Jakie są rodzaje zdań? Wyjaśnienie zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie z przykładami

Rodzaje zdań to jedno z podstawowych zagadnień gramatycznych, które trzeba poznać. Tylko wtedy możemy mieć pewność, że to, co napisaliśmy jest skonstruowane poprawnie i logicznie. Jak powinno wyglądać dobrze zbudowane zdanie?

Polska gramatyka uznawana jest za jedną z trudniejszych na świecie. Aby opanować wszystkie jej zasady, zapamiętać wyjątki i potrafić ją odpowiednio stosować, należy bardzo się przyłożyć. Mimo to i tak często mamy wątpliwości, czy zbudowane przez nas zdania są poprawne.

Podmiot i orzeczenie - warunki konieczne do powstania zdania

Zdanie - co to właściwie jest? Zgodnie z formułą zdanie to zespół wyrazów, które mają na celu przekazanie jakiejś określonej treści. Budowa zdania opiera się na różnych powiązaniach zachodzących pomiędzy wyrazami. Dana konstrukcja musi zawierać orzeczenie, by uznać ją za  zdanie.

Orzeczenie to część zdania, która wyraża czynność. Najczęściej wyrażone jest za pomocą czasownika w formie osobowej. W zdaniu: "Paweł wyszedł z domu, by zrobić zakupy", funkcję orzeczenia pełni słowo "wyszedł" (czasownik w formie osobowej). Kolejnym nierozerwalnie związanym z budową zdania elementem jest podmiot. Podmiot to część zdania, która określa nam wykonawcę czynności. W powyższym zdaniu podmiotem będzie więc "Paweł" (rzeczownik).

Istnieją jednak wyrażenia, które nie zawierają orzeczenia - nazywamy je wtedy równoważnikami zdań (np. "Tylko spokojnie"). Mogą także występować zdania, w których podmiot jest domyślny - wówczas wynika on z kontekstu, a wskazuje na niego forma czasownika (np. "Zrobił nieśmiały krok do przodu" - podmiot domyślny to "on" - "zrobił").

Jakie są rodzaje zdań?

Kiedy już ustalimy, że nasze zdanie posiada podmiot i orzeczenie, wówczas możemy zastanowić się, z jakim rodzajem zdania mamy do czynienia. Przede wszystkim dzielą się one na zdania pojedyncze i złożone:

  • zdanie pojedyncze zawiera tylko jedno orzeczenie. Takie zdania dzielą się dodatkowo na zdania pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte. Zdania nierozwinięte będą składać się tylko z podmiotu i orzeczenia ("Adaś idzie!", "Kasia nie odpowiedziała"). Rozwinięte natomiast będą oprócz podmiotu i orzeczenia, posiadały również dodatkowe elementy zdania (przydawki, dopełnienia, okoliczniki - "Powiedział Tomek nieśmiało", "Mały chłopiec idzie wąską ścieżką");
  • zdania złożone to zdania zawierające więcej niż jedno orzeczenie ("Dostał piątkę, chociaż popełnił błędy").

Rodzaje zdań złożonych

W przypadku zdań pojedynczych sprawa jest dość prosta. Gramatyczne schody zaczynają się w przypadku zdań złożonych. Takie zdania posiadają kilka typów i podtypów. Główne rodzaje zdań złożonych to zdania złożone podrzędnie i współrzędnie. 

  • W zdaniu złożonym współrzędnie zdania składowe nie określają się wzajemnie. Co to oznacza? Jedno zdanie składowe nie wynika z treści drugiego i może istnieć osobno (np. "Jem śniadanie i czytam gazetę" może być rozbite na: "Jem śniadanie. Czytam gazetę"). Wyjątek stanowi zdanie złożone współrzędne wynikowe - wtedy jedna czynność wynika z drugiej (np. "Marek jest systematyczny, więc nie ma zaległości w pracy");
  • W zdaniach złożonych podrzędnie jedno zdanie składowe (zdanie podrzędne) wynika z drugiego (zdania nadrzędnego) i zastosowane samodzielnie nie zachowuje sensu, np. "Okazało się, że pisały o tym wszystkie gazety". Cechą zdań złożonych podrzędnie jest to, że poszczególne zdania składowe oddziela się przecinkiem.

Rodzaje zdań złożonych podrzędnie

Zdania złożone podrzędnie posiadają bardzo wiele podtypów. Poniżej przedstawiamy kilka wybranych, najczęściej występujących rodzajów zdań podrzędnych:

  1. przydawkowe (jaki? jaka? jakie? czyj? czyja? czyje? który? która? które? ile? czego? z czego?) - np. "Usta, które kłamią, zabijają duszę" (odpowiada na pytanie "jakie?" - "które kłamią, zabijają duszę");
  2. dopełnieniowe (kogo? czego? komu? czemu? co? z kim? z czym? o kim? o czym?) - np. "Wiem, że nic nie wiem" (Wiem o czym? Że nic nie wiem); 
  3. okolicznikowe, które dzielą się na:
  • miejsca (gdzie? skąd? dokąd? którędy?) - np. "Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga";
  • czasu (kiedy? jak długo? w jakim czasie? dopóki? odkąd?) - np. "Nie mów, kiedy cię nie poproszą" (Nie mów kiedy? Kiedy cię nie poproszą);
  • sposobu (jak? w jaki sposób?) - np. "Wykonał zadanie tak, jak jest napisane w instrukcji".

Zdania złożone współrzędnie i podrzędnie - jak się ich nauczyć?

Aby dobrze zrozumieć istotę różnic między różnymi typami zdań, należy rozpatrzyć wiele przypadków. Wystarczy wziąć pierwszą książkę, którą mamy w zasięgu ręki i zdanie po zdaniu analizować jego budowę. Przykłady zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie znajdziemy w każdej powieści literackiej, ale także czasopiśmie czy gazecie. Warto też robić testy on-line na stronach edukacyjnych takich jak: epodreczniki.pl,pisupisu.pl czy wordwall.net.

Zobacz wideo Pandemia trwa, a wakacje się kończą. Uczniowie mają wrócić do szkół
Więcej o: