Komórki macierzyste - gdzie powstają i co leczą? Czy warto bankować krew pępowinową?

Komórki macierzyste to komórki, które posiadają dwie wyjątkowe zdolności. Potrafią się w teoretycznie nieograniczony sposób dzielić i przekształcać w różne typy komórek. Mają zdolność podziału i regeneracji, czyli zastępują obumierające komórki nowymi. Komórki macierzyste pobierane są po odwirowaniu ze szpiku kostnego, z krwi pępowinowej lub z krwi obwodowej. Co jeszcze trzeba wiedzieć o komórkach macierzystych? Czy warto bankować krew pępowinową?

Komórki macierzyste, zwane komórkami pnia (SC - stem cells) to biologiczne jednostki, które mają niezwykłe właściwości. To zdolność do potencjalnie nieograniczonej liczby podziałów (samoodnawiania swojej puli) oraz różnicowania się w komórki innych typów. Komórki macierzyste budują każdy żywy organizm i występują w początkowej fazie powstawania wszystkich tkanek organizmu. Są pierwotne i niewyspecjalizowane. Swoją budową i funkcją dopasowują się do tkanki, w której się znajdują. Gdzie powstają komórki macierzyste? Pozyskuje się je po odwirowaniu ze szpiku kostnego, z krwi pępowinowej lub z krwi obwodowej.

Zobacz także:

Zobacz wideo

Typy komórek macierzystych

Wyróżnia się trzy zasadnicze typy komórek macierzystych, które mają różne zdolności, potencjalne możliwości i zastosowania. To:

  • tkankowe komórki macierzyste (TSC - Tissue Stem Cells),
  • zarodkowe lub embrionalne komórki macierzyste (ESC - Embryonic Stem Cells),
  • indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste (iPSC - Induced Pluripotent Stem Cells).

Tkankowe komórki macierzyste są obecne w niektórych tkankach zarówno u płodu, jak i dojrzałego człowieka. Najbardziej znanym przykładem tkankowych komórek macierzystych są macierzyste komórki szpiku, które są wykorzystywane do przeszczepów u pacjentów z białaczką. Inne mogą być pozyskiwane z tkanki tłuszczowej czy bezpośrednio z krwi, także z krwi pępowinowej. TSC mają ograniczone możliwości różnicowania się. Zarodkowe komórki macierzyste mogą być pobrane tylko z blastocysty, mają zdolność przekształcania się w każdą komórkę organizmu. Z kolei indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste to komórki pobrane z ukształtowanego organizmu, a następnie przeprogramowanymi genetycznie w warunkach laboratoryjnych.

Leczenie komórkami macierzystymi

Wiele się mówi o leczeniu komórkami macierzystymi różnych schorzeń. Co faktycznie leczą komórki macierzyste? Co jest obietnicą, a co faktem? W jakich sytuacjach klinicznych potwierdzono skuteczność leczenia komórkami macierzystymi?

Prof. dr hab. Józef Dulak ostrzega, że tzw. terapie komórkami macierzystymi niekiedy nie mają nic wspólnego ani z terapią, ani z komórkami macierzystymi. Jednocześnie wskazuje na trzy sytuacje, gdzie zastosowanie komórek macierzystych jest zasadne. To:

  1. przeszczepy szpiku kostnego, czyli m.in. krwiotwórczych komórek macierzystych, dzięki którym leczy się nowotwory krwi lub niedobory odporności,
  2. leczenie rogówki oka metodą Holoclar, która wykorzystuje tzw. komórki rąbkowe znajdujące się w oku i mające zdolność regeneracji rogówki. Stosuje się je u pacjentów, u których jedno oko uległo uszkodzeniu. Metoda polega na pobraniu komórek macierzystych ze zdrowego oka, wyhodowaniu z nich w laboratorium komórek rogówki i wszczepieniu ich do oka chorego.
  3. przeszczepy komórek skóry w przypadku bardzo ciężkich oparzeń lub owrzodzeń.

W innych wskazaniach klinicznych wykorzystuje się komórki macierzyste w formie eksperymentu, ale skuteczność takich terapii nie została jeszcze potwierdzona badaniami. Ponieważ komórki macierzyste cieszą się ogromnym zainteresowaniem naukowców, możliwe jest, że z czasem znajdą kolejne zastosowania.

W kontekście leczenia komórkami macierzystymi pojawia się pytanie "czy osocze to komórki macierzyste". Ma ono związek z tym, że zarówno komórki macierzyste, jak i osocze bogatopłytkowe pozyskiwane są z krwi, można je też wykorzystać do leczenia bólu i stanów zapalnych. Terapie te nie są jednak tożsame.

Czy warto przechowywać komórki macierzyste i bankować krew pępowinową?

Komórki macierzyste zawarte w krwi pępowinowej mają zdolność odnawiania się i przekształcania w inne komórki, co teoretycznie może pozwalać na regenerację uszkodzonych tkanek. Z tego powodu do rodziców spodziewających się dziecka kierowane są propozycje bankowania krwi pępowinowej. Czy ma to sens?

Kwestia jest złożona, a i budzi wiele emocji, kontrowersji i wątpliwości. W ogromnym skrócie można powiedzieć, że przechowywanie krwi pępowinowej w prywatnych bankach jest uzasadnione, jeżeli dawca ma rodzeństwo, u którego rozpoznano chorobę wymagającą przeszczepu, a nie znaleziono dla niego niespokrewnionego dawcy. Prawdopodobieństwo bowiem wykorzystania własnej krwi pępowinowej jest bardzo małe, trudne do oszacowania (prawdopodobnie pomiędzy 0,04% do 0,0005% w ciągu pierwszych 20 lat życia). Tym samym przechowywanie krwi pępowinowej dla własnego użytku nie jest rekomendowane - podaje American Society for Bone Marrow Transplantation (ASBMT). Dlaczego?

Wyjaśnia to stanowisko ACOG (American College of Obstetricians and Gynecologists - Amerykańskiego Kolegium Położników i Ginekologów). Według specjalistów krew pępowinowa pobrana od noworodka nie może być użyta do leczenia choroby genetycznej lub nowotworu złośliwego u tej samej osoby (przeszczep autologiczny), ponieważ zawiera ten sam wariant genetyczny lub komórki przednowotworowe.

Zasadność rutynowego zbierania i przechowywania krwi pępowinowej w prywatnych bankach krwi pępowinowej nie jest poparta dostępnymi dowodami. Gromadzenie krwi pępowinowej ma sens w bankach publicznych, gdzie komórki mogą być wykorzystane przez dowolną osobę, a nie jedynie przez dawcę. To zalecana metoda uzyskiwania krwi pępowinowej do stosowania w transplantacji, terapiach immunologicznych lub innych potwierdzonych medycznie.

Więcej o:
Copyright © Agora SA