Co to jest przyimek?
W pierwszej kolejności odpowiedzmy sobie na pytanie, co to przyimek? Przyimek to część mowy, która występując obok innego wyrazu w zdaniu, nadaje mu nowe znaczenie. Przyjrzyjmy się temu na przykładzie. Rzeczownikowi "krzesło" mogą towarzyszyć takie przyimki, jak "na" ("na krześle"), "pod" ("pod krzesłem"), "za" ("za krzesłem"), "obok" ("obok krzesła"), "zza" ("zza krzesła"), "koło" ("koło krzesła"). Różnica w sensie wyrażenia jest widoczna od razu.
Co to jest przyimek: czy jest to odmienna część mowy?
Znamy już odpowiedź na pytanie, co to jest przyimek. Teraz zastanówmy się, czy jest to odmienna część mowy? Przypomnijmy, że części mowy dzielą się na odmienne i nieodmienne. Przez co odmieniają się części mowy? Mogą być to:
- przypadki
- liczby
- rodzaje
- osoby
- strony
Należy podkreślić, że odmiana nie zawsze dotyczy wszystkich z wymienionych wyżej pozycji i jest to uzależniona od konkretnej części zdania. Jak jest w przypadku przyimka? Przyimek zaliczany jest do nieodmiennych części mowy. Nie będzie podlegał odmianie ani przez przypadki, ani przez liczby, rodzaje, osoby i strony. Ponadto — jak można już było zauważyć — przyimek to niesamodzielna część mowy. Sam w zdaniu nie ma znaczenia, ale bez niego nie byłoby możliwe nadanie nowego znaczenia wyrazom, obok których znajduje się w zdaniu.
Przyimek: pytania o rolę przyimka w zdaniu
Po co nam przyimek? Pytania o rolę przyimka w zdaniu pojawiają się bardzo często. Nie ma się czemu dziwić. Przyimek wydaje się bardzo niepozorny. Jest to krótki wyraz, który nie jest samodzielną częścią zdania. Jednak dzięki niemu inne wyrazy nabierają nowego znaczenia i możliwe jest skonkretyzowanie oraz dopracowanie treści wypowiedzi. Jaka jest zatem rola przyimka w zdaniu? Przyimek pozwala na wskazanie związku między poszczególnymi elementami składowymi zdania. Może on mieć m.in. charakter przyczynowy, np. "Szafa okazała się za duża przez wykonanie nieodpowiednich pomiarów.", przestrzenny, np. "Wieszak na ubrania powiesimy nad szafką na buty" lub celowy, np. "Zaraz jedziemy do sklepu po niezbędne zakupy".
Na jakie pytanie odpowiada przyimek i z jakimi częściami zdania się łączy?
Czy można wskazać, na jakie pytanie odpowiada przyimek? Okazuje się, że nie. Przyimek to część zdania, która nie odpowiada na żadne pytania. Przyimek może łączyć się z następującymi częściami zdania:
- rzeczownik, np. "Jadę do pracy"
- liczebnik, np. "Dodaj dwa do dwóch"
- przymiotnik, np. "Zastanawiam się pomiędzy czerwoną a zieloną sukienką"
- przysłówek, np. "Dotarł tam za późno"
- zaimek, np. "Bawi się tylko z nim"
Warto w tym miejscu wspomnieć, że przyimek łącząc się z innymi wyrazami, tworzy wyrażenie przyimkowe. Poniżej przykłady:
- "Najczęściej biegam po parku"
- "To dla niego się tak wystroiła"
- "Słońce było jeszcze wysoko na niebie"
Wszystkie przyimki. Jak dzielą się przyimki?
Podobnie jak w przypadku innych części zdania, przyimek można podzielić na rodzaje. Wszystkie przyimki używane w zdaniach, dzielimy na dwa rodzaje tj.
- przyimek prosty
- przyimek złożony
Wśród przyimków prostych możemy wymienić m.in.: w, z, o, u, za, nad, pod, przed, przez, ku, od, przy, bez, między, ku, dla, po.
Do przyimków złożonych zaliczyć możemy natomiast: około, obok, zza, znad, spoza, poprzez, pomiędzy, pośród, pomimo itp.
Czym różni się przyimek prosty od przyimka złożonego? Różnica widoczna jest w "budowie" danego rodzaju przyimka. W przeciwieństwie do przyimków prostych, przyimki złożone to słowa, na które składają się dwa oddzielne wyrazy, np. "pomimo" ("po"+"mimo"), "około" ("o"+"koło"), "pomiędzy" ("po"+"między").
Przyimek: przykłady prawidłowego zapisu przyimków
Jak prawidłowo należy zapisać przyimek? Przykłady przyimków zapisywanych łącznie, to znane nam już przyimki złożone, które składają się z dwóch członów. Weźmy za przykład zdanie: "Słońce wyłaniało się znad horyzontu". "Z" i "nad" tworzą tu jeden wyraz i dlatego są zapisywane łącznie. Niekiedy zdarza się tak, że przyimek złożony składa się z dwóch przyimków, przy czym drugi z nich ma na początku głoskę dźwięczną. Sytuacja taka wpływa na pisownię danego przyimka. Weźmy za przykład przyimek złożony "sponad". Mimo że powstał z przyimków "z" i "ponad", to w tej sytuacji "z" zmienia się w "s", np. "Słońce wyłoniło się sponad chmur". Przy użyciu tego przyimka, warto jednak zwrócić uwagę na kontekst wypowiedzi. Przykład? "Z ponad dziesięciu krajów, najlepsza okazała się Polska". Różnica jest widoczna na pierwszy rzut oka.
Zobacz też: Przymiotniki to istotne elementy w zdaniu. Jaką pełnią rolę? Na jakie pytania odpowiadają?
