Antonimy - definicja i przykłady przydatne podczas zajęć w szkole czy pisania wypracowania

Antonimy to słowa, których używamy w codzinnym życiu - chociaż nawet tego nie zauważamy. Tego rodzaju wyrazy pozwalają na dostrzerzenie różnicy między jednym określeniem i drugim, a dzięki temu - na zestawienie ze sobą wyrażeń o przeciwstawnym znaczeniu. Co to są antomimy i czym różnią się od synomimów? Podpowiadamy w naszym artykule

Antonimy to wyrazy, których - w codziennym życiu - używamy raczej intuicyjnie, warto je zatem rozważać z punktu widzenia językoznawstwa czyli nauki o języku, a konkretnie jednej z jej dziedzin: leksykologii.

Antonimy - definicja

Sama geneza słowa antonim wywodzi się z języka greckiego. Chcąc rozłożyć ten wyraz na czynniki pierwsze zauważymy, że składa się on dwóch członów anty - przeciw oraz onoma - wyraz. Najprostsza definicja zatem wskazuje na to, że antonimy to wyrazy o znaczeniu przeciwstawnym do innego wyrazu lub wyrażenia. Antonimy mogą być równymi częściami mowy: przymiotnikami, rzeczownikami, czasownikami, przysłówkami, a nawet związkami frazeologizmami.

Zobacz wideo Czy lęk przed pająkami jest uzasadniony? Wyjaśniamy [PRACOWNIA BRONKA]

Antonimy - co to i jaka pełnią funkcję?

Zastanawiając się nad tym, co to są antonimy, warto uświadomić sobie, jaką funkcję pełnią te wyrazy. Wówczas zdecydowanie łatwiej będzie nam zrozumieć ich rolę w naszym codziennym słowniku. Czemu służą antonimy?

  • wzbogacają słownictwo,
  • służą do podkreślania kontrastów, wyrażanych za pomocą języka,
  • wskazują na różnice między - ubieranymi w słowa - myślami i emocjami,
  • wykorzystywane są jako środek artystyczny w literaturze,
  • stanowią źródło wielu dowcipów słownych.

Antonimy - przykłady i rodzaje

Antonimy - mimo, iż w zdecydowanej większości ich użycia - stosowane są przez nas bez głębszej analizy, przez językoznawców zostały podzielone na trzy rodzaje:

  1. Antonimy właściwe - czyli wyrazy zestawiane ze sobą na podstawie bezpośredniego przeciwstawieństwa: mały - duży, ciemny - jasny, gruby - chudy. Istotną cechą tego rodzaju antonimów jest jednak możliwość ich stopniowania: mniejszy - większy, ładniejszy - brzydszy, grubszy - chudszy.
  2. Antonimy komplementarne - czyli pary wyrazów sprzecznych ze sobą, co oznacza, że zaprzeczenie jednego z wyrazów, powoduje jednocześnie bezpośrednie potwierdzenie drugiego. Co to oznacza w rzeczywistości? Spójrzmy na przykłady: kawaler - zamężny, zajęty - wolny,
    żywy - martwy. Stwierdzenie: Anna jest panną oznacza wprost, że: Anna nie jest mężatką, a określenie: Jan jest łysy, wskazuje jednocześnie, że: Jan nie ma włosów.
  3. Konwersja - czyli odwrócenie. Tego rodzaju antonimów używamy najczęściej w kontekście mówienia o odmiennych zjawiskach, procesach czy obiektach, a wyrazy te cechuje: przeciwstawność, nieprzechodniość i symetryczność. Jakie zatem antonimy stosujemy w znaczeniu konwersji? Zobaczmy: mąż - żona, brat - siostra, naprawić - zepsuć, kupić - sprzedać, zyskać - stracić.

Warto również wiedzieć, w jaki sposób tworzymy antonimy, bowiem spora część z nich, używana jest przez nas w takim właśnie kontekście ich powstawania. Antonimy tworzone są bardzo często przy pomocy przedrostów: anty-, nie-, a- , np.: antyalergiczny, niewielki czy aspołeczny. Musimy jednak pamiętać o tym, że nie zawsze uda się utworzyć antonim z wykorzystaniem wspomnianych przedrostów. W języku polskim bowiem, antonimem słowa jasny będzie po prostu ciemny, a nie antyciemny, nieciemny, czy aciemny.

Antonimy i synonimy, czyli siła przeciwstawieństw

Przy okazji rozważań na temat wyrazów przeciwstawnych, warto również wiedzieć, że wyraz antonim także posiada swój antonim, a jest nim synonim, czyli wyraz bliskoznaczny. Jak podaje Słownik języka polskiego synonim to każdy z pary wyrazów, mających takie samo znaczenie oraz symbol lub odpowiednik czegoś, dlatego bogactwo synonimów jest tak istotne w naszych wypowiedziach, bo - mimo bliskości znaczeniowej - synonimy różni, w znacznej mierze, natężenie danej cechy lub subiektywna postawa mówiącego względem wypowiadanej kwestii. Warto również wiedzieć, że - podobnie jak w przypadku antonimu, znaczenie wyrazu synonim także czerpie swoje korzenie z języka greckiego, w którym synonymos to nic innego jak jednoimienny.

Antonimy i synonimy - ciekawe przykłady

O tym, że antonimy i synonimy są niezbędne w życiu wiemy - paradoksalnie w ogóle o tym nie myśląc. Szukając jednak inspiracji językowej, warto znać nie tylko znaczenie, lecz również sens używanych przez nas synonimów, takich jak: słowo i wyraz. Zdawałoby się, na pierwszy rzut oka, wyrazów nad wyraz bliskoznacznych. Jeśli jednak zdamy sobie sprawę z tego, że słowo dajemy komuś, a wyraz dajemy czemuś, zupełnie odmiennie spojrzymy na te synonimy. Wyrazem przekazujemy coś głębszego niż jedynie informację, podstawową funkcją słowa natomiast jest komunikowanie się - zatem prosty i czytelny sygnał.

Bez względu jednak na to, w jaki sposób nie postrzegalibyśmy synonimów, warto stale poszerzać ich zakres, aby nie tylko prawidłowo formułować swoje myśli, lecz - przede wszystkim - być dobrze rozumianym. Znasz te synonimy? Oto przykłady synonimów różnego rodzaju:

  • synonimy chronologiczne, czyli połączenie przeszłości z teraźniejszością:

zadowolony - kontent
szef - pryncypał
absztyfikant - wielbiciel

  • synonimy środowiskowe, czyli charakterystyczne dla różnych gwar, np. młodzieżowej czy więziennej:

sprzedać - opylić
ukraść - zajumać

  • synonimy emocjonalne, czyli takie przy wyrażaniu jakich istotne znaczenie ma zabarwienie emocjonalne względem wypowiadanego wyrazu:

koń - rumak, szkapa
turysta - obieżyświat, włóczykij, łazik, włóczęga
kochanek - amant, kochaś, narzeczony, luby, umiłowany

  • synonimy stylowe, czyli takie, których używa się głównie w stylu artystycznym i wypowiedziach o charakterze patetycznym:

żona - małżonka
wieść - prowadzić
uchodzić za (kogoś)- sprawiać (jakieś) wrażenie

Ciekawym jest również fakt, że niejednokrotnie antonimy, które - na pierwszy rzut oka - zdają się nimi być, okazują się być... synonimami. Jak to możliwe? Właśnie tak:

  • czelny - bezczelny  - przy okazji tego rodzaju należy pamiętać o tym, że wyraz czelny jest już archaizmem oznaczającym niegdyś "przodującego, czołowego, stojącego na czele". Dzisiaj zdarza się używać go w formie rzeczownika czelność rozumianego w znaczeniu zuchwałości, arogancji czy bezwstydu, a jakież znaczenie ma wyraz bezczelny? Okazuje się, że w zasadzie takie samo.
  • opodal - nieopodal - w tym przypadku doskonale widać, w jaki sposób ewaluuje język polski. Historyczne znaczenie wyrazu opodal oznaczającego niegdyś "z dala, daleko" z czasem zmieniło swoje znaczenie - bardzo prawdopodobne pod wpływem współwystępowania z wyrazem nieco opodal - tracąc na odległości i dzisiaj stało się synonimem wyrazu nieopodal, czyli blisko.
Więcej o:
Copyright © Agora SA