Wysoka wrażliwość jest czymś innym niż nieśmiałość, introwersja, "wolne rozgrzewanie się", zahamowanie czy wysoka lękliwość - cechy dobrze zbadane i opisane w psychologii. Ludzie wysoko wrażliwi - zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe - przejawiają wyraźną skłonność do refleksji, mają trudności z podejmowaniem decyzji (wynikające z uwzględniania w tym procesie wszystkich, nawet najmniej prawdopodobnych opcji), a także wolno przyzwyczajają się do nowych sytuacji (ze względu na konieczność przyjrzenia się wszystkim aspektom). Łatwo ulegają nadmiernemu pobudzeniu, gdyż zauważają wszystko, co nowe, i myślą o tym znacznie intensywniej niż inni. Często dużo silniej odbierają odczucia płynące z ciała, a niezaspokojenie podstawowych potrzeb (głód, pragnienie, niewyspanie) powoduje u nich wyraźne pogorszenie funkcjonowania.
Dzieci o wysokiej wrażliwości cechuje reaktywność emocjonalna połączona z silną empatią. Wysoko wrażliwe dziecko jest jak księżniczka na ziarnku grochu, która przez siedem mięciutkich materacy naprawdę czuje uwierające ziarenko, ale nie zawsze ci o tym powie, bo nie chce cię zranić, kiedy widzi, że jesteś w nie najlepszym nastroju.
Portret wrażliwca
Przeprowadzono już wiele badań w tym obszarze. Ludzie, którzy są wysoko wrażliwi, są tacy za sprawą specyficznej konstelacji układu nerwowego. Wysoka wrażliwość nie jest czymś, czego się nauczyli. Kwestionariusze do diagnozy wysokiej wrażliwości zawierają takie charakterystyki, jak:
- ma bogate i złożone życie wewnętrzne;
- głęboko porusza go sztuka i muzyka;
- łatwo się przeciąża;
- ma trudności z wykonywaniem zadania pod presją czasu;
- łatwo zauważa nastroje innych ludzi i ulega tym nastrojom;
- jest wrażliwy na ból, kofeinę i głód;
- jest skupiony na wrażeniach płynących z ciała;
- łatwo zauważa nawet subtelne zmiany natężenia bodźców.
Układ nerwowy dzieci wysoko wrażliwych jest hiperreaktywny, co przyczynia się do zwiększenia reaktywności emocjonalnej, obniżenia progu rejestrowania informacji sensorycznych (np. osobie przeszkadza hałas lub jasne światło) oraz zwiększenia świadomości subtelności bodźca (np. osobę mogą drażnić delikatne, pojawiające się na chwilę zapachy). Obszary mózgu powiązane z wysoką wrażliwością w dużym stopniu pokrywają się z obszarami, które odpowiadają za empatię. Wysoka wrażliwość jest cechą wrodzoną, związaną z temperamentem, uwarunkowaną neurologicznie i powiązaną z większą pobudliwością komórek nerwowych. To dlatego wysoko wrażliwe dzieci przejawiają większą wrażliwość na bodźce fizyczne, emocjonalne i społeczne.
Dobre i złe strony
Naukowcy powiązali omawianą właściwość z wieloma pozytywnymi cechami, takimi jak kreatywność, empatia i wrażliwość artystyczna. Nic więc dziwnego, że wysoka wrażliwość występuje częściej u artystów.
Jednocześnie osoby przejawiające tę cechę są szczególnie wrażliwe na wpływy środowiska. Wysoko wrażliwe dzieci mogą być bardziej narażone na depresję, jeśli dorastają w niesprzyjającym otoczeniu.
Niewrażliwość wydaje się niezbyt pożądaną cechą. Jednak wysoka wrażliwość również niekiedy przeszkadza w życiu. Współczesny świat z jego szybko zmieniającymi się wymaganiami zdaje się oczekiwać od nas raczej umiarkowanej wrażliwości. Ludzi niewrażliwych uczymy empatii, uważności czy inteligencji emocjonalnej, natomiast „nadwrażliwców” staramy się wyposażyć w grubą skórę, aby byli rozważniejsi, mniej emocjonalni i odporniejsi na stres.
Przede wszystkim akceptacja
Bycie rodzicem wysoko wrażliwego dziecka jest wyzwaniem, któremu często towarzyszy chęć ochrony i szczególnej troski. Czasem może też być źródłem złości czy frustracji, szczególnie gdy nie do końca rozumiemy mechanizmy stojące za zachowaniem naszego dziecka.
Aby dziecko rozwijało się harmonijnie i mogło wykorzystać cały swój potencjał, otoczenie musi zaakceptować jego możliwości biologiczne i dopasować się do nich. Zachęcanie dziecka do tego, żeby było śmielsze i twardsze, czy żeby mniej przejmowało się wszystkim, co je spotyka, może przyczynić się do wzrostu poziomu lęku i obniżenia samooceny, a także do pojawienia się poczucia, że dziecko nie może być akceptowane takie, jakie jest.
Nie oznacza to jednak, że nie mamy wspierać naszego dziecka czy towarzyszyć mu w trudnościach. Szczególnie istotne jest rozwijanie samodzielności i poczucia sprawstwa. Pokazuj mu też wszystkie zalety bycia osobą wysoko wrażliwą. Naucz dziecko rozpoznawać, nazywać oraz w bezpieczny i akceptowalny społecznie sposób przeżywać silne emocje, aby poczuło się samodzielne i kompetentne. Ucz je odmawiania i pokazuj mu, że nie musi zaspokajać wszystkich potrzeb otoczenia.
Dziecko wysoko wrażliwe może wypadać gorzej, kiedy funkcjonuje pod presją czasu lub gdy jest obserwowane czy oceniane GETTY IMAGES
Przyjazne otoczenie
Dziecko wysoko wrażliwe może wypadać gorzej, kiedy funkcjonuje pod presją czasu lub gdy jest obserwowane czy oceniane, np. przez grupę. Jeśli potrzebuje więcej czasu, aby wykonać polecenie, to poganianie, ocenianie czy okazywanie zniecierpliwienia nie pomogą - zwiększą i tak już duże pobudzenie dziecka, co uniemożliwi nie tylko sprawne wykonanie zadania, ale i komunikację. Nie naciskaj na dziecko, ale też nie zniechęcaj go do aktywności; cierpliwie wspieraj je i towarzysz mu, jeśli tego potrzebuje, w stawianiu czoła nowym wyzwaniom. Rozmawiaj z nim o tym, czym jest wysoka wrażliwość i jak może wpływać na jego funkcjonowanie. Wspólnie wypracujcie metody, które pomogą dziecku radzić sobie w trudnych dla niego sytuacjach.
Każde dziecko jest wyjątkowe
Przyjrzyj się swojemu dziecku. Spójrz na nie w nowy sposób. Spróbuj opisać je bez odwoływania się do specyficznego kontekstu twojej rodziny (np. "Tak jak ja nie lubi głośnej muzyki" czy "Zupełnie inaczej niż ja nie potrzebuje innych dzieci do zabawy").
Postaraj się odpowiedzieć na następujące pytania:
- Kim jest ten człowiek?
- Co lubi, a czego nie lubi?
- Co jest jego mocną stroną, a w czym potrzebuje wsparcia?
- Czego się boi?
- Co sprawia mu prawdziwą przyjemność?
- Kiedy odczuwa zakłopotanie, a kiedy jest z siebie dumny?
Taka bezstronna obserwacja, podobnie jak rejestracja kamerą, może ułatwić odpowiedź na pytanie, jakie metody najlepiej pomagają twojemu dziecku rozwijać się w danym (określonym tu i teraz) momencie. To ty najlepiej wiesz, czy w przypadku twojego dziecka lepiej sprawdza się tzw. wychowanie bez granic, czy też np. mądry system reguł i konsekwencji.
Wysoce wrażliwi... rodzice
Może się zdarzyć, że rozpoznasz wysoką wrażliwość u siebie. Co robić w takiej sytuacji?
- Ogranicz liczbę intensywnych bodźców w swoim otoczeniu.
- Ogranicz liczbę zadań.
- Unikaj wypalenia, wypatrując jego wczesnych objawów, takich jak poczucie przytłoczenia i niepokój.
- Przelej myśli i głębokie emocje na papier, aby nie angażowały zanadto mózgu.
- Spróbuj medytacji uważności, zwłaszcza by poradzić sobie z dużą wrażliwością na ból.
- Wykorzystaj swoją kreatywność: rysuj, koloruj, pisz.
- Wykorzystaj predyspozycję do większej empatii w celu wzmocnienia swoich relacji.
- Poczuj się komfortowo w swojej "wrażliwej skórze", bądź dumny ze swojej wrażliwości i nigdy się jej nie wstydź.
- Bądź szczery w kwestii wysokiej wrażliwości, szczególnie w bliskich relacjach.
Polecamy
O tym, jak wspierać w rozwoju wrażliwe dziecko, przeczytacie w książce Elaine Aron "Wysoko wrażliwe dziecko" wydanej niedawno przez Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne.
To także może cię zainteresować:
