Fobia społeczna, nazywana również nerwicą społeczną lub zaburzeniem lęku społecznego to zaburzenie lękowe z grupy zaburzeń nerwicowych. Bywa mylone z nadmierną nieśmiałością. Określenie fobia społeczna, jak i definicja zaburzenia, zostały stworzone przez Isaaca Marksa i Geldera w latach 60. XX wieku. Inne określenia stosowane dla fobii społecznej to: socjofobia, fobia socjalna, chorobliwa nieśmiałość. Do klasyfikacji ICD-10 fobia społeczna została wpisana w 1992 roku.
Fobia społeczna występuje u maksymalnie 9% społeczeństwa, częściej wśród kobiet niż mężczyzn. Jej pierwsze objawy pojawiają się z reguły w okresie dojrzewania. Fobia społeczna u dzieci pojawia się częściej, gdy stwierdzono ją u jednego z rodziców. To zaburzenie niepsychotyczne, przez wielu specjalistów uznawane za chorobę cywilizacyjną.
Zaburzenie pojawia się w dwóch postaciach. Jeśli lęki dotyczą niemal wszystkich sytuacji społecznych, z wyjątkiem sytuacji związanych z najbliższą rodziną czy ścisłym kręgiem przyjaciół, jest to fobia uogólniona. Fobia nieuogólniona występuje wówczas, gdy lęk dotyczy tylko niektórych sfer i typów aktywności społecznej, na przykład wystąpień publicznych.
Fobia społeczna - przyczyny i objawy
Przyczyn zaburzenia upatruje się w czynnikach genetycznych, psychologicznych, społeczno-kulturowych i neurobiologicznych. Powodami pojawienia się fobii społecznej może być: obniżona samoocena, odrzucenie przez grupę, strach przed kompromitacją, brak umiejętności autoprezentacyjnych, depresja, traumatyczne przeżycia.
Najbardziej typowymi objawem fobii społecznej jest silny lęk związany z obawą przed ośmieszeniem się, kompromitacją lub poniżeniem w różnych sytuacjach o charakterze społecznym. Lęk dotyczy kontaktów z innymi ludźmi - stresująca jest sama ich obecność. Lękowi towarzyszą różne objawy, takie jak czerwienienie się, drżenie rąk i mięśni, przyspieszone bicie serca, kołatanie serca, duszności, szumienie w uszach, uczucie gorąca, pocenie się czy zawroty głowy. Osoba dotknięta fobią społeczną jest przekonana, że objawy te są dla widoczne i kompromitujące.
Fobii społecznej często towarzyszą inne schorzenia na tle nerwicowym, takie jak agorafobia, czyli lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni, depresja czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenia afektywne dwubiegunowe czy zaburzenia odżywiania.
Fobia społeczna a nieśmiałość
Fobia społeczna, z uwagi na wiele wspólnych objawów, może być mylona z nieśmiałością. Wspólnym mianownikiem jest między innymi milczenie w towarzystwie innych osób czy unikanie rozmów. Zarówno osoby nieśmiałe, jak i dotknięte fobią społeczną, wydają się introwertyczne i wycofane, mało towarzyskie i skryte. Różnicę stanowi bardzo silny lęk i unikanie sytuacji społecznych za wszelką cenę oraz udręka, jaka towarzyszy kontaktom z innymi - osoby nieśmiałe z tym się nie zmagają.
Fobia społeczna - konsekwencje. Jak z nią żyć?
Nieleczona fobia społeczna może przyjmować postać chroniczną, w konsekwencji upośledzając codzienne funkcjonowanie społeczne i zawodowe, prowadząc do wycofania z relacji społecznych. Tym samym zlekceważona fobia społeczna skutkuje ograniczeniami życiowymi.
Konsekwencjami zaburzenia może być:
- skłonność do nadużywania alkoholu (spożywanie alkoholu doraźnie zmniejsza odczucie lęku),
- skłonność do zażywania substancji psychoaktywnych,
- unikanie wystąpień publicznych, jedzenia w restauracjach, przebywania z ludźmi,
- izolowanie się od społeczeństwa, samotniczy tryb życia,
- życie w społeczeństwie, załatwianie spraw urzędowych, a nawet praca zawodowa stają się torturą,
- w kontakcie z ludźmi pojawiają się krepujące objawy somatyczne, aż po napady panicznego lęku,
- samo wyobrażenie sobie stresującej sytuacji społecznej może być paraliżujące.
U osób z fobią społeczną strach budzą codzienne sytuacje, a choć osoba zaburzona wie, że jej lęk jest nadmierny bądź nieadekwatny, nie potrafi sobie z nim poradzić.
Jak pokonać fobię społeczną? Rozpoznanie i leczenie
Fobia społeczna, która pojawia się w młodym wieku, często jest odbierana jako wyjątkowa nieśmiałość. Lekceważenie objawów i trudności diagnostyczne sprawiają, że nieleczona staje się schorzeniem chronicznym, które może trwać całe życie.
Fobię społeczną rozpoznaje się, gdy u pacjenta pojawia się:
- obawa, że słowo bądź zachowanie może być źródłem upokorzenia,
- lęk przed upokorzeniem, który jest nadmierny,
- obawa przed pojawieniem się w towarzystwie (lub samo myślenie o tym) - ta wywołuje lęk i objawy somatyczne,
- unikanie sytuacji społecznych,
- silny stres związany z obecnością innych ludzi,
- cierpienie wywołane unikaniem sytuacji społecznych,
- problemy społeczne i zawodowe.
Do określania nasilenia fobii społecznej służy skala lęku społecznego, opracowana przez amerykańskiego specjalistę Michaela Liebowitza. Fobię społeczną leczy się terapią poznawczo-behawioralną oraz farmakologicznie, głównie lekami przeciwdepresyjnymi. Najważniejsze to nie lekceważyć i nie bagatelizować zaburzenia, a podjąć stosowne działania.
