Motoryka, czyli ogólna sprawność fizyczna człowieka oraz jej rozwój, uwarunkowane są prawidłową budową i czynnością układu ruchu oraz funkcjonowaniem układu nerwowego. Główną rolę w zakresie zdolności do wykonywania różnych działań związanych z ruchem odgrywa prawidłowa budowa i czynność układu kostno-stawowego i mięśniowego, kręgosłupa, tułowia i kończyn. Składowe motoryki to między innymi wytrzymałość i kondycja, koordynacja, równowaga i świadomość ciała, jak również siła, ruchomość, szybkość i zdolność reakcji. Wyróżnia się 2 podstawowe typy motoryki - motorykę dużą oraz motorykę małą.
Motoryka duża
Motoryka duża obejmuje obszerne ruchy, w które zaangażowane jest całe ciało lub jego znaczna część. Jest szeroko pojętą aktywnością ruchową, która w sposób najbardziej efektywny rozwija układ nerwowy. Mówiąc o motoryce dużej mamy na myśli taką aktywność jak chodzenie, bieganie, skakanie, jazda na rowerze czy pływanie, pokonywanie przeszkód, gra w piłkę, zabawy, w których ważna jest koordynacja wzrokowo-ruchowa, działania związane z rzutem czy celowaniem.
Motoryka mała
Motoryka mała odnosi się do ruchów dłoni i palców, czyli ruchów o mniejszym zakresie, które wymagają skupienia, koncentracji i precyzji. Motoryka mała to pisanie, rysowanie, rzeźbienie, lepienie z plasteliny, zawiązywanie butów, chwytanie przedmiotów, zapinanie guzików.
Motoryka mała i duża - jak przebiega rozwój ruchowy dziecka?
Dzieci motorykę tak dużą, jak i małą, ćwiczą i udoskonalają od dnia narodzin. Jak przebiega rozwój ruchowy dziecka?
- Niemowlę cechuje brak koordynacji ruchów, niemniej dziecko do 6. miesiąca życia powinno unosić główkę, przewracać się z pleców na bok czy siadać, trzymając palec osoby dorosłej.
- Maluch do 12. miesiąca życia powinien: siedzieć bez podparcia, raczkować, wkładać i wrzucać przedmioty do pojemnika, wdrapywać się po schodach na górę czy uderzać przedmiotami o siebie.
- Dziecko do 2 lat powinno samodzielnie chodzić, biegać, podskakiwać rozstawiając szeroko rączki, manipulować przedmiotami czy toczyć piłkę. Maluch powinien też wchodzić po schodach, dostawiając nogi i przytrzymując się poręczy, a także stawać na palcach.
- Dziecko do 3 roku życia powinno: wchodzić po schodach, omijać przeszkody, podejmować próby wykonywania czynności samoobsługowych (niemniej potrzebuje jeszcze wsparcia i pomocy, ponieważ jego ruchy są mało precyzyjne). W tym okresie dobrze opanowuje podstawowe czynności lokomocyjne, poszerza zasób umiejętności ruchowych.
- Dziecko w wieku przedszkolnym: sprawnie korzysta z narzędzi, swobodnie biega i skacze. Kształtuje się jego koordynacja wzrokowo-ruchowa, poprawia równowaga, doskonalą precyzyjne ruchy dłoni. Pod koniec edukacji przedszkolnej dziecko wykonuje czynności samoobsługowe, umie łączyć kilka czynności ruchowych, łapie, rzuca, kopie oraz utrzymuje równowagę ciała. Dziecko ma wiele okazji, by doskonalić motorykę tak dużą, jak i małą.
- Dzieci w wieku szkolnym osiągają dojrzałość prostych czynności ruchowych i opanowują niemal połowę ruchów charakterystycznych dla człowieka dorosłego. Posiadają umiejętność samoobsługi w zakresie ubioru i posługiwania się prostymi narzędziami. Ich chód cechuje zgodna współpraca tułowia oraz kończyn. Ruchy stają się harmonijne, rytmiczne i płynne. Wiek 9-12 lat to "złoty okres motoryczności" - czas kształtowania się sprawności ruchowej. W okresie dojrzewania płciowego rozwój motoryczny ulega zakłóceniu: obserwuje się spadek koordynacji ruchów oraz precyzyjności ich wykonania.
Motoryka mała i duża - rozwój
Rozwój motoryki, zarówno dużej, jak i małej, jest bardzo istotny dla prawidłowej sprawności fizycznej, ale i codziennego funkcjonowania. Aby dziecko mogło właściwie wykonywać złożone ruchy motoryki małej, musi opanować proste ruchy z zakresu motoryki dużej. To dlatego, aby stymulować rozwój ruchowy trzeba pamiętać, że zadaniem priorytetowym jest motoryka duża, czyli rozwijanie ogólnej sprawności ruchowej. Dopiero później można zająć się rozwojem motoryki małej. Motoryka duża wymaga koordynacji ruchów dużych partii ciała. Motoryka mała wymaga usprawniania drobnych części ciała, zwłaszcza doskonalenia precyzyjnych ruchów rąk.
Motorykę ćwiczyć i rozwijać od narodzin. Należy przy tym pamiętać, że o przebiegu rozwoju motorycznego decydują też czynniki genetyczne, tak zwane uzdolnienia ruchowe i wpływy zewnętrzne, czyli środowiskowe. Rozwój motoryczny u dzieci przebiega w różnym tempie - warto tym pamiętać. Tempo rozwoju cech motorycznych jest nierówne, zależy od wieku i typu budowy ciała.
