Jajowody wyglądają jak niepozorne tuby (trąbki z charakterystycznym rozszerzeniem) o szerokości do centymetra i długości ok. 15 cm. Umożliwiają przedostanie się komórki jajowej z jajników do macicy, bo są łącznikiem między tymi narządami. Ich rola nie ogranicza się jedynie do bycia pasmem transportowym.
Cztery części jajowodu
Prawy jajowód leży w pobliżu wyrostka robaczkowego,lewy - esicy, czyli jednego z odcinków jelita grubego. Oba otulone są ochronną otrzewną.
Ścianki jajowodu tworzą trzy warstwy:
- zewnętrzna błona surowicza,
- błony mięśniowa,
- błona śluzowa.
Najgrubsza jest błona mięśniowa, skoncentrowana w pobliżu macicy. Jej komórki mięśniowe gładkie kurczą się w podobny sposób jak jelita. Właśnie te ruchy pozwalają na przemieszczanie się komórki jajowej lub zarodka przez jajowody w kierunku macicy.
Ściany jajowodów są dość elastyczne i dobrze unaczynione. Wnętrze jajowodu wyściela jednowarstwowy nabłonek – wśród jego komórek niemal połowa to komórki pokryte rzęskami, poruszającymi się w kierunku macicy. To kolejny mechanizm, który ułatwia transport komórki jajowej lub zarodka do macicy.
W nabłonku jajowodu obecne są również komórki wydzielnicze, które jeszcze przed jajeczkowaniem (owulacją) przygotowują zapasy, by zarodek mógł przetrwać. Produkują one płyn jajowodowy, który przypomina surowicę krwi. Jest bogaty w potas, chlorki oraz immunoglobuliny, będące pożywieniem dla zarodka lub komórki jajowej.
Każdy jajowód ma 4 części:
- Lejek – to ta położona najbliżej jajnika. Rzeczywiście kształtem przypomina lejek, ale jego brzegi są postrzępione (nazywane strzępkami) i unoszące w jamie brzusznej. Najdłuższy ze strzępków łączy się z powierzchnią jajnika za pomocą więzadła lejkowo-jajnikowego. Umożliwia to przechwytywanie wyprodukowanej, a następnie uwolnionej z jajnika komórki jajowej i wprowadzenie jej do jajowodu.
- Bańka jest najdłuższą, najszerszą, o największej grubości ścianek częścią jajowodu. To tu najczęściej dochodzi do zapłodnienia.
- Cieśń jest częścią krótką i wąską. Zdarza się, że to właśnie tu może utknąć zarodek i rozwija się ciąża jajowodowa, co grozi pęknięciem jajowodu.
- Część maciczna (odcinek śródścienny) – to fragment jajowodu znajdujący się już w ścianie macicy i wnikający w jej jamę, czyli dostarczający zarodek do miejsca zagnieżdżenia.
Zadania jajowodów
Z powyższego wynika już jednoznacznie, że jajowody zajmują się transportem komórki jajowej: od chwili wychwycenia jej po owulacji, po dostarczenie zarodka do macicy. Odpowiadają także za odżywianie komórki jajowej podczas wędrówki. To jednak wciąż nie koniec.
By mogło dojść do zapłodnienia, jajowody wspomagają również ruch plemników w kierunku jajnika i komórki jajowej, a komórki wydzielnicze "karmią" też gamety męskie.
Zapewniają im takie środowisko, by możliwa była tzw. kapacytacja plemników, czyli ich uzdatnienie do zapłodnienia komórki jajowej. Plemnik opuszczający męski organizm jeszcze tego nie umie. W trakcie tego procesu dochodzi m.in. do zmian w strukturze i składzie chemicznym błony komórkowej plemnika, umożliwiających choćby wniknięcie do komórki jajowej.
Jajowody - częste problemy
Niedrożność jajowodów to jedna z najczęstszych przyczyn niepłodności. Nieprawidłowość zazwyczaj nie daje żadnych dolegliwości, więc jest wykrywana dopiero podczas diagnostyki, gdy pojawiają się trudności z zajściem w ciążę.
O niedrożność nietrudno w strukturze z założenia wąskiej, zwłaszcza, że stany zapalne sprzyjają wytwarzaniu się w niej zrostów. Zrostom sprzyjają też zabiegi w okolicy jajowodów, niekonicznie ginekologiczne w obrębie miednicy mniejszej, ale też w jamie brzusznej. Zdarza się więc, że poważny problem rozpoczyna z założenia banalne wycięcie wyrostka robaczkowego.
Drożności jajowodów zagraża też endometrioza, czyli choroba, która powoduje, że błona śluzowa typowa w macicy pojawia się w innych narządach, na przykład w jajowodach, które może dosłownie zatkać.
Stany zapalne jajowodów sprzyjają także wodniakowi jajowodu. Czasem przyczyną jego powstania jest endometrioza. O wodniaku mówimy, gdy zablokowany zostaje odpływ z jajowodu (przez zrosty lub inne przeszkody) płynnej treści. Płyn się gromadzi i powoduje obrzęk. Jeśli zablokowana treść jest ropna lub krwista, nie mówimy o wodniaku, a odpowiednio o ropniaku lub krwiaku. co powoduje jej nagromadzenie i jednocześnie obrzęk tej struktury.
Endometrioza, stany zapalne czy wodniak wymagają leczenia. W zależności od potrzeb i schorzenia jest to terapia hormonalna, czasem przeciwzapalna, bywa, że niezbędna jest interwencja chirurga (np. przy endometriozie). Niestety, niejednokrotnie nawet usunięcie przyczyny nie rozwiązuje problemu drożności jajowodów, gdyż nie wypełniają one swoich funkcji (np. przestają wychwytywać komórkę jajową zaraz po owulacji).
W przypadku niedrożności jajowodów zazwyczaj jedynym skutecznym sposobem leczenia niepłodności jest zapłodnienie pozaustrojowe i pominięcie jajowodów w procesie rozrodczym.
