Dzieci, wakacje i nagłe wypadki. Czy wiesz jak fachowo udzielić pierwszej pomocy?

Dziecko dostaje udaru cieplnego, zostaje ukąszone przez osę, zachłystuje się wodą podczas kąpieli w basenie. Co robisz? Wpadasz w panikę czy działasz i fachowo udzielasz pierwszej pomocy przedmedycznej? Przypominamy jak się zachować, na co zwracać uwagę i jak pomóc dziecku w nagłych sytuacjach, które mogą - oby jak najrzadziej - przytrafić się podczas wakacji.

Kto najczęściej choruje na różyczkę?

Kto najczęściej choruje na różyczkę?

Zanim wybierzecie się na wakacje

W idealnym świecie kurs udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej powinien ukończyć każdy rodzic. Trwa jeden, dwa dni, a pozwala uniknąć stresu, paniki i nerwów w sytuacjach, kiedy coś dzieje się dziecku. Na kursie poznasz nie tylko teorię, ale w praktyce przekonasz się np. z jaką siłą ucisnąć klatkę piersiową, jaką porcję powietrza wdmuchiwać do płuc podczas oddechu zastępczego. Nauczysz się panować nad własnym stresem i strachem, poznasz najważniejsze zachowania i reakcje ratujące życie. Taka wiedza daje siłę i spokój, a przede wszystkim sprawia, że w sytuacji nagłej, zamiast wpadać w panikę i nerwowo przeszukiwać internet co robić, od razu zaczynasz świadomie działać. Groźne wypadki zdarzają się na szczęście rzadko, znacznie częściej dziecko ulega niezagrażającym życiu urazom. Musisz wtedy zachować spokój i pokazać dziecku, że wiesz, co robić.

Apteczka, niezbędnik wakacyjny

Wybierając się z dziećmi w podróż, na wszelki wypadek, zabierz ze sobą apteczkę służącą do użycia w nagłej sytuacji. Do apteczki pierwszej pomocy dla dzieci i niemowląt zapakuj: środki opatrunkowe (gaza, bandaż szerokości 5 cm oraz bandaż szerokości 10 cm, opaska elastyczna szerokości 8 cm, plaster z opatrunkiem, plaster bez opatrunku, chusta trójkątna, opatrunek hydrożelowy, woda utleniona) koc ratunkowy, pęsetę plastikową, aparat do płukania oka, rękawiczki jednorazowe, termometr, nożyczki.

Jeśli zdarzy się sytuacja, że będziesz udzielać pierwszej pomocy dziecku nie mając pod ręka apteczki, wówczas użyj: pieluszki tetrowej zamiast gazy, rajstop zamiast bandaża, apaszki zamiast chusty trójkątnej, czystej wody zamiast utlenionej.

Pomyśl i działaj

Upewnij się, że udzielając pomocy dziecku, inne osoby w pobliżu nie są narażone na dodatkowe niebezpieczeństwo (np. gdy ty zajmujesz się starszym dzieckiem, które zraniło nogę przy upadku z rowerka, młodsze w tym czasie może wyjechać na ruchliwą ulicę). Oceń stan dziecka, mów spokojnie i zaplanuj czynności ratunkowe. Strategiczne działanie daje większą szansę, że w trakcie akcji nie stracisz głowy.

Odśwież wiedzę

Kiedy dzieje się coś złego dziecku, oddalibyśmy wszystko za wiedzę, jak mu pomóc i za pewność, że wiemy jak się zachować i co robić. W ramach przypomnienia podstawowych działań związanych z udzielaniem pierwszej pomocy przedmedycznej proponujemy krótki instruktaż postępowania w nagłych wypadkach. Szczególnie na wakacjach tego typu wiedza może okazać się bezcenna. Warto ją zatem odświeżyć.

Dziecko upadło i otarło sobie skórę

Skaleczenia i otarcia to najczęstsza sytuacja w której udzielasz pomocy. Zwykle otarcia są powierzchowne, ale rozległe, mogą zatem piec i boleć. Otartą skórę wystarczy obficie przemyć wodą utlenioną lub przegotowaną jeśli nie masz pod ręka wody utlenionej. W żadnym wypadku nie używaj do dezynfekcji alkoholu. Jeśli rana nie krwawi, nie ma potrzeby zakrywania jej opatrunkiem, odkryta będzie szybciej się goić. Gdy dziecko upadło na żwir lub piasek, rana wymaga oczyszczenia. Do lekarza trzeba się wybrać, jeżeli po kilku dniach na ranie pojawi się ropa. Lekarz oceni, czy należy podać antybiotyk i zaszczepić przeciwko tężcowi.

Dziecko zadławiło się posiłkiem

Zadławienia zdarzają się najczęściej w przypadku niemowląt. Podczas jedzenia stałego posiłku (owoce, chrupki, biszkopt) dziecko może zacząć kaszleć, próbować odkrztusić fragment, który dostał się do dróg oddechowych. W takiej sytuacji najważniejsze jest fachowe ocenienie sytuacji. Zwróć uwagę czy dziecko odkrztusza i łapie oddech. Zaobserwuj czy oddycha, czy skóra ma normalny kolor.

Połóż dziecko na swoim przedramieniu głową w dół i kilka razy mocno (ale z wyczuciem) klepnij między łopatkami (skośnym ruchem w stronę karku). Często gdy dziecko wykaszle groźny kawałek, zaczyna wymiotować. Przytrzymaj je tak, by mogło wyrzucić z siebie wszystko, potem połóż je na boku. Obserwuj malca. Kiedy dziecko zaczyna łapać oddech, prawdopodobnie wszystko wraca do normy. Jeśli dziecko zachowuje się dziwnie, jest ospałe, zaczyna się ślinić, wezwij pogotowie lub jedź do szpitala.

Starsze dzieci ratuje się trochę inaczej. Zapytaj czy się dusi. Jeśli jest w stanie mówić, zachęcaj do mocnego kaszlu. Jeśli kaszel jest nieefektowny, wówczas wykonaj 5 uderzeń między łopatkami potem 5 uciśnięć nadbrzusza (ułóż pięść po żebrami dziecka i głęboko, ale z wyczuciem naciśnij nadbrzusze). Wykonuj tę czynność na zmianę aż do skutku czyli do momentu przywrócenia oddechu. Podczas gdy ty ratujesz, niech ktoś zadzwoni po pogotowie.

Dziecko nie może złapać oddechu

Zdarza się, że dziecko podczas zabawy połknie zabawkę lub niewielki przedmiot, który może utknąć w drogach oddechowych. Jeśli zaobserwujesz, że maluch nie może złapać oddechu, blednie, traci przytomność, połóż go na plecach, udrożnij drogi oddechowe, odchylając główkę do tyłu, jeśli widzisz ciało obce, spróbuj je wyjąć palcami. Przez 10 sekund oceniaj oddech dziecka. Jeśli powrócił, połóż dziecko na boku, wezwij pogotowie. Jeśli oddech nie wrócił, nie udało ci się wyjąć ciała obcego, zrób sztuczne oddychanie. Przypominamy jak to zrobić:

Wykonaj 5 oddechów ratunkowych. Nabierz powietrza, szczelnie obejmij ustami nos i usta niemowlęcia lub małego dziecka (jeśli dziecko jest starsze, obejmij tylko jego usta, a nos zaciśnij palcami) i wypuść powoli powietrze ze swoich ust. Powtórz tę czynność 5 razy. Po tej czynności u dzieci często powraca oddech. Jeśli nie, wówczas zrób pośredni masaż serca, czyli 30 uciśnięć na klatkę piersiową (u niemowlęcia dwoma palcami, u większego dziecka obiema dłońmi ułożonymi jedna na drugiej), a następnie wykonaj 2 oddechy ratunkowe. Tę sekwencję powtórz jeszcze dwa razy. Sprawdź oddech. Jeśli nie wrócił, teraz dzwoń po pogotowie. Jeśli przy zdarzeniu jest obecna osoba trzecia, podczas gdy ty robisz sztuczne oddychanie, powinna wezwać pomoc. Jeśli to ty wzywasz karetkę, po przyjęciu przez dyspozytora zgłoszenia, wróć do pośredniego masażu serca (30) na przemian z oddechem ratunkowym (2). Nie sprawdzaj tętna, nie próbuj dosłuchać się, czy serce bije, tylko powtarzaj sekwencje 30:2, aż przybędzie pomoc. Jeśli jest ktoś obok, zmieniajcie się.

Ciało obce w nosie lub uchu dziecka

Dziecko, które podczas zabawy włoży sobie do ucha lub nosa ciało obce (klocki, cukierki, kredki) staje się pobudzone, płaczliwe, ma problemy ze słuchem i oddychaniem. Jeśli ciało obce nie jest wbite postaraj się je samodzielnie usunąć. Uspokój dziecko, poproś aby wydmuchało nos (zacznij od próby wydmuchiwania jednej dziurki). U małych dzieci, które nie potrafią jeszcze dmuchać, możesz użyć gumowej gruszki lub aspiratora z filtrem. Zajrzyj do otworu i zlokalizuj przedmiot, delikatnie i powoli spróbuj uchwycić ciało obce plastikową pęsetą. Nie używaj metalowych pęset, mogą uszkodzić wewnętrzne tkanki nosa lub ucha.

Skontaktuj się z lekarzem gdy ciało obce tkwi głęboko lub jest wbite, całkiem zablokowało się w nosie lub uchu, widzisz obecność krwi.

Ciało obce w oku dziecka

Jeśli do oka dziecka wpadł pyłek, piasek, muszka zazwyczaj zanieczyszczenia zostają wymyte przez łzy. Jeśli tak się nie stanie, wówczas podrażnione oko zaczyna boleć, piec, staje się zaczerwienione. Nakłaniaj dziecko do częstego mrugania, co może spowodować wypłynięcie znajdującego się w oku ciała obcego. Gdy to nie pomaga, wówczas przeciągnij do dołu dolną powiekę. Przepłucz oko czystą wodą lub solą fizjologiczną w stronę od nosa do ucha. Jeśli posiadasz aparatu do płukania oka, użyj go. Jeśli bez skutku próbujesz usunąć ciało obce z oka dziecka lub nie możesz go dostrzec, zasłoń oczy dziecka opaską, jedź na ostry dyżur okulistyczny. Człowiek nie jest w stanie poruszać jednym okiem tak, by drugie było nieruchome. Dlatego ważne jest zasłonięcie też zdrowego oka.

Inaczej postępuj jeśli w oku dziecka znajdzie się większy przedmiot np. klocek, ołówek, nożyczki. Nie wolno tego ruszać. Zabezpiecz przedmiot aby nie wypadł z rany. Wezwij jak najszybciej pogotowie. Aby zabezpieczyć przedmiot należy wziąć dwa zwykłe bandaże zbliżonych rozmiarów i bez rozwijania przyłożyć po obu stronach przedmiotu i za pomocą plastrów przymocować do skóry tak, aby przedmiot się nie poruszał i nie wypadł. Zdrowe oko zakryj gazikiem, ma to na celu ograniczenie ruchu gałek ocznych. Czekaj na ekipę pogotowia.

Dziecko się poparzyło

Oparzeniom najczęściej ulegają małe dzieci, bo nie zdają sobie sprawy z niebezpieczeństwa. Oparzenie to uszkodzenie tkanek wywołane działaniem wysokiej temperatury. Oparzenia dzieli się na powierzchniowe (tzw. I stopień), głębsze (tzw. II stopień) i głębokie (tzw. III stopień).

Oparzenia I stopnia obejmują wyłącznie zewnętrzne warstwy skóry, czyli nabłonek. Poparzone miejsce jest suche, zaczerwienione i lekko obrzęknięte. Piecze. Ten rodzaj oparzenia powstaje np. przez dotknięcie gorącego przedmiotu czy oblanie się gorącą wodą. Jeśli szybko udzieli się pierwszej pomocy, to goi się dobrze, w ciągu tygodnia.

Oparzenia II stopnia uszkadzają skórę właściwą, która robi się czerwona, a na jej powierzchni tworzą się pęcherze wypełnione płynem tkankowym. Takie oparzenie jest bardzo bolesne. Powstaje np. przez oblanie się wrzątkiem, olejem, pod wpływem pary. Goi się dobrze (zazwyczaj około dwóch tygodni), ale jeśli jest rozległe, wymaga leczenia szpitalnego.

Oparzenia III stopnia sięgają tkanek położonych pod skórą. Uszkodzeniu mogą ulec nerwy, tkanka łączna, mięśnie i naczynia krwionośne. Skóra może mieć wygląd woskowy, białawy lub zwęglony. Poszkodowany może nie odczuwać żadnego bólu, gdyż zniszczeniu ulegają zakończenia nerwowe. Takie oparzenie powstaje w zetknięciu z otwartym ogniem, wskutek dłuższego działania wrzątku. Wymaga niezwłocznej pomocy medycznej, czasem nawet przeszczepu skóry.

Poparzone miejsce trzeba natychmiast ochłodzić wodą o temperaturze ok. 20 st. C. W przypadku łagodnego oparzenia ostrożnie zdejmij odzież z poparzonej skóry (jeśli ubranie przykleiło się do skóry, nie należy odrywać go siłą, tylko rozciąć) płucz poparzone miejsce letnią woda około 15-30 minut przerywając co chwilę czynność, by nie wychłodzić ciała dziecka. Nie kieruj strumienia wody bezpośrednio na oparzenie. Poparzonego miejsca nie wolno niczym smarować. Po schłodzeniu ranę przykryj sterylnym opatrunkiem.

Jeśli poparzenie jest ciężkie schładzaj czystą wodą tylko przez minutę.

Przy bardzo ciężkich oparzeniach nie stosuj wody. Nie wolno przekłuwać tworzących się pęcherzy, bo może to doprowadzić do zakażenia rany. Najlepiej w ogóle nie dotykać poparzonego miejsca tylko wezwać pogotowie lub udać się do szpitala. Zastosuj koc ratunkowy by nie doszło do wychłodzenia.

Z małym dzieckiem jedz do lekarza zawsze. Czasami trudno samemu ocenić, na ile sprawa jest poważna, a oparzenie oprócz zmian miejscowych może spowodować zaburzenia ogólnoustrojowe zwane wstrząsem. Tu oprócz głębokości znaczenie ma rozległość oparzenia. U dziecka każde oparzenie, które objęło 10 proc. powierzchni ciała, może wywołać wstrząs, a zatem wymaga leczenia szpitalnego (1. proc. powierzchni ciała odpowiada mniej więcej dłoni dziecka).

Złamanie kości u dziecka

Często nie potrafimy ocenić czy doszło do złamania, skręcenia czy zwichnięcia. Dlatego za każdym razem, kiedy nie wiesz czy to złamanie, zwichnięcie czy skręcenie, postępuj tak jak przy złamaniu.

Objawy złamania to ból w miejscu urazu, obrzęk, deformacja, zasinienie. Wezwij pomoc, nie prostuj części ciała podejrzanych o złamanie w wyniku urazu. Jeśli są widoczne rany, zaopatrz je. Na miejsce urazu przyłóż zimny okład (np. zawinięty w materiał worek z wodą i lodem). Unieś zranioną część ciała, jeśli nie powoduje to silnego bólu. Możesz unieruchomić kończynę. Rękę stabilizuj za pomocą chusty trójkątnej. Załóż temblak i zabezpiecz dodatkowo, aby ręka nie poruszała się w żadnym kierunku. Jeśli doszło do złamania nogi, trzymaj nogę dziecka i postaraj się, aby dziecko nie wstawało. Jeśli przyjazd karetki opóźnia się, zwiąż nogi dziecka za pomocą trzech pasów. Ból będzie się nasilał, dlatego ważne jest uspokajanie dziecka, możesz je owinąć kocem aby nie traciło ciepła.

Ważne!

Jeśli doszło do złamania otwartego wówczas postępowanie polega na stabilizacji kości w ranie za pomocą gazy i bandaży. Dalsze postępowanie jest takie jak w przypadku złamania zamkniętego.

Dziecko się podtopiło

Do podtopienia może dojść podczas kąpieli w basenie, morzu, jeziorze, a nawet w wannie. Objawy podtopienia to: zachłyśniecie się wodą, problemy z oddychaniem, panika.

Jeśli dziecko jest przytomne i oddycha ułóż je na boku tak, aby mogło swobodnie wypluć wodę. Wezwij pogotowie ratunkowe. W przypadku wypadku nad wodą wezwij WOPR (601 100 100)

Jeśli dziecko jest nieprzytomne i nie oddycha rozpocznij wdechy i wydechy klatki piersiowej. Zacznij od 5 wdechów i kontynuuj uciśnięcia i wdechy w stosunku 30 do 2 (dokładny opis resuscytacji wyżej, przy śródtytule "Dziecko nie może złapać oddechu").

Ważne!

Nigdy nie kąp się z dzieckiem na wodach niestrzeżonych przez ratownika. Kąpiąc się z dzieckiem w miejscach strzeżonych zawsze miej ze sobą dmuchaną zabawkę lub materac, w razie potrzeby podaj ją dziecku.

Udar słoneczny u dziecka

Udar słoneczny powstaje na skutek działania promieni słonecznych na nieosłoniętą głowę dziecka. Dochodzi do niebezpiecznego przegrzania mózgu. U dziecka z udarem zaobserwujesz silnie zaczerwienioną, gorącą skórę, drgawki, silny ból i zawroty głowy, wymioty, osłabienie, a nawet utratę przytomności.

Jeśli podejrzewasz u dziecka udar słoneczny konieczna jest natychmiastowa pomoc lekarza. Do czasu przyjazdu karetki przenieś dziecko w zacienione miejsce, podawaj osłodzoną herbatą, rób chłodne kompresy w okolicy głowy i szyi. Po udzieleniu pierwszej pomocy lekarz oceni stopień oparzenia skóry (jeżeli wystąpiło) i zaleci odpowiednie postępowanie

Udar cieplny u dziecka

Udar cieplny może pojawić się u dziecka, które zbyt długo przebywa w gorącym pomieszczeniu np. w zamkniętym wnętrzu samochodu. Temperatura ciała dziecka szybko rośnie, dochodzi do odwodnienia, skóra staje się wyschnięta, pojawiają się drgawki i zaburzenia przytomności.

Jeśli podejrzewasz u dziecka udar cieplny, przenieś je do chłodnego, zacienionego pomieszczenia, ułóż w pozycji leżącej z lekko uniesionymi nogami i jak najszybciej wezwij pogotowie. W przypadku udaru cieplnego istnieje ryzyko wystąpienia wstrząsu (dziecko oddycha bardzo szybko i płytko, traci przytomność). W takiej sytuacji nie schładzaj ciała dziecka, może to pogłębić wstrząs. Jeśli jednak maluch nie ma objawów wstrząsu, wówczas podaj chłodny napój i przykładaj wilgotny kompres w okolice szyi, pach, pachwin.

Dziecko pogryzione przez psa

Pogryzienia zdarzają się, gdy dziecko bawiąc się z obcym lub zaznajomionym psem nie zachowa ostrożności. Pies może ugryźć dziecko i doprowadzić do uszkodzeń ciała różnego stopnia. Objawy pogryzienia to m.in.: ślady zębów, mocne krwawienie, ból.

Udzielając pierwszej pomocy nie przemywaj ani nie dezynfekuj rany, załóż opatrunek uciskowy tj. załóż gazę na ranę i dociśnij zawiniętym bandażem, opatrunek owiń kolejnym bandażem (opatrunek uciskowy powinien składać się z trzech warstw). Unieruchom uszkodzoną kończynę dziecka, do stabilizacji użyj chust trójkątnych. Wezwij pogotowie ratunkowe lub w przypadku mniejszego pogryzienia zgłoś się do szpitala.

Ważne!

Pies, który ugryzł człowieka musi być poddany badaniom.

Kleszcz wszczepiony w skórę dziecka

Kleszcze wbijają się najczęściej w te miejsca na ciele, gdzie jest ciepło i wilgotno, a także tam, gdzie skóra jest cienka i delikatna (pachy, pachwiny, zgięcia nóg i rąk, kark, uszy, skóra głowy). Po wycieczce do lasu, obejrzyj dokładnie ciało dziecka. Jeśli zauważysz kleszcza wczepionego w skórę, usuń go pęsetą z cienkimi końcami. Chwyć owada tuż przy skórze i wyciągnij go wraz z głową. Potem przemyj miejsce ukąszenia środkiem odkażającym. Usunięcie kleszcza do 24 godzin od zagnieżdżenia zmniejsza ryzyko zachorowania na boreliozę (choć nie chroni przed kleszczowym zapaleniem mózgu). Jeżeli masz kłopot z usunięciem kleszcza, idźcie do lekarza. Konsultacja lekarska jest także zalecana, jeśli kleszcz został usunięty później niż 24 godziny po ukąszeniu oraz jeśli wystąpił rumień. Taki czerwony placek, stopniowo powiększający się i blednący w środku, który pojawia się na skórze po jakimś czasie (od tygodnia do miesiąca po ukąszeniu), niestety świadczy o zakażeniu boreliozą.

Dziecko użądliła pszczoła, osa

Osy i pszczoły atakują, gdy są zagrożone, np. uciśnięte. Dlatego, zanim dziecko siądzie na ławce czy murku, sprawdź, czy nie wygrzewa się tam jakiś owad. Nie podawaj dziecku na dworze słodkich napojów. Warto pamiętać o ważnej zasadzie: latem nie pijemy bezpośrednio z kartonowego, otwartego wcześniej pudełka czy ciemnej butelki, bo mógł tam wpaść owad. Użądlenie przez pszczołę czy osę w gardło lub język może zakończyć się tragicznie. Gdy maluch śpi na świeżym powietrzu, zakłada na wózek moskitierę. Jeśli w oknach waszego pokoju nie ma zabezpieczających przed owadami siatek, pamiętaj o dokładnym zasłanianiu okien firankami. Nie zostawiaj na wierzchu jedzenia, które mogłoby przyciągnąć osy.

Jeśli dojdzie do ukąszenia zaobserwujesz u dziecka zaczerwienienie, obrzęk, ból, ślad po ukąszeniu. W takiej sytuacji przemyj miejsce użądlenia wodą i natychmiast usuń żądło ze skóry dziecka, jeśli tam pozostało. Użyj pęsety tak, aby nie wcisnąć więcej jadu do skóry. Trzeba chwycić żądło jak najbliżej skóry, a następnie zdecydowanym ruchem pociągnąć do góry. Nie próbuj wyciskać żądła. To byłoby dla dziecka bolesne i sprawiłoby, że jad by się rozprzestrzenił. Jeśli nie masz pęsety zrób to paznokciem, nożem lub jałową igłą. Na miejsce użądlenia połóż zimny kompres. Obserwuj dziecko. Zwracaj uwagę na pojawienie się obrzęków utrudniających oddech, przyspieszenie oddechu i pracy serca, zaczerwienie skóry twarzy, pocenie się. Jeśli dziecko na problemy z oddychaniem ułóż je na plecach, odchyl głowę do tyłu, unieś lekko nogi, okryj kocem i wezwij pogotowie.

Ważne!

Rodzice alergików, astmatyków i dzieci z chorobami serca muszą zachować czujność. Może bowiem u dziecka dojść do wstrząsu anafilaktycznego, co wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. Wstrząs anafilaktyczny objawia się swędzeniem rąk i nóg, zawrotami głowy i przyspieszonym tętnem. W okolicach głowy i szyi tworzą się obrzęki. Mogą pojawić się kłopoty z oddychaniem, nudności i wymioty. Może dojść do utraty przytomności. Wtedy natychmiast wezwij pogotowie ratunkowe.

Dziecko ukąszone przez żmiję

Ukąszenie żmii może prowadzić do niebezpiecznego stanu dziecka. Poznasz je po charakterystycznym śladzie po ukąszeniu, w miejscu ukąszenia pojawi się ból, zaczerwienienie, mogą też wystąpić u dziecka objawy wstrząsu. Jeśli podejrzewasz, że twoje dziecko zostało ukąszone przez żmiję przede wszystkim uspokój dziecko, bo im szybciej bije jego serce, tym łatwiej jad rozprzestrzenia się po organizmie. Nie wysysaj jadu, sprawia to dodatkowy ból, a nie pomaga. Załóż szeroką opaskę kilka centymetrów nad ukąszeniem. Ukąszoną rękę lub nogę trzymaj wysoko, można obłożyć lodem miejsce po zębach żmii do chwili przyjazdu karetki pogotowia lub zgłoszenia się do punktu medycznego.

Ważne!

Wąż wyglądający jak żmija, ale z dwoma symetrycznymi, żółtymi plamami z tyłu głowy to niegroźny zaskroniec.

Kursy ukierunkowane na pomoc dzieciom organizuje m.in. Polski Czerwony Krzyż. O kursach dla osób indywidualnych czytaj

tutaj

.

Kursy ukierunkowane na pomoc dzieciom organizuje m.in. Polski Czerwony Krzyż. O kursach dla osób indywidualnych czytaj

tutaj

Podczas pracy nad artykułem korzystałam z informacji zawartych na stronie Polskiego Czerwonego Krzyża, www.pck.pl, poradnika "Pierwsza pomoc dla dzieci i niemowląt. 30 nagłych wypadków od A do Z", Mikołaj Łaski, wyd. Sierra Madre 2013, poradnika "Pierwsza pomoc", wyd. Muza SA

Więcej o:
Copyright © Agora SA