Hormon folikulotropowy, czyli FSH (skrót od angielskiej nazwy: follicle-stimulating hormone) to białkowa substancja wydzielana przez przedni płat przysadki. Jego poziom zazwyczaj jest kontrolowany w przypadku diagnozowania niepłodności. Warto jednak pamiętać, że nieprawidłowy wynik może sygnalizować problem w samej przysadce (lub podwzgórzu, które kontroluje przysadkę), który niejednokrotnie wymaga wyjaśnienia i leczenia.
Przysadka, FSH i estrogeny - system połączony
Przysadka jest niewielkim gruczołem dokrewnym (masa zwykle mieści się w przedziale zaledwie 0,5-0,7 g), zlokalizowanym w samym środku mózgu, przy podwzgórzu. To nieprzypadkowe sąsiedztwo i kolejny dowód, że ludzki organizm to system naczyń połączonych. Przysadka mózgowa kontroluje wiele innych gruczołów dokrewnych, a sama jest kontrolowana przez podwzgórze właśnie, a dokładnie jego neurohormony hamujące i stymulujące.
Przysadka mózgowa pozwala nam rosnąć, dojrzewać, mieć dzieci. Problemy z funkcjonowaniem jajników, nadnerczy czy tarczycy mogą mieć pierwotne źródło właśnie w przysadce. Wpływa na wagę, wygląd skóry i włosów, także laktację i kontrolowanie moczu nocą. Niewiele jest procesów w naszym organizmie, które przynajmniej pośrednio nie byłyby związane z pracą przysadki mózgowej. Jej moc i znaczenie wynika głównie z produkcji, magazynowania i uwalnia hormonów.
Hormony przysadkowe to:
- tyreotropina (TSH - pobudza tarczycę),
- adrenokortykotropina (ACTH - pobudza korę nadnerczy),
- prolaktyna (PRL),
- hormon wzrostu GH,
- hormon luteinizujący LH,
- folikulotropina FSH.
Folikulotropina (FSH) odpowiada za stymulację pęcherzyków jajnikowych do produkcji estrogenów. A po co te estrogeny?
Estrogeny to grupa hormonów płciowych, odpowiedzialnych przede wszystkim za prawidłowy cykl miesiączkowy. Pobudzają tzw. hormon luteinizujący LH, a on umożliwia owulację i powstawanie ciałka żółtego (przekształcony pęcherzyk jajnikowy pełniący funkcję gruczołu dokrewnego). Niedobór estrogenów najczęściej dotyka kobiety po menopauzie, może jednak pojawić się u dużo młodszych pań. Wówczas zaburza cykl menstruacyjny, powoduje nudności, napady migreny, zwiększenie masy ciała i generalnie sprzyja pogorszeniu samopoczucia.
Estrogeny uważane są za hormony kobiece, ale potrzebne okazują się również mężczyznom. Zbyt mała produkcja estrogenów przez jądra grozi niepłodnością.
FSH u kobiet i mężczyzn
Hormon folikulotropowy nie tylko pobudza produkcję estrogenów. Wpływa także na zwiększenie aktywności enzymu aromatazy, który bierze udział w szlaku przekształcenia androgenów do estrogenów. Androgeny są męskimi hormonami, odpowiednikami estrogenów.
Z kolei u mężczyzn działanie FSH koncentruje się na stymulacji wzrostu cewek nasiennych, zwiększając tym samym produkcję plemników. Ponadto ma wpływ na sekrecję białka, które wiąże androgeny i ma duży wpływ na działanie testosteronu.
Diagnostyka niepłodności męskiej zwykle wiąże się z większymi wyzwaniami natury emocjonalnej. Panowie, warto trochę wyluzować:
Hormon folikulotropowy, FSH - normy
Badanie poziomu FSH zlecane jest zwykle w ramach diagnostyki niepłodności męskiej i kobiecej, ale także przy nieregularnych miesiączkach, zaburzeniach dojrzewania u dzieci (zarówno przy jego przyspieszeniu, jak i opóźnieniu), podejrzeniu nieprawidłowości w przysadce mózgowej lub podwzgórzu , diagnostyce PCOS, ale wówczas łącznie z oceną LH.
Wartość hormonu w zależności od fazy cyklu powinna mieścić się w granicach:
- folikularna (od końca miesiączki do owulacji): 3,03 - 8,08 mIU/ml
- owulacja: 2,55 - 16,69 mIU/ml
- lutealna (od końca owulacji do miesiączki): 1,38 - 5,47 mIU/ml
- normy dla kobiet po menopauzie: 26,72 - 133,41 mIU/ml
Norma FSH dla mężczyzn: 1,7-12,0 ng/ml
Stężenie hormonu mierzy się w próbce krwi. Czasem wykonywane jest badanie moczu, ale wówczas konieczna jest jego całodobowa zbiórka.
FSH powyżej normy występuje w niewydolności pierwotnej jajników np. w przebiegu zespołu policystycznych jajników czy w okresie pomenopauzalnym.
U mężczyzn wysokie stężenie FSH może świadczyć o pierwotnym hipogonadyzmie (niedoczynność gonad), rozpoznawanym np. w przypadku zespołu Klinefeltera. Wskazuje też na zmniejszoną produkcję plemników, choćby po infekcji uszkadzającej funkcje jąder.
Zmniejszone stężenie FSH może świadczyć o niewydolności przysadki mózgowej, guzie przysadki, być skutkiem ubocznym stosowania niektórych leków (np. w chemioterapii). Problem z przysadką często prowadzi do wtórnej niewydolności jajników lub jąder.
Nieprawidłowe wyniki czasem oznaczają chorobę tarczycy lub nadnerczy.
Leczenie zależnie od przyczyny, ustala i nadzoruje specjalista endokrynolog.
