Zespół policystycznych jajników - co to jest
Zespół policystycznych jajników (polycystic ovary syndrome w skrócie PCOS) to zespół objawów prowadzący do braku owulacji. Inne spotykane nazwy tego schorzenia to wielotorbielowatość jajników czy zespół sklerotycznych jajników. Obecnie to najczęstsze schorzenie endokrynologiczne dotykające kobiety znajdujące się w wieku rozrodczym. Skutkuje przede wszystkim niepłodnością oraz hiperandrogenizmem, a z upływem lat może prowadzić do wielu poważnych powikłań.
Diagnoza PCOS
Po raz pierwszy PCOS został opisany w 1935 roku przed dwóch lekarzy: Irvinga Steina i Michaela Leventhala. Od ich nazwisk powstała pierwsza nazwa tej choroby, czyli zespół Steina-Leventhala. Obecnie, aby zdiagnozować zespół policystycznych jajników muszą zostać stwierdzone minimum dwa z trzech kryteriów (tzw. kryteria rotterdamskie):
- objawy nadmiaru androgenów (męskich hormonów) - objawy hiperandrogenizacji
- rzadkie lub całkowity brak owulacji
- torbielowate jajniki stwierdzone w badaniu USG
Przed rozpoznaniem konieczne jest wykluczenie innych przyczyn mogących powodować powyższe objawy. Należy wyeliminować m.in. wrodzony przerost nadnerczy, zespół Cushinga, niedoczynność lub nadczynność tarczycy czy akromegalię.
Zespół policystycznych jajników: przyczyny
Na zespół policystycznych jajników cierpi od 4 do 12 proc. kobiet w wieku rozrodczym. Jego przyczyn upatruje się zarówno w czynnikach środowiskowych, hormonalnych, jak i genetycznych. Mimo wykazania, że blisko połowa sióstr kobiet chorych na PCOS, również cierpi na to schorzenie, nie udało się jeszcze określić genu, który warunkowałby rozwój tej choroby. Czynniki środowiskowe warunkujące wystąpienie zespołu wielotorbielowatych jajników to przede wszystkim otyłość. Prowadzi ona do wzmożenia insulinooporności oraz do powstania hiperinsulinizmu. Jednocześnie, w wyniku zaburzenia równowagi hormonów steroidowych, może obniżać płodność.
Zespół policystycznych jajników odpowiada za liczne zaburzenia hormonalne:
- zwiększone stężenie lutropiny
- insulinooporność oraz hiperinsulinemię
- hiperandrogenemię - głównym źródłem nadmiaru androgenów są jajniki.
Zespół policystycznych jajników: objawy
Objawy PCOS są bardzo zróżnicowane. Do najważniejszych należą:
- Zaburzenia cyklu miesiączkowego - obecność zaburzeń owulacji to jedno z kryteriów występowania zespołu policystycznych jajników. Najczęściej dochodzi do oligoowulacji, czyli do nieregularnych, rzadkich miesiączek. Rzadziej występują anowulacje, czyli cykle miesiączkowe bez owulacji. Ocenę owulacji wykonuje się poprzez badanie USG lub badanie stężenia progesteronu w fazie lutealnej. W wyniku zaburzeń owulacji może dojść do rozrostu endometrium oraz do powstania gruczolakoraka. Ryzyko wystąpienia raka endometrium jest trzykrotnie wyższe niż u zdrowych kobiet. Cykle bezowulacyjne uniemożliwiają zajście w ciąże.
- Hiperandrogenizm - u kobiet androgeny, czyli męskie hormony płciowe wytwarzane są w jajnikach oraz w korze nadnerczy. Zespół policystycznych jajników sprzyja nadprodukcji androgenów przede wszystkim w jajnikach. Wysokie stężenie androgenów u kobiet prowadzi do wystąpienia objawów hiperandrogenizacji takich jak hirsutyzm (nadmierne owłosienie typu męskiego, dotyka on ponad połowy kobiet z PCOS), pobudzenie gruczołów łojowych (zmiany łojotokowe, trądzik, przetłuszczające się włosy) oraz łysienie.
- Policystyczna morfologia jajników - mimo jednoznacznie brzmiącej nazwy, w typowym przebiegu zespołu policystycznych jajników nie stwierdza się występowania cyst jajników, a jedynie zatrzymanie rozwoju pęcherzyków jajnikowych. U chorych kobiet liczba pęcherzyków jest nawet trzykrotnie wyższa niż u zdrowych. Morfologia jajników policystycznych wykonywana jest poprzez badanie USG. Stwierdza się ją, kiedy w jajniku występuje minimum 12 pęcherzyków o średnicy od 2 do 9 milimetrów oraz gdy objętość jajnika wynosi minimum 10 cm sześciennych.
- Nadwaga i otyłość - mogą być zarówno jedną z przyczyn jak i skutków zespołu policystycznych jajników. Najczęściej pojawia się otyłość typu centralnego. Tkanka tłuszczowa koncentruje się w okolicach jamy brzusznej, stąd inna nazwa to otyłość brzuszna. Nadwaga połączona z hiperinsulinizmem (podwyższone stężenie insuliny we krwi), cukrzycą oraz nietolerancją laktozy sprzyja występowaniu nadciśnienia tętniczego. Kobiety cierpiące na PCOS muszą liczyć się z wyższym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych.
- Insulinooporność, stany przedcukrzycowe i cukrzyca - około 70 proc. otyłych chorych na Zespół policystycznych jajników cierpi również na insulinooporność. Dotyka ona również 30 proc chorych bez nadwagi. W połączeniu z hiperinsulinizmem, który początkowo maskuje negatywne efekty insulinooporności, niestety jednocześnie wzmagając jej występowanie, mogą prowadzić z czasem do rozwoju cukrzycy typu 2. Innym efektem hiperinsulinizmu może być rogowacenie ciemne, czyli choroba skóry objawiająca się brązowymi plamami w okolicy pachy, szyi i dłoni.
- Niepłodność - wystąpienie niepłodności związane jest z zaburzeniami owulacji. W przypadku ciąży istnieje wysokie ryzyko poronienia.
Zespół policystycznych jajników: badania
Ze względu na długoterminowe negatywne konsekwencje PCOS dla całego organizmu olbrzymie znaczenie ma wczesne diagnoza. Jednym z objawów wskazujących na ryzyko wystąpienia zespołu policystycznych jajników jest pojawienie się owłosienia łonowego przed ósmym rokiem życia. Wśród nastolatek należy z kolei zwracać uwagę na nieregularne krwawienia oraz trądzik. Powyższe objawy nie oznaczają automatycznie PCOS, ale powinny skłonić do wykonania dalszej diagnostyki. Podstawowe badania jakie należy przeprowadzić w takich sytuacjach to badanie USG oraz sprawdzenie poziomu hormonów.
Zespół policystycznych jajników: leczenie
Ze względu na różnorodność objawów zespołu torbielowatych jajników chore kobiety mogą zgłaszać się ze swoimi problemami zarówno do lekarza pierwszego kontaktu, jak i dermatologa, endokrynologa czy ginekologa. Zewnętrzne objawy hiperandrogenizmu mogą negatywnie wpływać na jakość życia, są także powodem problemów psychologicznych. Podobne konsekwencje wiążą się z otyłością.
Leczenie zespołu policystycznych jajników koncentruje się przede wszystkim na walce z negatywnymi objawami oraz niwelowaniu ryzyka wystąpienia innych chorób w przyszłości. Konkretne cele leczenia to:
- łagodzenie objawów hiperandrogenizacji
- obniżenie nadwagi, co zmniejsza ryzyko pojawienia się cukrzycy oraz chorób sercowo-naczyniowych. Szczególnie ważny jest aktywny tryb życia, regularne ćwiczenia fizyczne o umiarkowanym nasileniu oraz odpowiedni jadłospis. Zespół policystycznych jajników jaka dieta? Powinna koncentrować się na obniżeniu ilości spożywanych tłuszczów (przede wszystkim nasyconych), eliminować węglowodany a zapewniać dużą ilość błonnika oraz tłuszczów wielonienasyconych. Już obniżenie masy ciała o 5 proc. może doprowadzić do przywrócenia owulacji i płodności. Spadek masy ciała może też zmniejszać objawy hirsutyzmu
- zmniejszenie rozrostu endometrium, co obniża prawdopodobieństwo wystąpienia raka endometrium
- leczenie niepłodności, przede wszystkim poprzez stymulację owulacji
Efekty leczenia uzależnione są m.in. od odpowiednio dobranych leków. Często stosuje się dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne. Regulują one cykl miesiączkowy przez co spada ryzyko rozrostu i raka endometrium oraz zmniejszają objawy hiperandrogenizacji. W przypadkach, kiedy nie jest istotny efekty antykoncepcyjny rozważa się terapię estrogenowo-progesteronową (pobudza owulację), jednak nie przeciwdziała ona hiperandrogenizacji.
Kobiety, które nie chcą zajść w ciążę, mogą przyjmować specjalne leki antyandrogenne jak np. spironolakton.
Bardzo skuteczna w leczeniu objawów zespołu policystycznych jajników jest metformina. Nie tylko zmniejsza insulinooporność, ale również pomaga przywrócić regularne cykle miesiączkowe Obniża również stężenie androgenów, co pomaga przeciwdziałać hiperandrogenizacji. Wspomaga również zbijanie zbędnych kilogramów, co w konsekwencji przyczynia się do obniżenia ryzyka pojawienia się cukrzycy. Niestety metformina nie hamuje rozrostu endometrium.
Zespół policystycznych jajników a ciąża
Jednym z najważniejszych kierunków leczenia objawów zespołu sklerotycznych jajników jest leczenie niepłodności. Terapię w tym zakresie prowadzi się najczęściej przy użyciu klomifenu. Jest to stosunkowo tania i prosta terapia. Dzięki niemu owulację uzyskuje nawet 80 proc. pacjentek. Jednak podczas ciąży u chorych kobiet występuje ponad dwukrotnie wyższe niż u zdrowych kobiet ryzyko poronienia.
Leczenie farmakologiczne to nie jedyna metoda leczenia policystycznych jajników. Jeśli okaże się ono nieskuteczne należy rozważyć leczenie operacyjne - czyli przede wszystkim laparoskopię. Polega ona na odcinkowym niszczeniu pogrubiałej torebki, dzięki czemu pozostałe pęcherzyki mogą rozwijać się prawidłowo i wzrasta szansa na prawidłową owulację.
Nieustępujące problemy z wystąpieniem owulacji mogą być przesłanką do wykorzystania zapłodnienia pozaustrojowego.
Bibliografia:
"Położnictwo i ginekologia", Grzegorz Bręborowicz, tom 1, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2015
"Zespół policystycznych jajników", Grzegorz Jakiel, Dorota Robak-Chołubek, Joanna Tkaczuk-Włach, Przegląd Menopauzalny 2006; 4: 265-269
To także może cię zainteresować:
