Małowodzie (łac. Oligohydramnion) to stan, w którym ilość wód płodowych w ciąży jest za mała. Rozpoznaje się je, gdy ilość płynu owodniowego w 32-36 tygodniu ciąży jest mniejsza niż 500 ml bądź gdy indeks płynu owodniowego (wskaźnik AFI) wynosi poniżej 5 cm. Prawidłowa ilość wód płodowych na tym etapie zaawansowania ciąży oscyluje pomiędzy 500 a 2000 ml. Małowodzie jest wykrywane u około 4% ciężarnych. Może się pojawić na każdym etapie ciąży. Czy ilość płynu w owodni jest odpowiednia, określa badanie ultrasonograficzne.
Płyn owodniowy, inaczej wody płodowe, zawiera elementy komórkowe owodni, białka czy aktywne enzymy. To mieszanina powstała z płynów ustrojowych matki i płodu. Jest w ciąży niezbędny, by dziecko mogło się prawidłowo rozwijać. Ponieważ płyn owodniowy podlega ciągłej wymianie, zawsze jest świeży (pełna wymiana następuje w ciągu dwóch godzin). Wody płodowe są zaangażowane w transport oraz wymianę substancji odżywczych, amortyzują płód przed bodźcami zewnętrznymi. Mechanizm ich powstawania nie jest do końca znany.
Małowodzie - przyczyny
Przyczyną małowodzia jest najczęściej:
- przedwczesne pęknięcie błon płodowych,
- wrodzona wada układu moczowego płodu (agenezja nerek, dysplazja pęcherza moczowego, atrezja moczowodu, przeszkoda cewki moczowej), która sprawia, że dziecko produkuje mniej moczu, który jest składnikiem płynu owodni,
- zespół przetoczenia krwi między płodami (TTTS),
- zły stan zdrowia matki (na przykład nadciśnienie),
- upośledzenie przepływu maciczno-łożyskowego spowodowane na przykład odwodnieniem.
Należy pamiętać, że na ilość wód płodowych wpływ mają niektóre leki. Nie bez znaczenia jest przekroczenie terminu porodu, ponieważ po nim ilość wód płodowych dalej spada. Szczególnie niebezpieczna staje się sytuacja, gdy termin porodu jest przekroczony o 2 tygodnie i więcej.
Małowodzie - objawy i powikłania
Małowodzie objawia się:
- małą objętością macicy w odniesieniu do wieku ciążowego,
- małym obwodem brzucha ciężarnej,
- słabymi ruchami płodu. Dzieje się tak, ponieważ zmniejszona ilość płynu owodniowego ogranicza ruchy dziecka,
- małym przyrostem masy ciała u ciężarnej,
- podczas badania lekarz łatwo wyczuwa części płodu, przy czym przemieszczanie jego części przodującej jest utrudnione.
Małowodzie prowadzi do wielu powikłań, których zakres zależy od tego, kiedy je wykryto. Dotyczą one głównie dziecka. Są to między innymi:
- uciskanie pępowiny,
- deformacje płodu z uwagi na brak miejsca w macicy na nieskrępowane ruchy (płaska twarzoczaszka, stopa końsko-szpotawa, szpadłowaty kształt dłoni, przykurcze kończyn), wady układu moczowego (wielotorbielowatość nerek, agenezja nerek),
- zaburzenia czynności serca płodu,
- hipotrofia wewnątrzmaciczna,
- hipoplazja płuc,
- wewnątrzmaciczne obumarcie płodu i zgon okołoporodowy.
Dobra wiadomość jest taka, że u większości ciężarnych na skutek zbyt małej ilości płynu owodniowego nie dochodzi do żadnych komplikacji. Kobiety - pomimo małowodzia - rodzą zdrowe dzieci.
Małowodzie - diagnostyka i leczenie
Każda ciężarna z podejrzeniem zbyt małej ilości płynu owodniowego powinna być pod stałą kontrolą lekarza. Ponieważ przyczyną małowodzia dość często jest przedwczesne odpływanie płynu owodniowego, wykluczenie go jest pierwszym krokiem w diagnostyce patologii. Kobiety ze stwierdzonym małowodziem mogą być hospitalizowane.
Ciężarne, u których małowodzie stwierdzono przed porodem, i u których nie pojawiły się żadne komplikacje, nie są zwykle obejmowane leczeniem, niemniej ważne jest wykonywanie badania ultrasonograficznego co tydzień lub nawet częściej, by ściśle kontrolować ilość płynu. Leczenie małowodzia polega na dożylnym nawadnianiu ciężarnej oraz tzw. amnioinfuzji, czyli wstrzykiwaniu płynu do owodni. Zabieg wykonuje się pod kontrolą USG. Polega on na tym, że za pomocą igły punkcyjnej do pęcherza płodowego podaje się roztwór soli fizjologicznej, który ma imitować płyn owodniowy. Zabieg powtarza się nawet codziennie.
Nie mniej istotne jest wykrycie przyczyny zmniejszonej ilości wód płodowych. W przypadku małowodzia często stosuje się indukcję porodu, jeśli płynu owodniowego jest coraz mniej.
