lat i zauważyłam, że ostatnio bardzo dużo zmieniło się w postrzeganiu osób z zespołem Aspergera, a obecnie rodzice są bardziej wyedukowani, współpracują z nauczycielem, pogłębiają swoją wiedzę na temat zachowań dzieci, co pozwala im na akceptację sytuacji.

Miałaś kontakt z rodzicami, którzy nie chcieli jej zaakceptować?

Tak, wiele lat temu poznałam taką rodzinę. U jednego z dzieci w klasie zauważyłam typowe zachowania dla osób z zespołem Aspergera. Zasugerowałam wizytę w poradni. Rodzice nie zgodzili się na badanie. Takich rodziców też rozumiem. Patrzyłam na ich dziecko oczami nauczycielki i pedagożki, a oni oczami kochających rodziców. Nie dostrzegali tego, co widziałam ja. Sama jestem matką i nie wiem, czy ja również, będąc w takiej sytuacji, nie potrzebowałabym więcej czasu. Z tego co wiem jednak po jakimś czasie dziecko otrzymało orzeczenie zespołu Aspergera.

Jakie działania podejmujecie, gdy dziecko w grupie otrzymuje w poradni takie orzeczenie?

Do pracy z takim dzieckiem w przedszkolu i szkole powołuje się zespół, który tworzy IPET (Indywidualny Program Edukacyjno Terapeutyczny). Koordynatorem zespołu zostaje wychowawca. Oprócz tego w jego skład wchodzą wykwalifikowani specjaliści, m.in. oligofrenopedagod i logopeda. Program oparty jest o założenia zawarte w orzeczeniu z Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej. W pracy w grupie, w której jest dziecko z zespołem Aspergera pomaga nauczyciel wspierający najczęściej oligofrenopedagog. Ma ono zwykle także indywidualne, dodatkowe zajęcia prowadzone przez specjalistów.

Na takich zajęciach skupiamy się m.in. na tym, aby umożliwiać dziecku rozwijanie jego indywidualnych umiejętności (przypominam, że dzieci z ZA są inteligentne i bardzo dobrze sprawdzają się w określonych dziedzinach), budowaniu odpowiedniej atmosfery w grupie, angażowaniu go w życie szkolne. Dzieci z ZA mają trudności w budowaniu relacji z innymi, ale nie oznacza to, że nie mają takiej potrzeby. Muszą jednak otrzymać od nas odpowiednie wsparcie i atmosferę, aby móc nauczyć integrować się z innymi, stać się bardziej otwartym na kontakt i współpracę z rówieśnikami oraz nauczycielami. 

A jak dziecko z zespołem Aspergera zachowuje się w szkole?

To jak dziecko odnajduje się w grupie, na pewno zależy w dużej mierze od nauczyciela, ale i od rodziców. Nauczyciel musi wykazać się wiedzą, umiejętnością radzenia sobie w zaskakujących go sytuacjach, których nie może wcześniej przewidzieć, powinien być zaangażowany w pracy z dzieckiem z zespołem Aspergera, być cierpliwy i konsekwentny, nawet odpowiednio modelować głos, dawać dziecku proste komunikaty. Rodzice powinni stosować się do zaleceń i otaczać dzieci ogromną miłością (potrzebują jej bardzo dużo). 

A jak dzieci w grupie reagują na zachowania kolegi, koleżanki z ZA?

Uważam, że pod tym względem żyjemy w dobrych czasach - dzieci są bardziej tolerancyjne i zdają sobie sprawę z tego, że jesteśmy różni. Szczególnie dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym nie stanowi problemu to, że np. kolega w tej chwili skupia się na jednym przedmiocie i nic wokół go nie interesuje, że nie chce w tym momencie bawić się ze wszystkimi, przecież każdemu się to zdarza.

Oczywiście zdarza się, że ten proces nie przebiega tak dobrze, dzieci napotykają przeciwności i doznają nieprzyjemności ze strony rówieśników i osób dorosłych. Obserwuję problem z perspektywy wielu lat mojej pracy. 20 lat temu rozmawiałabym na ten temat inaczej. Dzieci kiedyś były mniej tolerancyjne. Teraz jestem pełna podziwu i optymizmu, patrząc na zachowania moich wychowanków. 

Jakie efekty daje IPET? 

Dziecko staje się bardziej otwarte na zmiany, bardziej elastyczne w myśleniu, akceptowaniu zmian i przystosowaniu się do warunków otoczenia, chętniej się integrują. Zmiany w zachowaniach nie przychodzą szybko, ale kluczem do sukcesu jest codzienne, regularne ćwiczenie umiejętności. 

Co, jeśli dziecko nie zostanie skierowane do poradni i nie dostanie orzeczenia o zespole Aspergera?

Bez odpowiedniego wsparcia i regularnych ćwiczeń, problem nie zniknie, a może się pogłębić. Szczególnie umiejętności społeczno-emocjonalne i komunikacyjne same się nie rozwiną. Z wiekiem może być gorzej. Problemy mogą się pogłębiać i doprowadzić nawet do zaburzeń psychicznych, np. depresji czy zaburzeń lękowych. Dlatego ważne jest, aby rodzice zwrócili uwagę na niepokojące zachowania dziecka już w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym i skonsultowali to ze specjalistą. Orzeczenie o ZA i trening umiejętności z odpowiednimi osobami może przynieść naprawdę dobre efekty, dzięki którym osoba z ZA będzie lepiej odnajdywać się w życiowych sytuacjach. 

Zobacz też rozmowę z mamą chłopca z ZA. Maria Natalia Tymańska: Teo to typowe dziecko z zespołem Aspergera

Zobacz wideo Kosma męczył się przez 30 lat. "Diagnoza to była ulga"
Więcej o:
Copyright © Agora SA