Konformizm to zmiana zachowania na skutek rzeczywistego bądź wyobrażonego wpływu innych ludzi. Termin konformista powstał na gruncie języka angielskiego z elementów łacińskich (łac. conformo – nadaję kształt). Pojęcie konformizm funkcjonuje zarówno w języku potocznym, jak i w języku publicystyki oraz nauki. Często ma rozmaite odcienie znaczeniowe, a w ujęciu różnych dyscyplin naukowych rozmija się z potocznym pojmowaniem postawy. Owa wieloznaczność wynika z podejścia do relacji, jaka zachodzi pomiędzy człowiekiem a otoczeniem.
Konformizm w języku potocznym i ujęciu naukowym
W potocznym rozumieniu konformista jest postrzegany jako osoba, która nie ma kręgosłupa moralnego i własnego zdania, przez co łatwo ulega wpływom i presji. Dla większości z nas słowo konformizm ma zabarwienie pejoratywne - budzi negatywne skojarzenia.
Konformizm socjologia widzi jako formę dostosowywania się jednostki do ładu istniejącego w społeczeństwie. Doprecyzowując jest to zmiana zachowania osoby w kierunku oczekiwanym przez wybraną społeczność, spowodowana realnym lub nierzeczywistym naciskiem z jej strony. Konformizm, czyli podporządkowanie się wartościom, poglądom, zasadom i normom postępowania obowiązującym w danej grupie społecznej to jeden ze sposobów dostosowania jednostki.
Typy konformizmu
Aby zrozumieć, czym jest konformizm, warto przyjrzeć mu się bliżej. Konformizm psychologia społeczna definiuje dwojako. Jako:
- konformizm statyczny, rozumiany jako podejmowanie zachowania zgodnego z zachowaniem grupy, do której należy jednostka,
- konformizm dynamiczny, w którym nacisk kładzie się na zmianę zachowania jednostki, która zachodzi pod wpływem nacisku grupowego (wcześniej istniało zachowanie nonkonformistyczne).
Wyróżnia się dwa główne typy konformizmu:
- normatywny, polegający na dostosowaniu się do grupy w obawie przed odrzuceniem,
- informacyjny, przejawiający się w naśladowaniu innych wobec braku wystarczających informacji, jak zachować się w danej sytuacji.
Opisuje się też różne poziomy głębokości konformizmu. To:
- uleganie. Mówi się o nim, gdy istnieje wyraźny konflikt między przekonaniem jednostki a presją grupy, w wyniku którego jednostka podporządkowuje się grupie.
- identyfikacja. Mówi się o niej, gdy jednostka identyfikuje się z tą grupą - jej zachowania dopasowują się do wyobrażeń o tej jednostce.
- introjekcja (lub internalizacja). To najgłębsza forma konformizmu. Mówi się o niej, gdy jednostka pewne normy i wartości uznaje za własne.
Konformiści i nonkonformiści
Jako przeciwieństwo zachowania konformistycznego podawany jest nonkonformizm lub antykonformizm. Tymi pojęciami określa się postawy wyraźnego sprzeciwu wobec biernemu podporządkowywaniu się wartościom, jakie obowiązują w danej grupie społecznej.
Niektórzy ludzie mają większą skłonność poddawania się autorytetom. To osobowości autorytarne, jednostki zewnątrzsterowne, w przeciwieństwie do wewnątrzsterownych nonkonformistów, którzy nie poddają się łatwo wpływom autorytetów.
Dlaczego ludzie przyjmują postawę konformistyczną? Motywy konformizmu
Wyróżnia się trzy podstawowe motywy zachowań konformistycznych:
- lęk przed odrzuceniem i wykluczeniem z grupy,
- brak własnego systemu wartości, pragnienie posiadania racji,
- istnienie sankcji za przestrzeganie (sankcje pozytywne) lub nieprzestrzeganie norm grupowych (sankcje negatywne).
Psychologowie wyróżniają również wiele cech indywidualnych, które sprzyjają przyjmowaniu postawy konformistycznej. Są to między innymi: mała pewność siebie, niska samoocena, trudności adaptacyjne, nieśmiałość, ukształtowana w toku socjalizacji osobowość jednostki.
Konformizm czy nonkonformizm? Czy możliwy jest złoty środek?
Czy konformizm można w ogóle postrzegać jako dobry bądź zły? Kwestia jest bardzo złożona. Konformizm nie jest zjawiskiem negatywnym, dopóki nie przyjmuje patologicznej formy hiperkonformizmu lub nie prowadzi do grupowego myślenia i utraty indywidualności. Jednocześnie jest dobry, ponieważ dzięki niemu grupy są spójne, a społeczeństwo może funkcjonować jako całość. Tym samym w pewnym sensie każdy z nas jest konformistą.
Jak się w tym odnaleźć? Najlepsze byłoby odnalezienie złotego środka, ponieważ żadna ze skrajności - ani konformizm, ani nonkonformizm - nie sprzyja funkcjonowaniu w grupie społecznej. Życie w zgodzie z własnymi przekonaniami przy jednoczesnym poszanowaniu przekonań innych wydaje się być opcją optymalną.
Doskonale problem ujął Adam J. Wichura, językoznawca specjalizujący się w procesach poznawczych człowieka: Konformizm sam w sobie nie jest ani zły, ani dobry. Ale sytuacje, do których decydujemy się dostosować, już tak. O ile kolaboracja z Niemcami hitlerowskimi zasługuje na moralne potępienie, o tyle konformizm wynikający z zachowania ciszy w teatrze jest z pewnością pożądany. Podobnie z nonkonformizmem – jawny opór wobec grupowej kradzieży zasługuje na uznanie, natomiast odmowa zapięcia pasa na tylnym siedzeniu godna pochwały nie jest.
*Źródło wzmianki: https://czlowiek.info/czy-konformizm-zawsze-jest-zly/
