Rozdzielność majątkowa (intercyza) w małżeństwie - co to takiego?

Rozdzielność majątkowa a wspólnota majątkowa

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Do majątku wspólnego należą w szczególności

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
• dochody z majątku wspólnego,
• dochody z majątku osobistego każdego z małżonków.

Ponadto środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków czy kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Co jest majątkiem osobistym?

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą m.in.

• przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
• nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
• przedmioty uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
• przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego czy wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków.

Zatem, jeśli wynagrodzenie zostanie wypłacone, staje się majątkiem wspólnym, do czasu gdy to nie nastąpi, to roszczenie o wypłatę jest majątkiem odrębnym.

Trzeba też pamiętać, że zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania czynności prawnej prowadzącej do np. zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, czy darowizny z majątku wspólnego.

Umowę możemy podpisać przed zawarciem małżeństwa lub w trakcie jego trwania fot. Shutterstock

Małżeńska umowa majątkowa

Jednak małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.

Rozdzielność majątkowa (intercyza): rodzaje

Zatem sama intercyza może mieć kilka wariantów. Najbardziej popularną formą jest ta która polega na tym, że od czasu jej zawarcia wszystko, co każdy z małżonków nabywa trafia do jego majątku odrębnego, niezależnie od tego, co to takiego jest. W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem. Rozdzielność majątkowa często wybierana jest przez małżonków jako środek zabezpieczający część majątku w wypadku ewentualnego niepowodzenia działalności gospodarczej prowadzonej przez jedno z małżonków i powstania z tego tytułu zadłużenia. W ustroju rozdzielności majątkowej, w przeciwieństwie do ustroju opartego na wspólności, każde z małżonków ma znacznie większą swobodę ekonomiczną, co sprzyja prowadzeniu samodzielnej działalności gospodarczej.

Intercyza: kiedy ją podpisać?

Umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową może poprzedzać zawarcie małżeństwa lub zostać zawarta w trakcie małżeństwa.

1. W pierwszym przypadku wywołuje skutki od chwili zawarcia małżeństwa. Z tą chwilą ustanawia między małżonkami rozdzielność majątkową. W konsekwencji między małżonkami nie powstaje ustrój wspólności ustawowej. Każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem małżeństwa, jak i majątek nabyty później. Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem. Nie występuje majątek wspólny małżonków.
2. W razie zawarcia umowy w czasie trwania małżeństwa rozdzielność majątkowa zastępuje dotychczasowy ustrój małżeński. Jeżeli był to ustrój oparty na wspólności, wspólność małżeńska ustaje. Po ustanowieniu rozdzielności majątkowej do majątku objętego dotychczas wspólnością ustawową lub umowną, jak również do jego podziału, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Na skutek ustanowienia rozdzielności majątkowej każdy z małżonków ma odrębny majątek, który obejmuje dotychczasowy majątek osobisty, udział w dotychczasowym majątku wspólnym i wreszcie majątek nabyty od chwili powstania rozdzielności majątkowej.

Intercyza a dziedziczenie długów

To, co jednak bardzo ważne to, to że umowa rozdzielności majątkowej nie obowiązuje po śmierci małżonka. Nie chroni zatem w ogóle przed dziedziczeniem długów. To bardzo częsty błąd w pojmowaniu rozdzielności majątkowej. Rzeczywiście chroni ona majątek drugiego małżonka przed długami drugiego. Ale gdy ten umrze, zgodnie z dziedziczeniem ustawowym, w pierwszej kolejności dziedziczy małżonek i dzieci. Jeśli w spadku są długi to będą one także dziedziczone. I intercyza między małżonkami nie ma już znaczenia. Bowiem ona chroni przed długami tylko za życia, czyli w czasie trwania małżeństwa.

Czytaj także:

Jak uniknąć dziedziczenia długów?

Długi zmarłego małżonka - jak ich uniknąć?

W sytuacji, w której małżonek chce ograniczyć swoją odpowiedzialność za długi zmarłego małżonka, nie może polegać na intercyzie, lecz musi albo odrzucić spadek, albo przyjąć go z ograniczeniem odpowiedzialności za długi, czyli z dobrodziejstwem inwentarza. Trzeba jednak pamiętać na czym to polega. W takiej sytuacji odpowiadamy tylko za długi do wysokości tego, co na plusie w spadku. Zatem np. jeśli wartość spadku to 200 000 zł, a długi wynoszą 500 000 zł to odpowiedzialność za ten dług będzie tylko do kwoty 200 000 zł. Nie wolno jednak zapominać, z jakich składników majątku odpowiedzialność będzie ponoszona. Otóż odpowiedzialność jest do kwoty 200 000 zł, ale z całego posiadanego przez żyjącego małżonka majątku, w tym odrębnego. To nie jest tak, że odpowiedzialność jest do 200 000 zł i tylko ze spadku.

Warto pamiętać, że intercyza nie chroni przed długami małżonka po jego śmierci fot. Shutterstock

Przymusowa rozdzielność majątkowa

W prawie znana jest też tzw. przymusowa rozdzielność majątkowa. Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.

Zależy nie tylko od małżonków

Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym, wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków. Ponadto orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej.

Umowa małżeńska to nie tylko osobne majątki

Trzeba pamiętać że umowa małżeńska może też rozszerzać wspólność majątkową lub ją ograniczać. Niekoniecznie więc umowa małżeńska musi polegać jedynie na ustanowieniu rozdzielności majątkowej czy posiadaniu majątków osobistych. Swoboda w tym zakresie jest większa niż zwykle się wydaje. Zatem małżonkowie mogą i objąć wspólnością ustawową, to co byłoby w ich majątku osobistym, i jedynie nieco ograniczyć wspólność ustawową, czy też wybrać najbardziej radykalną formę umowy małżeńskiej, czyli rozdzielności i mieć majątki wyłącznie odrębne.

W zakresie modyfikacji wspólności majątkowej (rozszerzenia lub ograniczenia) pewne blokady prawo stosuje tylko w przypadku chęci rozszerzenia wspólności. Nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na m.in. przedmioty, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny, wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

adwokat Bartosz Bator