Błony płodowe (łac. membranae fetales) to struktury,które rozwijają się przy udziale zygoty, czyli już zapłodnionej komórki jajowej, ale nie tworzą zarodka. Za pomocą pępowiny błony są połączone z zarodkiem. Łącząc się ze śluzówką macicy, tworzą łożysko.
Rodzaje błon płodowych
Błony płodowe składają się z czterech warstw. Ich rola nie jest mocno zróżnicowana.
- Owodnia - w niej znajduje się płyn owodniowy (inaczej wody płodowe), który zapewnia środowisko przyjazne dla zarodka, chroniące go przed uszkodzeniami mechanicznymi.
- Omocznia, odpowiedzialna za magazynowanie produktów metabolizmu, jednak u człowieka nie pełni już realnej funkcji.
- Kosmówka, która pełni rolę ochronną i tworzy łożysko.
- Pęcherzyk żółtkowy, który obrasta kulę żółtkową - w nim zasadniczo magazynowany jest pokarm dla zarodka. U człowieka pęcherzyk żółtkowy jest już jednak tworem szczątkowym.
Owodnia - worek pełen dobroczynnego płynu
Owodnia to cienka, ale mocna, przezroczysta błona, otaczająca zarodek i płód. Jama owodni wypełniona jest płynem, popularnie nazywanym wodami płodowymi. Objętość płynu owodniowego stopniowo wzrasta podczas ciąży do objętości ok. litra. Płyn owodniowy powstaje na bazie płynów ustrojowych matki i płodu. Znajdują się w nim komórki owodni i wydaliny płodu (dziecko w brzuchu mamy najpierw połyka wody płodowe, a potem oddaje mocz).
Owodnia musi być wytrzymała, by zabezpieczać płyn owodniowy, bo ten pełni sporo niezwykle istotnych funkcji, choćby:
- umożliwia prawidłowe dojrzewanie płuc płodu
- chroni płód przed infekcjami
- amortyzuje ewentualne wstrząsy i urazy
- gwarantuje stałą ciepłotę ciała rozwijającego się organizmu
Jeśli płynu owodniowego jest za mało (małowodzie), nienarodzonemu dziecku grozi między innymi niedorozwój płuc, defekty twarzy i kończyn (uciskanie płodu przez ścianę macicy) oraz niewydolność łożyska (prowadząca do niedotlenienia). Wielowodzie (objętość płynu powyżej dwóch litrów) czasem zdarza się bez przyczyny, ale może też wskazywać na wadę OUN czy atrezję przełyku.
Kosmówka i jej funkcje
Kosmówka jest błoną płodową, która tworzy zewnętrzną warstwę worka owodniowego. Na jej powierzchni tworzą się kosmki, które zwiększają jej powierzchnię funkcjonalną i to właśnie nim błona zawdzięcza nazwę.
Naczynia krwionośne kosmówki łączą się z macicą. W początkach ciąży kosmówka wytwarza hormon HCG i pomaga utrzymać ciążę. Kosmówka około 12-16 tygodnia rozrasta się na tyle, że zaczyna tworzyć "prawdziwe" łożysko.
Czasem dochodzi do przedwczesnego odklejenia kosmówki (czyli odklejenia łożyska), np. w wyniku urazu brzucha w zaawansowanej ciąży. Taka sytuacja zawsze oznacza zagrożenie zdrowia i życia płodu. Kosmówka powinna odkleić się dopiero w chwili porodu (a właściwie już po urodzeniu dziecka).
Objawy odklejenia się kosmówki to bardzo silny, nagły ból brzucha, krwawienia lub plamienia. Takie objawy u ciężarnej są bezwzględnym wskazaniem do natychmiastowej konsultacji ginekologicznej. Przy nieznacznym odklejeniu kosmówki czasem wystarcza oszczędzający tryb życia do porodu. Przy stanie poważniejszym wskazany jest pobyt szpitalny oraz stała obserwacja, by rozwiązać ciążę w momencie optymalnym dla rozwijającego się organizmu, unikając uszkodzenia płodu, np. w wyniku niedotlenienia, a zarazem dając mu szansę na przeżycie poza organizmem matki.
Omocznia i pęcherzyk żółtkowy - ważne, ale nie u ludzi
W 4.-5. tygodniu od zapłodnienia na USG widać tylko pęcherzyk ciążowy. W 5.-6. tygodniu w jego wnętrzu pojawia się pęcherzyk żółtkowy. To właśnie on odżywia zarodek, zanim wykształci się łożysko.
Omocznia (łac. allantois) rozwija się między owodnią, a kosmówką. Gromadzi zbędne produkty przemiany materii zarodka. Powstaje z endodermy i mezodermy pozazarodkowej około 16 dnia rozwoju. Omocznia z czasem wypełnia się coraz bardziej i zrasta z owodnią i kosmówką. W 3-5 tygodniu rozwoju w jej ścianach powstają wyspy krwiotwórcze i naczynia krwionośne, które następnie przekształcają się w tętnice i żyłę pępowinową. W ósmym tygodniu omocznia rozciąga się wzdłuż całości sznura pępowinowego, ale zarazem zaczyna się jej zanik w odcinku obwodowym. Część omoczni łączy się z zawiązkiem pęcherza moczowego. Im bardziej rozwija się pęcherz, tym szybciej zanika omocznia.
Warto wiedzieć, że u gadów i ptaków omocznia odpowiada choćby za wymianę gazową. U ssaków łożyskowych jej rola jest bardzo zróżnicowana. U człowieka praktycznie nie uczestniczy w procesie usuwania produktów przemiany materii, a u świni w tym zakresie pełni rolę kluczową.
