Nerwica - objawy, diagnoza, leczenie

Nerwica: rodzaje

Współczesne klasyfikacje nerwic odnoszą się przede wszystkim do lęku, który jest ich podstawowym objawem, dlatego też zaburzenia nerwicowe dzieli się na:

• zaburzenia lękowe (fobie, lęk napadowy, lęk uogólniony)
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw)
• zaburzenia pod postacią somatyczną i zaburzenia dysocjacyjne (m.in. nerwica hipochondryczna)
• reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

Nerwice można również próbować dzielić ze względu na sytuacje w których występują. Na takiej podstawie można wyróżnić takie rodzaje nerwic jak:

• nerwica zawodowa
• nerwica małżeńska
• nerwica niedzielna
• nerwica pourazowa

Nerwica: przyczyny

Nerwice mają swoje źródła w wewnętrznych konfliktach psychologicznych oraz trudnych sytuacjach i problemach, których chory nie był w stanie samodzielnie rozwiązać. Najczęściej są to momenty, które zdarzają się w życiu każdego człowieka czyli np. problemy w domu, pracy lub szkole, zmiana miejsca zamieszkania, nagła choroba lub traumatyczne przeżycie czy śmierć bliskiej osoby. Jest całkowicie normalne, że powodują stres i cierpienie z którym ciężko sobie poradzić. U niektórych osób takie sytuacje prowadzą do zaburzeń nerwicowych. Niektórzy są bardziej podatni od innych na wystąpienie takich zaburzeń ze względu na indywidualne cechy osobowości. Wpływ na to mają także czynniki biologiczne, społeczno-kulturowe a nawet charakter i warunki wykonywanej pracy. Szczególnie podatne na pojawienie się zaburzeń nerwicowych są:

• dzieci nieakceptowane przed rodziców
• dzieci z rodzin rozbitych i w których dominowały konflikty
• dzieci z rodzin społecznie i ekonomicznie wykluczonych
• studenci
• wdowy
• osoby, które utraciły status społeczny np. bezrobotni, emeryci
• grupy zawodowe ze znacznym obciążeniem psychicznym (sprzedawcy, lekarze, aktorzy, pracownicy zmianowi)

Osoby zmagające się z nerwicami bardzo często mają:

• podwyższony poziom niepokoju i lęku
• niski próg frustracji
• zawyżone aspiracje
• poczucie niższej wartości, żalu do innych

Najczęstszą formą jaką przybierają nerwice są zaburzenia lękowe (nerwica lękowa). Mogą przybierać postać fobii, przewlekłych stanów lękowych (tzw. lęk uogólniony) oraz nagłych ataków lęku.

Lęk uogólniony, czyli przewlekłe stany lękowe

Lęk uogólniony to stan długotrwałego niepokoju. Chorzy mają ciągłe uczucie niejasnego zagrożenia, którym się zamartwiają. Jednocześnie nie są w stanie określić konkretnych źródeł lęku. Taki stan powoduje:

• problemy ze snem oraz koncentracją
• bóle głowy, mięśni i kręgosłupa
• przewlekłe biegunki
• kołatanie serca

Ewentualne leczenie może utrudniać mechanizm błędnego koła, który polega na tym, że chory skupiając swoją uwagę na objawach nasila je i zwiększa niepokój przed ich wystąpieniem. Często chorzy wiążą swoje objawy z wyobrażoną, zagrażającą ich życiu chorobą somatyczną.

Lęk napadowy pojawia się nieoczekiwanie

Lęk napadowy jest najbardziej dramatycznym rodzajem zaburzeń lękowych. To nagły atak paniki, który może trwać od kilku minut do kilku godzin. Pojawia się w niespodziewanie w różnych nieoczekiwanych sytuacjach. Jest tak silny, że chorzy mogą nawet płakać i głośno wzywać pomocy. Towarzyszy temu poczucie nadciągającej katastrofy lub śmierci. Objawy zewnętrzne to:

• nadmierne pocenie
• suchość w jamie ustnej
• mrowienie, drętwienie rąk i nóg
• uderzenia ciepła
• parcie na pęcherz
• trudności w oddychaniu
• kołatanie serca

Powtarzające się napady lęku mogą bardzo poważnie utrudniać normalne funkcjonowanie. Dodatkowo chorzy po kolejnych atakach żyją w strachu przed ich powtórzeniem.

Pierwszy napad lęku może być związany z konkretnym wydarzeniem jak np.:

• nieszczęśliwy wypadek
• choroba
• śmierć wśród bliskich
• nadużycie alkoholu

Fobie - lęk przed konkretnym czynnikiem

Szczególnym przypadkiem zaburzeń lękowych są fobie. To lęk przed znalezieniem się określonej sytuacji lub przed kontaktem ze zwierzętami bądź przedmiotami. Mimo że osoby cierpiące na fobie są świadome braku realnych podstaw do lęku, nie są w stanie tego skontrolować. W konsekwencji starają się unikać bodźców lękowych co komplikuje codzienne życie.

Fobie można podzielić na trzy grupy:

1. agorafobie  to nie tylko lęk przed otwartą przestrzenią, ale również przed zamkniętymi, zatłoczonymi miejscami, czy przed oddalaniem się od domu. Może objawiać się lękiem napadowym
2. fobie społeczne - lęk przed obecnością w grupie obcych osób. Najczęściej objawia się trudnościami z publicznym występowaniem, zabieraniem głosu.
3. fobie proste - lęk przed konkretnymi przedmiotami, sytuacjami jak np. przed pająkami, psami, krwią itd. Pełny katalog tego rodzaju fobii jest nieograniczony, jednak ze wszystkich rodzajów fobii najmniej wpływają na prowadzenie normalnego życia.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

Całkiem inną grupą zaburzeń nerwicowych, są zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, czyli nerwica natręctw. Mogą przyjąć formę nawracających i niechcianych myśli - obsesji lub natrętnie powtarzanych działań - kompulsji. Jedne i drugie są odczuwane jako niechciane i narzucone, powodują napięcie i niepokój, jednak ewentualne przeciwstawienie się im wywołuje lęk.

Najczęstsze natręctwa dotyczą myśli o stanie zdrowia lub możliwości zabrudzenia czy zakażenia się. Mogą być również związane z seksualnością, religią lub moralnością. Przykładowe natrętnie powtarzane czynności to: liczenie numerów domów, chodzenie po określonych płytach chodnikowych, ciągłe mycie rąk, a nawet przymusowe samookaleczenia.

Osoby cierpiące na nerwicę natręctw są dokładne i pedantyczne oraz mają sztywne wartości moralne i normy społeczne.

Zaburzenia pod postacią somatyczną, nerwica histeryczna, zaburzenia dysocjacyjne

Specyficzną formą nerwicy są zaburzenia pod postacią somatyczną oraz zaburzenia dysocjacyjne. W odpowiedzi na trudne i frustrujące sytuacje dochodzi do zaburzeń świadomości i zaburzeń w układzie czuciowo-ruchowym. Mimo braku medycznych przesłanek chorzy odczuwają objawy chorób somatycznych.

W diagnozowaniu tego typu zaburzeń konieczne jest w pierwszej kolejności wykluczenie chorób mogących powodować dane objawy.

Chorzy najczęściej cierpią na takie dolegliwości jak:

• wymioty, zaparcia, wzdęcia
• bóle stawów i mięśni
• niedowłady i porażenia kończyn
• zaburzenia chodu
• opadnięcia powiek, szczękościsk
• skurcze przełyku
• zaburzenia mowy, słuchu, widzenia

Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenia nerwicowe często swoje źródła mają w trudnych i nieoczekiwanych sytuacjach. Bez wątpienia mogą nimi być zarówno silnie stresujące wydarzeni jak też poważne zmiany w życiu, wymagające przystosowania się do nich.

W przypadku osób, które nie miały wcześniej żadnych problemów psychicznych w wyniku nagłego wydarzenia jak wypadek, katastrofa żywiołowa, wojna, napad, śmierć wielu bliskich osób dochodzi do tzw. ostrej reakcji na stres. Najczęściej trwa zaledwie kilka dni i może polegać na:

• zaburzeniu pola świadomości i orientacji
• gniewie, rozpaczy
• lęku i depresji
• nadmiernej aktywności

Jeśli dojdzie do wyjątkowo trudnej sytuacji jak np. gwałt, akt terroru czy wojna mogą wystąpić opóźnione i przedłużone reakcje psychiczne tzw. zaburzenia stresowe pourazowe (Post Traumatic Stress Disorder). Trudna sytuacja jest przeżywana na nowo we śnie, na jawie, dochodzi do zobojętnienia uczuciowego. Może to trwać nawet pół roku.

Zaburzenia adaptacyjne są znacznie łagodniejszym przejawem nerwicy. Mogą pojawić się w ciągu miesiąca po zaistnieniu zmiany (zmiana miejsca zamieszkania, utrata pracy, przejście na emeryturę, choroba somatyczna, utrata bliskiego) i ustępują zwykle w ciągu około 12 miesięcy. Główne objawy to:

• smutek, przygnębienie i zamartwianie się
• ograniczona zdolność do wykonywania codziennych czynności
• objawy lękowe

Zaburzenia neurasteniczne

Termin nerwica neurasteniczna nie jest wymieniany we współczesnych klasyfikacjach zaburzeń nerwicowych, które koncentrują się przede wszystkim na odczuwaniu lęku i jego konsekwencjach. Mimo tego wiele osób doświadcza typowych objawów neurastenicznych czyli:

• osłabienia, wyczerpania, zwiększonej męczliwości
• drażliwości
• zmiennego nastroju
• trudności w działaniu

Takie objawy mogą pojawić się m.in. jako efekt nadmiernego stresu i napięcia lub też jako odpowiedź organizmu na trudne warunki życia, niewłaściwe odżywianie czy powtarzające się przykre sytuacje.

O ile to możliwe na poprawę takiego stanu może mieć wpływ zmiana otoczenia, wypoczynek czy aktywność fizyczna.

Nerwica: diagnoza

Nerwicę można rozpoznać już podczas rozmowy z chorym. Głównym narzędziem służącym do postawienia diagnozy jest wywiad szczegółowy, podczas którego należy zebrać informacje o:

• dolegliwościach i objawach
• przebiegu zaburzeń
• środowisku w którym funkcjonuje chory (rodzina, szkoła, praca)
• trudnościach i problemach życiowych
• szczegółach życia uczuciowego i seksualnego

Doświadczony lekarz jest stanie wiele odczytać również z samego zachowania chorego.

Postawienie ostatecznej diagnozy powinno być poprzedzone badaniami somatycznymi i neurologicznymi. Konieczna jest także diagnostyka różnicowa, aby wykluczyć inne zaburzenia psychiczne i somatyczne.

Nerwica: leczenie

Najczęściej stosowaną metodą leczenia nerwic jest psychoterapia. W pierwszej kolejności chory powinien zrozumieć i zaakceptować fakt, że zaburzenia na które cierpi mają podłoże psychiczne. Kiedy to się uda, należy próbować usunąć przyczyny powodujące i utrwalające zaburzenia.

W celu uzyskania lepszych efektów psychoterapia indywidualna może być wspomagana psychoterapią grupową.

Inną formą leczenia osób z zaburzeniami nerwicowymi jest farmakoterapia. Stosuje się ją samodzielnie lub jako metoda przygotowująca i wspierająca psychoterapię. Najczęściej wybiera się leki przeciwlękowe (anksjolityczne). Powinny być jednak stosowane z rozwagą ze względu na duże ryzyko uzależnienia. Drugą grupą leków stosowanych w leczeniu nerwic to antydepresanty (m.in. przy nerwicy natręctw).

Większość przypadków zaburzeń nerwicowych może być leczona ambulatoryjnie. W najcięższych przypadkach (nerwice natręctw, fobie) może być konieczny pobyt w szpitalu lub sanatorium. Niekiedy nerwice mogą prowadzić do niezdolności do pracy.

Bibliografia:

"Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny" pod red. prof. dr. hab. med. Adama Bilikiewicza, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006

"Leczenie zaburzeń nerwicowych", Małgorzata Rzewuska, Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii 99, 1, 47-75

Przeczytaj także:

• Coraz więcej polskich dzieci ma problemy psychiczne. Pomysł rządu: psycholog w każdej szkole i terapie rodzin
  
• Zabraniasz dziecku obgryzania paznokci? Nie masz racji
  
• Ciągle przestawiasz budzik na 'drzemkę'? 5 wkurzających nawyków, których chcemy się pozbyć, ale... niepotrzebnie!