Komórki macierzyste, zwane komórkami pnia (SC - stem cells) to biologiczne jednostki, które mają niezwykłe właściwości. To zdolność do potencjalnie nieograniczonej liczby podziałów (samoodnawiania swojej puli) oraz różnicowania się w komórki innych typów. Komórki macierzyste budują każdy żywy organizm i występują w początkowej fazie powstawania wszystkich tkanek organizmu. Są pierwotne i niewyspecjalizowane. Swoją budową i funkcją dopasowują się do tkanki, w której się znajdują. Gdzie powstają komórki macierzyste? Pozyskuje się je po odwirowaniu ze szpiku kostnego, z krwi pępowinowej lub z krwi obwodowej.
Zobacz także:
Wyróżnia się trzy zasadnicze typy komórek macierzystych, które mają różne zdolności, potencjalne możliwości i zastosowania. To:
Tkankowe komórki macierzyste są obecne w niektórych tkankach zarówno u płodu, jak i dojrzałego człowieka. Najbardziej znanym przykładem tkankowych komórek macierzystych są macierzyste komórki szpiku, które są wykorzystywane do przeszczepów u pacjentów z białaczką. Inne mogą być pozyskiwane z tkanki tłuszczowej czy bezpośrednio z krwi, także z krwi pępowinowej. TSC mają ograniczone możliwości różnicowania się. Zarodkowe komórki macierzyste mogą być pobrane tylko z blastocysty, mają zdolność przekształcania się w każdą komórkę organizmu. Z kolei indukowane pluripotencjalne komórki macierzyste to komórki pobrane z ukształtowanego organizmu, a następnie przeprogramowanymi genetycznie w warunkach laboratoryjnych.
Wiele się mówi o leczeniu komórkami macierzystymi różnych schorzeń. Co faktycznie leczą komórki macierzyste? Co jest obietnicą, a co faktem? W jakich sytuacjach klinicznych potwierdzono skuteczność leczenia komórkami macierzystymi?
Prof. dr hab. Józef Dulak ostrzega, że tzw. terapie komórkami macierzystymi niekiedy nie mają nic wspólnego ani z terapią, ani z komórkami macierzystymi. Jednocześnie wskazuje na trzy sytuacje, gdzie zastosowanie komórek macierzystych jest zasadne. To:
W innych wskazaniach klinicznych wykorzystuje się komórki macierzyste w formie eksperymentu, ale skuteczność takich terapii nie została jeszcze potwierdzona badaniami. Ponieważ komórki macierzyste cieszą się ogromnym zainteresowaniem naukowców, możliwe jest, że z czasem znajdą kolejne zastosowania.
W kontekście leczenia komórkami macierzystymi pojawia się pytanie "czy osocze to komórki macierzyste". Ma ono związek z tym, że zarówno komórki macierzyste, jak i osocze bogatopłytkowe pozyskiwane są z krwi, można je też wykorzystać do leczenia bólu i stanów zapalnych. Terapie te nie są jednak tożsame.
Komórki macierzyste zawarte w krwi pępowinowej mają zdolność odnawiania się i przekształcania w inne komórki, co teoretycznie może pozwalać na regenerację uszkodzonych tkanek. Z tego powodu do rodziców spodziewających się dziecka kierowane są propozycje bankowania krwi pępowinowej. Czy ma to sens?
Kwestia jest złożona, a i budzi wiele emocji, kontrowersji i wątpliwości. W ogromnym skrócie można powiedzieć, że przechowywanie krwi pępowinowej w prywatnych bankach jest uzasadnione, jeżeli dawca ma rodzeństwo, u którego rozpoznano chorobę wymagającą przeszczepu, a nie znaleziono dla niego niespokrewnionego dawcy. Prawdopodobieństwo bowiem wykorzystania własnej krwi pępowinowej jest bardzo małe, trudne do oszacowania (prawdopodobnie pomiędzy 0,04% do 0,0005% w ciągu pierwszych 20 lat życia). Tym samym przechowywanie krwi pępowinowej dla własnego użytku nie jest rekomendowane - podaje American Society for Bone Marrow Transplantation (ASBMT). Dlaczego?
Wyjaśnia to stanowisko ACOG (American College of Obstetricians and Gynecologists - Amerykańskiego Kolegium Położników i Ginekologów). Według specjalistów krew pępowinowa pobrana od noworodka nie może być użyta do leczenia choroby genetycznej lub nowotworu złośliwego u tej samej osoby (przeszczep autologiczny), ponieważ zawiera ten sam wariant genetyczny lub komórki przednowotworowe.
Zasadność rutynowego zbierania i przechowywania krwi pępowinowej w prywatnych bankach krwi pępowinowej nie jest poparta dostępnymi dowodami. Gromadzenie krwi pępowinowej ma sens w bankach publicznych, gdzie komórki mogą być wykorzystane przez dowolną osobę, a nie jedynie przez dawcę. To zalecana metoda uzyskiwania krwi pępowinowej do stosowania w transplantacji, terapiach immunologicznych lub innych potwierdzonych medycznie.